E-materiały do kształcenia zawodowego

Behawior koni

ROL.O6. Organizacja chowu i hodowli koni – technik hodowca koni 314203

Słownik pojęć dla e‑materiału

Instrukcja korzystania ze słownika

Słownik zawiera pojęcia ułożone w kolejności alfabetycznej. Pojęcia zawierają odnośniki do elementów składowych e‑materiału, w których zostały zastosowane. Za pomocą wyszukiwarki „Filtruj pojęcie” można wyszukać odpowiednie pojęcie w słowniku.

1
caplowanie
caplowanie

to nagłe skracanie przez konia kroku, dreptanie i nerwowe przebieranie nogami, któremu towarzyszyć może podbieganie i tańczenie w miejscu; zwierzę zamiast spokojnie stępować, stawia nierówno kroki, kłusuje, jego sylwetka jest spięta. Koń capluje, bo np. chce iść szybciej niż pozwala mu w danym momencie jeździec; jest to chęć rozładowania energii, objaw zdenerwowania, ale też ekscytacji.

Mowa ciała koniD19FfeX6oMowa ciała koni

choleryk
choleryk

to silny, niezrównoważony koń. Ma pobudliwe i energiczne usposobienie. Proces pobudzenia znacząco dominuje nad procesami hamowania (uspokajania). Takie konie są pobudzone praktycznie cały czas: w boksie, przy jedzeniu czy czyszczeniu. Mają skłonności do ponoszenia i niepokojenia się w nowych sytuacjach.

Mowa ciała koniD19FfeX6oMowa ciała koni

dębowanie
dębowanie

stawanie dęba, wspinanie się; to typowy narównarowynarów konia. Koń unosi przednie nogi, stojąc na tylnych. Wyraża w ten sposób nieposłuszeństwo i niechęć do pracy.

Ri1snBTk93Fx5
Dębowanie
Źródło: B. Sandman, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 2.0.

Postępowanie z końmiD4xgaQ1IKPostępowanie z końmi

flegmatyk
flegmatyk

to wolny, zrównoważony i silny koń. Mylnie uważany za konia trudnego i ostrego z uwagi na zatrzymywanie, rzucanie, płoszenie czy kopanie w nowych sytuacjach.

Mowa ciała koniD19FfeX6oMowa ciała koni

flehmen
flehmen

(niem. flehmen - obnażać górne zęby) odruch odwijania górnej wargi i odsłaniania przednich zębów oraz dziąseł, przy zwykle zamkniętych nozdrzach, występujący u niektórych ssaków, np. kopytnych i kotowatych. Pozycja taka może utrzymywać się przez kilka sekund. Charakterystyczna przy obwąchiwaniu samicy bądź gdy zwierzę rozpoznaje nowy zapach, a zachowanie to ułatwia m.in. analizowanie feromonów.

R14ed8UGsddO5
Odruch flehmen u konia
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Rozpoznawanie mowy ciała koniDikYanZT7Rozpoznawanie mowy ciała koni

halter
halter

kantarkantarkantar sznurkowy; rodzaj prostej uzdy bez wędzidła, wykonanej ze sznurka splątanego specjalnymi węzłami. Wykorzystywany w pracy naturalnej z końmi. Gdy koń źle ułoży głowę, węzły powodują nacisk i tym samym dyskomfort, więc zwierzę zaczyna opuszczać głowę. Ma to na celu nauczenie konia m.in. prawidłowej postawy i równowagi. Na kantarach sznurkowych można jeździć i lonżować konia.

Postępowanie z końmiD4xgaQ1IKPostępowanie z końmi

headshaking syndrome
headshaking syndrome

(ang. headshaking syndrome) rzadziej stosowana nazwa: zespół potrząsania głową; patologicznie nasilone potrząsanie głową, utrudniające lub uniemożliwiające użytkowanie konia. Choroba występuje u wszystkich ras, najczęściej jednak u wałachów ras gorącokrwistych. Najczęstsze objawy to: potrząsanie głową na różne strony, pocieranie okolicy warg, parskanie, prychanie, niskie noszenie głowy, wymachiwanie kończynami piersiowymi w kierunku głowy, zachowania przypominające odganianie owada. Objawy nasilają się wiosną i podczas wysiłku. Przyczyna nie jest do końca znana. Obecnie podejrzewa się, że chorobę powodują zaburzenia czynnościowe w obrębie nerwu trójdzielnego. Leczenie polega na unikaniu czynników wywołujących patologiczne zachowanie, np. przez zastosowanie masek chroniących przed słońcem, oraz na podaniu środków farmakologicznych, np. cyproheptadynu lub deksametazonu. W ciężkich przypadkach, kiedy zachowanie konia zagraża jemu oraz jego opiekunom, stosuje się eutanazję.

