Organizacja procesów technologicznych przemysłu chemicznego
CHM.06. Organizacja i kontrolowanie procesów technologicznych w przemyśle chemicznym - Technik technologii chemicznej 311603
Przewodnik dla nauczyciela
Wprowadzenie
„Nowoczesne kształcenie stawia nauczyciela w roli mentora. Odejście nauczyciela od roli „dostarczyciela” wiedzy, który przy tablicy prowadzi wykład (a głównym zadaniem uczniów jest słuchanie i notowanie najważniejszych informacji) pozwala na rozbudzenie kreatywności uczących się i postawienie ich w roli poszukiwaczy wiedzy” (Koncepcja e‑materiałów do kształcenia zawodowego).
Celem Przewodnika dla nauczyciela jest przedstawienie e‑materiału „Organizacja i kontrolowanie procesów technologicznych w przemyśle chemicznym” do kształcenia zawodowego zawartego na Zintegrowanej platformie edukacyjnej, z którego nauczyciel i uczeń mogą korzystać podczas zajęć kształcenia zawodowego, a także podczas pracy poza zajęciami (uczniowie mogą sięgać do e‑materiałów w ramach pracy domowej lub z własnej inicjatywy, np. przygotowując się do lekcji, do egzaminów).
Nauczycielu, mamy nadzieję, że e‑materiały pozwolą Ci zwiększyć efektywność nauczania. Przewodnik zbudowany jest z następujących elementów.
Spis treści
1. Ogólna koncepcja e‑materiału1. Ogólna koncepcja e‑materiału
2. Cele ogólne e‑materiału2. Cele ogólne e‑materiału
3. Struktura e‑materiału3. Struktura e‑materiału
3.1 Materiały multimedialne3.1 Materiały multimedialne
3.2. Obudowa dydaktyczna3.2. Obudowa dydaktyczna
4. Opis zawartości merytorycznej e‑materiału i powiązania między elementami e‑materiału4. Opis zawartości merytorycznej e‑materiału i powiązania między elementami e‑materiału
5. Wskazówki do wykorzystania e‑materiału w pracy dydaktycznej5. Wskazówki do wykorzystania e‑materiału w pracy dydaktycznej
5.1. Organizowanie pracy uczniów indywidualnej, w grupach i w zespole podczas zajęć5.1. Organizowanie pracy uczniów indywidualnej, w grupach i w zespole podczas zajęć
5.2. Organizowanie pracy uczniów indywidualnej i w grupach poza zajęciami5.2. Organizowanie pracy uczniów indywidualnej i w grupach poza zajęciami
5.3. Indywidualizowania pracy z uczniem/uczniami podczas zajęć i poza nimi5.3. Indywidualizowania pracy z uczniem/uczniami podczas zajęć i poza nimi
5.4. Organizowania pracy z uczniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych5.4. Organizowania pracy z uczniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych
6. Opis materiałów sprawdzających6. Opis materiałów sprawdzających
7. Minimalne wymagania techniczne umożliwiające korzystanie z e‑materiału7. Minimalne wymagania techniczne umożliwiające korzystanie z e‑materiału
1. Ogólna koncepcja e‑materiału
E‑materiał „Organizacja i kontrolowanie procesów technologicznych w przemyśle chemicznym” wspiera osiąganie efektów kształcenia z wybranych jednostek efektów kształcenia określonych dla kwalifikacji:
CHM.06.3. Organizowanie procesów technologicznych przemysłu chemicznego
CHM.06.3.1 opisuje procesy technologiczne przemysłowej syntezy nieorganicznej, organicznej i przetwórstwa petrochemiczno‑rafineryjnego
CHM.06.3.2 sporządza bilanse materiałowe i energetyczne procesów technologicznych
CHM.06.3.3 dobiera maszyny i urządzenia do procesów wytwarzania półproduktów i produktów chemicznych
CHM.06.3.4 charakteryzuje stanowiska obsługi ciągu technologicznego
CHM.06.3.6 monitoruje przebieg procesów produkcyjnych na podstawie wyników pomiarów parametrów oraz analiz ruchowych i międzyoperacyjnych
CHM.06.3.8 charakteryzuje pracę zespołów nadzorujących procesy technologiczne
CHM.06.3.9 monitoruje przestrzeganie procedur systemu jakości i stosowanie przepisów prawa dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska w procesie produkcyjnym.
