Przeczytaj
Dzieje filozofii Zachodu dzieli się najczęściej na cztery okresy: starożytność, średniowiecze, nowożytność i współczesność. Za początek nowożytności w filozofii uważa się zgodnie powstanie systemu Kartezjusza w pierwszej połowie XVII w. Jej koniec zaś przypada mniej więcej na schyłek wieku XIX. Należy jednak pamiętać, że jest to data umowna. Często wszak Søren KierkegaardSøren Kierkegaard, a już na pewno Friedrich Wilhelm NietzscheFriedrich Wilhelm Nietzsche uznawani są za duchowych ojców współczesności w filozofii, a przecież pierwszy z nich umiera w 1844 r., a drugi kończy aktywność filozoficzną w roku 1889. W tym przypadku liczą się jednak nie sztywne ramy czasowe, lecz szerokie oddziaływanie tych niedocenionych za życia filozofów. Początek ich popularności przypada bowiem na przełom wieku XIX i XX – narodziny współczesności.
Okres nowożytny w filozofii obejmuje zatem mniej więcej trzy stulecia, tj. wiek XVII, XVIII i XIX. Liczba ta wydaje się skromna, jeśli zestawić ją z długością trwania starożytności i średniowiecza. Jednak ze względu na wielość problemów, stanowisk i systemów filozoficznych czasy nowożytne co najmniej dorównują obu wcześniejszym epokom razem wziętym. Trzeba przy okazji zaznaczyć, że wraz z nowożytnością podział na epoki filozoficzne przestaje się wyraźnie pokrywać z tradycyjnym podziałem na epoki literackie. Wieki XVII−XIX w literaturze to barok, oświecenie i romantyzm. Tymczasem tak jak Kartezjusza niezmiernie trudno uznać za typowego przedstawiciela baroku, podobnie większości filozofów doby romantyzmu nie można wiązać z tym kierunkiem w literaturze. Hegel, by podać tylko jeden przykład, otwarcie romantyzm krytykuje. Znamiennym wyjątkiem od tej reguły jest francuskie oświecenie, ale to przede wszystkim dlatego właśnie, że jest to „wiek filozofów” – filozofia stała się w tym okresie i w tym kraju osią kultury.
Zmieniające się paradygmaty
Nowożytność w filozofii dzieli się niekiedy na mniejsze okresy; co najmniej cztery z nich wydają się warte wymienienia:
Słownik
(gr. kritikḗ – sztuka rozróżniania)
postawa umysłowa i badawcza postulująca dociekanie racji wszelkich przekonań (również własnych), którą cechuje gotowość do przyjmowania twierdzeń tylko należycie uzasadnionych i sprawdzonych oraz do zmiany uznanych już twierdzeń (lub głoszonych poglądów) wobec nowych, przeczących im faktów; przeciwieństwo dogmatyzmu;
stanowisko Kanta i kantystów, zgodnie z którym krytyka poznania (rozważania teoriopoznawcze) musi wyprzedzać wszelkie inne dociekania filozoficzne.
(gr. parádeigma – wzór, model; łac. paradigma – wzór, przykład) przyjęty sposób widzenia rzeczywistości w danej dziedzinie, doktrynie itp.
(łac. rationalis — rozsądny, łac. ratio — rozum) kierunek filozoficzny przyznający rozumowi główną bądź wyłączną rolę w procesie poznania