heblowanie
heblowanie

polega na łapaniu zębami krat boksu i przesuwaniu ich w górę i w dół. Niekiedy koń opiera zęby o żłób bądź dolną przegrodę ścianki oraz przesuwa zębami na boki. Heblowanie może odbywać się również na zewnątrz, wówczas podparciem jest np. koniowiąz. NałógnałógNałóg ten może wynikać z nudy, zbyt małego ruchu konia lub jego dominującego charakteru. Można temu zaradzić np. poprzez zapewnienie koniom odpowiedniej dawki swobodnego ruchu lub umieszczanie zabawek w boksie.

Postępowanie z końmiD4xgaQ1IKPostępowanie z końmi

kantar
kantar

rodzaj prostej uzdy bez wędzidła. Umożliwia czyszczenie, prowadzenie i wykonywanie innych prac przy koniu. Wykorzystywany też do przywiązania konia w boksie lub stanowisku. Najczęściej wykonany z nylonu bądź skóry.

R1YV8idWQ84X9
Koń z założonym kantarem
Źródło: fir0002, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Postępowanie z końmiD4xgaQ1IKPostępowanie z końmi

kastracja
kastracja

(łac. castratio) usunięcie gruczołów płciowych lub zniszczenie komórek rozrodczych przy użyciu promieni rentgenowskich

Rozpoznawanie mowy ciała koniDikYanZT7Rozpoznawanie mowy ciała koni

kopystka
kopystka

narzędzie służące do czyszczenia końskich kopyt. Używane do usuwania brudu, słomy, odchodów oraz innych ciał obcych, które mogą utkwić w kopycie. Najczęściej wykonana z metalu bądź plastiku. Kopystki powinno się używać przed każdym treningiem z koniem, a także po jego zakończeniu. Obecnie najczęściej używa się kopystki ze szczotką, która umożliwia usunięcie resztek brudu.

RozYltyHnKgjT
Kopystka ze szczotką
Źródło: Frank Murmann, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 3.0.

Postępowanie z końmiD4xgaQ1IKPostępowanie z końmi

lonża
lonża

długa, 5‑8-metrowa lina, na której prowadzony jest koń podczas nauki jazdy lub pracy z ziemi z koniem; instruktor kontroluje nią konia, aby uczeń mógł skoncentrować się na ćwiczeniu równowagi, wyrabiania dosiadu itp.

Postępowanie z końmiD4xgaQ1IKPostępowanie z końmi

łykawka
łykawka

urządzenie zapobiegające łykaniułykawośćłykaniu przez konia, umożliwiające jednocześnie pobieranie pokarmu i wody. Składa się z jednego lub dwóch pasów zapinanych na szyi konia, tuż za żuchwą. Niektóre są wyposażone w metalowy lub plastikowy element otaczający dolną część szyi, niekiedy z wkładkami powodującymi ból przy próbie napięcia mięśni. Skuteczność łykawek nie jest stuprocentowa;  konieczność ciasnego zapięcia często powoduje otarcia i krwiaki na szyi. Alternatywą dla koni łykających są kagańce, ale lepsze efekty – zamiast eliminowania samego zachowania – przynoszą zmiany w ich trybie życia i środowisku: zapewnienie koniowi zajęcia i zabawy, odpowiednio długiego czasu na padoku i kontaktu z innymi końmi, właściwej paszy itp.

RuT7Puefp1jNl
Koń cierpiący na łykawość z podparciem w łykawce na szyi
Źródło: dora1977 Wikimedia Commons, domena publiczna.

Postępowanie z końmiD4xgaQ1IKPostępowanie z końmi

łykawość
łykawość

jedno z zaburzeń, które objawia się skurczem niektórych mięśni szyi. W ich wyniku krtań obciąga się ku dołowi, co powoduje wpadanie powietrza do gardła i charakterystyczny szum. Może mieć podłoże natury psychicznej (np. duży temperament, zbyt mało ruchu) lub pokarmowej (np. zła dieta, wrzody żołądka). W celu zapobiegania łykawości należy zredukować czas przebywania konia w stajni do minimum, zapewnić mu codzienny kontakt z innymi końmi oraz stosować zbilansowaną dietę.