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
2. Cele ogólne e‑materiału
E‑materiał uwzględnia treści, które pozwolą na osiągnięcie, zgodnie z podstawą programową, celów kształcenia w zawodzie: Technik technologii chemicznej 311603.
Tematyka e‑materiału służy przygotowaniu absolwenta do profesjonalnego wykonywania zadań zawodowych.
Celem kształcenia zawodowego jest przygotowanie uczących się do życia w warunkach współczesnego świata, wykonywania pracy zawodowej i aktywnego funkcjonowania na zmieniającym się rynku pracy.
Celem e‑materiału jest zapoznanie ucznia z ideą organizacji procesów technologicznych w przemyśle chemicznym, przedstawiając przy tym w sposób obrazowy i zrozumiały dla przeciętnego uczącego się — wiedzę i umiejętności, kluczowe przy planowaniu procesów produkcji. W zasobach tych w sposób przystępny, a zarazem rzetelny, omówiona została produkcja potokowa z rozróżnieniem na produkcję potokową asynchroniczną i produkcję potokową synchroniczną.
Zagadnienia, które są wyjaśniane w e‑materiale, odnoszą się do przykładowych procesów produkcyjnych, jakie mają miejsce w fabrykach wytwarzających silikon, tynki elewacyjne, saletrę amonową, a także w rafinerii ropy naftowej. Różnorodny przekrój przykładowych procesów produkcji w przemyśle chemicznym pozwala na lepsze zrozumienie zagadnień teoretycznych, jak również rozwija i systematyzuje wiedzę ucznia dotyczącą tychże procesów.
E‑materiał dostarcza wiedzę praktyczną i w sposób wymierny przyczynia się do kształtowania umiejętności dotyczących organizacji procesów technologicznych w przemyśle chemicznym. Jego celem jest udostępnienie różnorodnych materiałów, które mogą być wykorzystywane w samodzielnym zdobywaniu wiedzy i umiejętności, rozwój kompetencji komunikacyjno—cyfrowych, lepsze dostosowanie tempa i zakresu nauczania do indywidualnych potrzeb ucznia.
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
3. Struktura e‑materiału
3.1. Materiały multimedialne
Zawierają różnego rodzaju multimedia, które ułatwiają uczącemu się przyswojenie wiedzy oraz nabycie kompetencji zawodowych.
E‑materiał „Organizacja i kontrolowanie procesów technologicznych w przemyśle chemicznym” składa się z trzech elementów multimedialnych:
• Film instruktażowyFilm instruktażowy: Formy organizacji procesu produkcyjnego,
• Program do projektowaniaProgram do projektowania: Organizacyjne i techniczne przygotowanie produkcji,
• Interaktywne narzędzie typu scenario‑based learningInteraktywne narzędzie typu scenario‑based learning: Strategiczne rozwiązywanie problemów organizacyjnych i technologicznych.
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
3.2. Obudowa dydaktyczna
• Interaktywne materiały sprawdzająceInteraktywne materiały sprawdzające – pozwalają zweryfikować poziom opanowania wiedzy i umiejętności z zakresu gospodarki odpadami przemysłowymi.
• Słownik pojęć dla e‑materiałuSłownik pojęć dla e‑materiału – zawiera objaśnienia specjalistycznego słownictwa występującego w całym e‑materiale.
• Przewodnik dla nauczycielaPrzewodnik dla nauczyciela - zawiera wskazówki dotyczące wykorzystania e‑materiału dla kształcenia zawodowego zawartego na Zintegrowanej Platformie Edukacyjnej. Przewodnik zawiera opis materiałów multimedialnych, które mają pomóc nauczycielowi w procesie kształcenia – czyli organizowaniu procesu nabywania przez uczniów wiedzy i umiejętności, ich sprawdzania jako elementu końcowego tego procesu lub diagnozującego, jaką wiedzę i umiejętności uczniowie już posiadają, aby potem indywidualizować proces kształcenia.
• Przewodnik dla uczącego sięPrzewodnik dla uczącego się - zawiera wskazówki i instrukcje dotyczące wykorzystania e‑materiału w ramach samodzielnej nauki.