Postępowanie z końmiD4xgaQ1IKPostępowanie z końmi

martwe pole widzenia
martwe pole widzenia

to obszar wokół ciała, w którym koń nie dostrzega znajdujących się w nim przedmiotów i osób. Znajduje się przed nosem konia od szerokości rozstawu oczu do około 130 cm na ziemi oraz za koniem, dokładnie w linii ogona.

Zmysły koniDyriqsVX3Zmysły koni

melancholik
melancholik

to niestabilny psychicznie koń. Jest płochliwy, nieufny i często wpada w panikę, a jego zachowanie jest nieprzewidywalne.

Mowa ciała koniD19FfeX6oMowa ciała koni

nagłośnia
nagłośnia

ruchoma, nieparzysta chrząstka krtani, pokryta błoną śluzową; zamyka wejścia do krtani, np. podczas połykania

Mowa ciała koniD19FfeX6oMowa ciała koni

nałóg
nałóg

niekorzystne odruchy warunkowe wytworzone przez konie, niegroźne dla człowieka; dopadają np. zwierzęta zamknięte przez dłuższy czas w boksach; do nałogów zaliczamy m.in. tkanietkanietkaniełykaniełykawośćłykanie

Mowa ciała koniD19FfeX6oMowa ciała koni

narowy
narowy

to elementy charakteru konia, które powstały wskutek np. błędów wychowawczych lub złych warunków bytowych. Do narowów należą m.in. płoszenie się, gryzienie, kopanie, uciekanie czy brykanie.

Postępowanie z końmiD4xgaQ1IKPostępowanie z końmi

receptory
receptory

struktury organizmu w postaci np. zakończeń włókien nerwowych bądź wyspecjalizowanych komórek, które odbierają bodźce z otoczenia i przekazują je następnie w postaci impulsów do ośrodków nerwowych

Zmysły koniDyriqsVX3Zmysły koni

sangwinik
sangwinik

określenie silnego, ruchliwego i zrównoważonego konia. Łatwo przyzwyczaja się do nowej sytuacji, łatwo się uczy, jest spokojny i niepłochliwy.

Mowa ciała koniD19FfeX6oMowa ciała koni

stereotypia
stereotypia

ciągłe powtarzanie bezcelowych ruchów bądź postaw ciała, a u ludzi również wypowiedzi; stereotypią może być wykonywanie prostych ruchów, takich jak kołysanie ciałem, a także złożonych, np. wykonywanie ruchów marszowych w miejscu. Stereotypia występuje najczęściej u zwierząt przebywających długo w zamknięciu w sztucznym środowisku, np. w ogrodach zoologicznych czy hodowlach przemysłowych.

Zmysły koniDyriqsVX3Zmysły koni

tkanie
tkanie

jedno z zaburzeń u koni, które objawia się przestępowaniem czyli powtarzającym się przenoszeniem ciężaru ciała z jednej przedniej nogi na drugą oraz wykonywaniem ruchu wahadłowego głową i szyją

RLXirm88O3MO0
Tkanie
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Postępowanie z końmiD4xgaQ1IKPostępowanie z końmi

twardówka
twardówka

zwana też białkówką, gruba, biała warstwa ochronna, nadająca kształt gałce ocznej, otaczająca oko od strony oczodołu, w przedniej części gałki ocznej przechodzi w rogówkę; słabo unaczyniona i mało czuła; u ssaków zbudowana z tkanki łącznej włóknistej

Zmysły koniDyriqsVX3Zmysły koni

uwiąz
uwiąz

pasek lub sznurek zakończony metalowym zapięciem służący do przywiązywania konia w stajni, na pastwisku, w padoku oraz innych miejscach i sytuacjach; mocowany do kantara

Postępowanie z końmiD4xgaQ1IKPostępowanie z końmi

zgrzebło
zgrzebło

plastikowe bądź gumowe narzędzie służące do czyszczenia szczotki, a także sierści. Ma owalny kształt oraz wypustki lub igły na całej powierzchni, dzięki czemu można nim w szybki i skuteczny sposób rozczesać sierść, a także usunąć z niej brud, kurz, podszerstek i obumarły naskórek.

RMjCfv1vj3CB9
Rodzaje zgrzebeł
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Postępowanie z końmiD4xgaQ1IKPostępowanie z końmi

kantar
łykawość
nałóg
narowy
tkanie