• Netografia i bibliografiaNetografia i bibliografia - stanowi listę materiałów, na bazie których został opracowany e materiał.
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
4. Opis zawartości merytorycznej e‑materiału i powiązania między elementami e‑materiału
W e‑materiale nauczyciel ma możliwość wykorzystania następujących materiałów multimedialnych:
• Film instruktażowyFilm instruktażowy: Formy organizacji procesu produkcyjnego – prezentuje stanowiska pracy w fabrykach produkujących silikon i tynki elewacyjne, ukazujący przy tym sposób obsługi maszyn i urządzeń (np. wózków transportowych, kadzi, mieszalników) oraz ich zastosowanie w procesie produkcji. W sposób jasny i zrozumiały zapoznaje ucznia z przebiegiem produkcji tych materiałów, tłumacząc przy tym pojęcie produkcji potokowej.
Efekty kształcenia oraz kryteria weryfikacji właściwe dla materiału multimedialnego:
CHM.06.3. Organizowanie procesów technologicznych przemysłu chemicznego
CHM.06.3.3 dobiera maszyny i urządzenia do procesów wytwarzania półproduktów i produktów chemicznych
CHM.06.3.4 charakteryzuje stanowiska obsługi ciągu technologicznego
CHM.06.3.6 monitoruje przebieg procesów produkcyjnych na podstawie wyników pomiarów parametrów oraz analiz ruchowych i międzyoperacyjnych
CHM.06.3.8 charakteryzuje pracę zespołów nadzorujących procesy technologiczne
CHM.06.3.9 monitoruje przestrzeganie procedur systemu jakości i stosowanie przepisów prawa dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska w procesie produkcyjnym.
Cele szczegółowe materiału multimedialnego:
- omówienie procesu organizacji produkcji potokowej (synchronicznej i asynchronicznej),
- przedstawienie stanowisk pracy w zakładach produkujących silikon i tynki elewacyjne,
- opis wybranych urządzeń i przedstawienie ich zastosowania oraz obsługi.
• Program do projektowaniaProgram do projektowania: Organizacyjne i techniczne przygotowanie produkcji – w sposób kompleksowy przedstawia proces technologiczny produkcji benzyny poprzez obróbkę ropy naftowej z wyszczególnieniem poszczególnych procesów i operacji jednostkowych. Ponadto umożliwia zaprojektowanie ciągu procesów oraz wprowadzenie odpowiednich parametrów (temperatury i ciśnienia) dla stosowanych w tymże procesie aparatów.
Efekty kształcenia oraz kryteria weryfikacji właściwe dla materiału multimedialnego:
CHM.06.3. Organizowanie procesów technologicznych przemysłu chemicznego
CHM.06.3.1 opisuje procesy technologiczne przemysłowej syntezy nieorganicznej, organicznej i przetwórstwa petrochemiczno‑rafineryjnego
CHM.06.3.3 dobiera maszyny i urządzenia do procesów wytwarzania półproduktów i produktów chemicznych
CHM.06.3.6 monitoruje przebieg procesów produkcyjnych na podstawie wyników pomiarów parametrów oraz analiz ruchowych i międzyoperacyjnych
CHM.06.3.8 charakteryzuje pracę zespołów nadzorujących procesy technologiczne.
Cele szczegółowe materiału multimedialnego:
- omówienie procesu technologicznego produkcji benzyny z ropy naftowej,
- umożliwienie zaprojektowanie ciągu procesowego i doboru odpowiednich parametrów procesowych dla poszczególnych aparatów w procesach jednostkowych,
- przedstawienie urządzeń i aparatów stosowanych w rafineriach ropy naftowej.
• Interaktywne narzędzie typu scenario‑based learningInteraktywne narzędzie typu scenario‑based learning: Strategiczne rozwiązywanie problemów organizacyjnych i technologicznych – zapoznaje ucznia z organizacją i przebiegiem procesu produkcji saletry amonowej w procesie neutralizacji kwasu azotowego (V) amoniakiem. W kluczowych dla procesu momentach uczeń podejmuje decyzję dotyczącą procesu i jest zapoznawany ze skutkami podjętych działań.
Efekty kształcenia oraz kryteria weryfikacji właściwe dla materiału multimedialnego:
CHM.06.3. Organizowanie procesów technologicznych przemysłu chemicznego
CHM.06.3.1 opisuje procesy technologiczne przemysłowej syntezy nieorganicznej, organicznej i przetwórstwa petrochemiczno‑rafineryjnego
CHM.06.3.2 sporządza bilanse materiałowe i energetyczne procesów technologicznych
CHM.06.3.3 dobiera maszyny i urządzenia do procesów wytwarzania półproduktów i produktów chemicznych
CHM.06.3.4 charakteryzuje stanowiska obsługi ciągu technologicznego
CHM.06.3.6 monitoruje przebieg procesów produkcyjnych na podstawie wyników pomiarów parametrów oraz analiz ruchowych i międzyoperacyjnych
CHM.06.3.8 charakteryzuje pracę zespołów nadzorujących procesy technologiczne
CHM.06.3.9 monitoruje przestrzeganie procedur systemu jakości i stosowanie przepisów prawa dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska w procesie produkcyjnym.
Cele szczegółowe materiału multimedialnego:
- omówienie procesu technologicznego produkcji saletry amonowej,
- umożliwienie podejmowanie decyzji dot. przebiegu procesu technologicznego,
- przedstawienie urządzeń i aparatów stosowanych w zakładach produkujących nawozy z saletry amonowej.
Wskazane materiały multimedialne wraz z obudową dydaktyczną są ze sobą powiązane ze względu na osiągnięcie ogólnego celu opracowanego e‑materiału.
Jest to nowoczesna pomoc dydaktyczna wspomagająca proces uczenia się/nauczania. Przedstawione elementy składowe e‑materiału stanowią całość maszyn, urządzeń i aparatów przemysłu chemicznego.
Dzięki informacjom zawartym w Filmie instruktażowym uczeń może zapoznać się z realiami pracy, jak również samym procesem produkcji, w fabrykach silikonu i tynków elewacyjnych.
Opis teoretyczny procesu technologicznego otrzymywania benzyny z ropy naftowej, zaprezentowany w ramach Programu do projektowania, pozwala uczniom na przystępne zaznajomienie się z tym skomplikowanym i wieloetapowym procesem produkcji.
Natomiast Interaktywne narzędzia typu scenario‑based learning pozwala uczniom na podejmowanie decyzji i przedstawia, w jaki sposób podjęte działania wpływają na przebieg procesu produkcji saletry amonowej.
E‑materiały sprawdzają wiedzę i umiejętności nabyte podczas wyżej wymienionej aktywności. Uczący się ma też możliwość, po zapoznaniu się z danymi materiałami multimedialnymi, wykonania ćwiczeń w formie Interaktywnych materiałów sprawdzających w myśl metody dydaktycznej — utrwalanie nabytej wiedzy, a następnie dokonania samooceny i kontroli własnej wiedzy. Obudowa dydaktyczna w formie Słownika pojęć, Netografii i bibliografii warunkuje proces samokształcenia uczącego się.
E‑materiał pełni rolę pomocy dydaktycznej dla uczących się dla technik ochrony środowiska. Służy nowoczesnemu kształceniu zawodowemu, by w zmieniającym się świecie informatyzacji i rozwoju przemysłu 4.0 w atrakcyjny sposób dostarczać dla uczących się treści zgodne z aktualną wiedzą i rozwojem technologii przemysłowej.
E‑materiał jest odpowiedzią na potrzeby dzisiejszego uczącego się, nauczyciela oraz pracodawców zainteresowanych przygotowaniem pracowników do pracy zawodowej, oraz pozyskaniem wykwalifikowanej, młodej kadry pracowniczej.
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
5. Wskazówki do wykorzystania e‑materiału w pracy dydaktycznej
5.1. Organizowanie pracy uczniów indywidualnej, w grupach i w zespole podczas zajęć
- praca indywidualna uczniów – przykładem pracy indywidualnej uczniów może stać się mapa myśli dla wyznaczonego przez nauczyciela tematu: „Formy organizacji procesu produkcyjnego” z wykorzystaniem Filmu instruktażowego. Uczniowie samodzielnie mogą zapoznać się z filmem i informacjami w nim zawartymi, aby następnie przygotować opis wyznaczony przez nauczyciela. Mapa myśli powinna dawać użytkownikowi możliwość tworzenia własnych notatek w formie graficznej – diagramu do ilustrowania relacji pomiędzy składowymi; samodzielnego tworzenia mapy myśli poprzez budowanie wielopoziomowych relacji i wzajemnych zależności między myślami – wnioskami – podsumowaniem itd., zgodnie z zasadami tworzenia mapy pojęć. Swoją pracę uczniowie mogą zapisać, wydrukować oraz oddać do sprawdzenia nauczycielowi.
- praca uczniów w grupach – podstawą pracy grupowej uczniów może stać się Program do projektowania. Nauczyciel dzieli uczniów na grupy. Poszczególne grupy zapoznają się z określonym zagadnieniem (partią materiału), pracują we własnym tempie, przeglądają materiał, a następnie wykonują ćwiczenie w przydzielonej grupie. Uczniowie w grupach dyskutują między sobą, wymieniają poglądy, rozmawiają, jak ma wyglądać ich zdaniem wykonanie ćwiczenia zadanego przez nauczyciela. Wszystkie grupy wykonują plakat dotyczący innego urządzenia, a na końcu prezentują pracę stanowiącą jedną całość.
Ćwiczenie: Zapoznajcie się z Programem do projektowania i opracujcie schemat procesu produkcyjnego. Na końcu omówcie zadaną dla waszej grupy operację jednostkową na forum klasy.
Grupa 1. Rektyfikacja
Grupa 2. Kraking
Grupa 3. Hydrorafinacja
Następnie dokonajcie charakterystyki – opiszcie przedstawione hasła oraz czynności, jakie są do nich przypisane. Każda z grup pracuje zgodnie z zasadami pracy grupowej, a na koniec przedstawia na forum klasy efekty wykonanego ćwiczenia oraz zostaje oceniona.
- praca z całym zespołem klasowym — nauczyciel na zajęciach z całym zespołem klasowym pracuje metodą tekstu przewodniego. Tekst przewodni opracowany przez nauczyciela jest dla ucznia „przewodnikiem”, który prowadzi go po wyznaczonym zakresie tematycznym. Nauczyciel określa problem do rozwiązania, zakłada, jakie chce osiągnąć cele dydaktyczne oraz ustala pytania, mające przeprowadzić ucznia przez dany obszar wiedzy. Na wstępie przedstawia pytania do materiału multimedialnego, a każdy z uczniów dokonuje zapisu odpowiedzi na pytania w zeszycie przedmiotowym.
Etapy pracy:
Informacje – należy określić przejrzystą drogę postępowania dla uczniów. Pytania prowadzące z Filmu instruktażowego.
W jaki sposób produkuje się silikon i tynki elewacyjne?
Czym jest produkcja potokowa?
Jaka jest różnica między produkcją potokową synchroniczną a asynchroniczną?
Pytania skupiają uwagę uczniów na prezentowanych treściach i dodatkowo rozwijają umiejętność wyszukiwania potrzebnych informacji. Nauczyciel w drugiej fazie sprawdza wraz z zespołem klasowym poprawność udzielonych odpowiedzi, jednocześnie dokonując już planowania i wykonania przydzielonych zadań grupowych.
Planowanie – pytania prowadzące powinny zostać tak dobrane, aby uczniowie mogli samodzielnie zaplanować działanie praktyczne. W tym celu nauczyciel dzieli klasę na zespoły, które wykonują przydzielone zadanie praktyczne, np.:
Zadanie: Wypiszcie przykładowe badania diagnozujące płaszczowo‑rurowego wymiennika ciepła.
Ustalenia –w tej części uczniowie podczas rozmowy z nauczycielem przedstawiają swoje dotychczasowe działania. Na tym etapie nauczyciel może zweryfikować pracę uczniów, a także skorygować ewentualne błędy. Np. uzasadnijcie opisowo dlaczego należy prowadzić dokumentację przeglądów, napraw oraz remontów maszyn i urządzeń. Tak przygotowane schematy pozostawcie do oceny.
Realizacja – na tym etapie uczniowie wykonują uprzednio zaplanowane zadanie. Nauczyciel również teraz kontroluje prawidłowość pracy uczniów. W przypadku zauważenia trudności, formułuje odpowiednie pytania naprowadzające czy ostrzeżenia.
Sprawdzanie – poprawność wykonanego zadania uczniowie sprawdzają samodzielnie. W celu ułatwienia tego procesu nauczyciele mogą formułować odpowiednie pytania.
Analiza – w ostatniej części pracy, uczniowie powinni się zastanowić czy wykonane przez nich zadanie zostało zrobione dobrze. Należy zasugerować, aby odpowiedzieli sobie na pytania:
- Czy kolejny raz rozwiązałby/liby zadanie tak samo?
- Czy wprowadziłby/liby jakieś zmiany w sposobie realizacji zadania?
- Czy przekazane wiadomości były wystarczające do wykonania zadania?
- Z jakich zasobów wiedzy korzystał/li?
- Z jakich dodatkowych źródeł chciałby/chcieliby skorzystać?
Sposoby oceny pracy ucznia – można to zrobić w następujący sposób:
- ocenić jakość efektu wykonania zadania – wytworu pracy ucznia (rozwiązanie problemu, czy właściwie zostało zaplanowane zadanie),
- ocenić poszczególne etapy działalności ucznia (zbieranie informacji, zaplanowanie pracy, ustalenia końcowe, sprawdzenie poprawności zadania, analiza pracy).
Nauczyciel wraz z zespołem klasowym dokonuje analizy końcowej. Uczniowie wskazują, które etapy rozwiązania zadania sprawiły im trudności. Nauczyciel powinien podsumować całe zadanie, wskazać, jakie umiejętności były ćwiczone, jakie wystąpiły nieprawidłowości i jak ich unikać na przyszłość. Wskazana praca z całym zespołem klasowym może stanowić podsumowanie. W fazie rekapitulacji proponuje się zadawanie uczącym się pytań w formie zdań niedokończonych: Przypomniałem sobie, że…; Łatwe było dla mnie…; Nauczyłam/łem się dzisiaj…; Trudność sprawiało mi…
(na podstawie https://www.profesor.pl/publikacja,7814,Artykuly,Metoda-tekstu-przewodniego)
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
5.2. Organizowanie pracy uczniów indywidualnej i w grupach poza zajęciami (np. z wykorzystaniem metody lekcji odwróconej).
E‑materiał ułatwia nauczycielowi prowadzenie zajęć dydaktycznych metodą lekcji odwróconej (flipped classroom). Przykładem takiej pracy może być wykorzystanie Programu do projektowania.
Istota lekcji odwróconej polega na zapoznaniu się przez uczniów z multimedium przed zajęciami, natomiast podczas lekcji wiedzę tę powinni porządkować, poszerzać, wykorzystywać w praktyce, do rozwiązywania problemów np. w pracy grupowej itp. Lekcja odwrócona jest metodą pracy podczas zajęć. Przygotowanie indywidualne w domu do lekcji odwróconej na podstawie Programu do projektowania może, polegać na następujących działaniach:
- po wprowadzeniu na lekcji tematu (wykład i przykłady): Pojęcie synchronicznej i asynchronicznej produkcji potokowej – uczniowie otrzymują pracę domową, aby zapoznali się z Procesy produkcji silikonu i tynków elewacyjnych, wykorzystując w sposób praktyczny wiedzę, której teoretyczne założenia poznali na lekcji.
Z materiałem teoretycznym uczniowie zapoznają się w domu (wiedza i rozumienie). Na lekcję przychodzą przygotowani, a w szkole wykonują praktyczne zadania i ćwiczenia utrwalające i sprawdzające. Podczas lekcji w klasie nauczyciel inicjuje pracę w parach, grupach, dyskusje nad zebranym i przygotowanym indywidualnie materiałem oraz zadawanie pytań przez uczniów sobie nawzajem. Weryfikuje wiedzę uczących się, np. zapraszając, aby chętne osoby podawały na czym polega proces produkcji silikonu. Można także poprosić, aby uczący się wzajemnie się uzupełniali i poprawiali – w razie potrzeby nauczyciel podaje dodatkowe wiadomości i uzupełnia wiedzę uczących się.
Dobrym materiałem do pracy własnej uczących się poza zajęciami są dostępne Interaktywne materiały w formie ćwiczeń sprawdzających. Dają one możliwość sprawdzenia poziomu własnej wiedzy oraz uzyskania szybkiej informacji zwrotnej. Dodatkowo informacje zwrotne podane w przypadku błędnego rozwiązania, odsyłające do konkretnego multimedium, pozwalają uczniowi na samodzielne uzupełnianie brakującej wiedzy, co umożliwia ugruntowanie umiejętności niezbędnych do rozwiązywania zadań testowych i praktycznych na egzaminie zawodowym.
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
5.3. Indywidualizowania pracy z uczniem/uczniami podczas zajęć i poza nimi.
Praca uczniów na lekcji, w trakcie zajęć, powinna być tak zorganizowana przez nauczyciela, aby zapewnić każdemu uczniowi warunki sprzyjające maksymalnemu rozwojowi osobowości. Dlatego należy uwzględnić prowadzenie lekcji na tzw. kilku poziomach nauczania, m.in.:
- stosowanie metod polisensorycznego, czyli wielozmysłowego uczenia się z wykorzystaniem materiałów multimedialnych,
- pracę uczniów w grupach warunkowaną np. poprzez podział uczniów z różnymi uzdolnieniami, umiejętnościach i wiadomościami – tak, aby mogli oni wymienić się swoimi spostrzeżeniami, pomagać sobie, uczyć się od siebie, wymienić opinie czy uwagi na temat realizowanego ćwiczenia. Walorem takiej pracy jest wykorzystanie możliwości uczniów zdolniejszych do wyjaśniania niezrozumiałych zagadnień kolegom, którzy wymagają dodatkowych wyjaśnień. Na początku tak prowadzonych zajęć uczniowie słabi są bierni, często tylko przysłuchują się wypowiedziom swoich kolegów w zespole, stopniowo rozpoczynają własną aktywność i wykorzystują swój potencjał. Wszyscy uczniowie nabierają wiary we własne możliwości, często w ten sposób mogą uzupełnić brakujące wiadomości,
- pracę uczniów w swoim własnym rytmie i na odpowiednim dla siebie poziomie z określaniem limitu czasu na daną pracę, z zastosowaniem kart pracy (o różnym stopniu trudności, sposobach czy formach wykonania) do danej lekcji, które umożliwią każdemu uczniowi przerabianie kolejnych partii materiału,
- stosowanie wszelkich możliwych form kontroli wiedzy i umiejętności,
- ocenianie postępów ucznia z uwzględnieniem możliwości, wysiłku i wkładu pracy na zajęciach.
Indywidualizacja procesu dydaktycznego polega na przydzielaniu zróżnicowanych zadań/prac:
- innych zadań uczniom, którzy mają trudności z opanowaniem materiału,
- innych zadań uczniom, którzy szybko przyswoili materiał i mogą go poszerzać, wykorzystywać w praktyce, do rozwiązywania problemów itp.
Można też wykorzystać metodę tutoringu rówieśniczego, który pozwala na naukę we własnym tempie, w komfortowych warunkach i bezpiecznych relacjach. Uczniowie mają możliwość dostosowania wielu elementów sytuacji edukacyjnej do siebie.
Proponuje się następujące zasady:
Określenie celów nauczania. Należy określić zamierzone cele nauczania, zarówno w odniesieniu do tutorów (uczniów), jak i tutee (podopiecznych uczniów). Nauczyciel wprowadza uczniów w omawianą tematykę materiału multimedialnego np. Interaktywnego narzędzia typu scenario‑based learning, skupiając się na przedstawionych w nim informacjach. Zapoznaje uczniów z efektami kształcenia – sprawne i skuteczne poprowadzenie przeanalizowanie tematu diagnostyki urządzeń przemysłu chemicznego, np. przy wykorzystaniu pomp wirowych.Celami lekcji będzie zapoznanie się procesem technologicznym otrzymywania saletry amonowej, składnika nawozów rolniczych. Uczniowie spróbują wyznaczać sobie sami „mikro cele”.
Podział ról. Na podstawie informacji o uczniach oraz ich indywidualnych potrzebach, należy ustalić dokładne zasady współpracy w grupie. Na potrzeby tego zadania uczniowie zostają podzieleni na dwie, 4 – osobowe grupy, w których będą wykonywać swoje ćwiczenia. Dobór uczniów pracujących w jednym zespole jest niezwykle ważny. W każdej z grup powinni znaleźć się uczniowie wykazujący zdolności do sprawnego przygotowania ćwiczenia/zadania, którzy mają większe doświadczenie, wiedzę i poziom kompetencji oraz tacy, którzy mogą doświadczać trudności w omawianym zakresie. Taka propozycja zapewni uczącym się zadowalające efekty i da możliwość wszystkim grupom równą i sprawiedliwą rywalizację. Tutorzy będą pomagać tutee w przygotowaniu zadania oraz w utrwalaniu nabytej wiedzy i umiejętności. Uczniowie razem będą pochylać się nad celem swoich działań, nad materiałami, nad zadaniami – ci, którzy są bieglejsi, mogą tłumaczyć wykonanie zadania uczniom mniej biegłym. Wszyscy jednak pracują razem nad zagadnieniem dotyczącym reakcji neutralizacji kwasu azotowego (V) amoniakiem. Ta metoda zakłada równość, jedyna różnica dotyczy stopnia opanowania materiału. Warto zwracać również uwagę na interakcje pomiędzy uczniami – wzajemną akceptację, szacunek, rozumienie siebie wzajemnie. Aby ta strategia działała – powinna towarzyszyć jej atmosfera bezpieczeństwa, współpracy, relacyjności. Każdy z członków danego zespołu powinien mieć przypisaną rolę uwzględniającą jego umiejętności. Tutor otrzymuje od nauczyciela odpowiedzi do zadań/pytań prowadzących. Kiedy zespół ukończy ich rozwiązywanie, tutor sprawdza efekty pracy. Taki podział ról z jednej strony umożliwia utrwalenie i doskonalenie materiału przez tutorów, z drugiej natomiast zachęca do zaangażowania i kreatywności w nauce tutee. Metoda tutoringu rówieśniczego sama z siebie nie kształtuje umiejętności współpracy – ona jedynie otwiera przestrzeń do kształtowania takich umiejętności, to znaczy, że np. podczas wspólnej pracy może dojść do konfliktów i zadrażnień – stąd niezwykle istotna jest rola uważnego nauczyciela, który takie konflikty powinien moderować.
Przejrzysta metoda. Grupy, wykonują przydzielone zadanie, np. przygotujcie prezentację multimedialną, która będzie ukazywać kluczowe informacje dotyczące otrzymywania saletry amonowej poprzez reakcję neutralizacji kwasu azotowego. Należy upewnić się, że ustalone zasady i procedury są przejrzyste i zrozumiałe zarówno dla tutora, jak i tutee. Wszystkie grupy zapoznają się z Filmem instruktażowym i rozpoczynają zajęcia, opracowując plan pracy i przygotowując swoje zadania (prezentacja multimedialna) z pomocą pytań prowadzących. Tutorzy czuwają nad poprawnością wykonywanych zadań/pytań, które można tak zróżnicować, aby każdy z uczniów miał możliwość zmierzenia się z problemem bez niepotrzebnego stresu czy zniechęcenia.
Grupa 1.
- Jakie reagenty można wymienić w ramach reakcji otrzymywania saletry amonowej?
- Czy w ramach tej reakcji powstają jakieś produkty uboczne?
- W jakich stosunkach substancje reagują ze sobą w reakcji neutralizacji?
Grupa 2.
- W jakich warunkach przeprowadzana jest reakcja neutralizacji?
- Czy reakcja neutralizacji kwasu azotowego (V) amoniakiem wymaga katalizatora?
- Jakie wymagania technologiczne powinien spełniać aparat do przeprowadzania tej reakcji?
Nauczyciel nie ingeruje w wybory uczniów, przyjmuje rolę obserwatora wspierającego przebieg zajęć.
Wsparcie tutorów (uczniów) – może polegać na swoistej superwizji z nauczycielem przed zajęciami i po zajęciach – omówienie pracy, a potem podsumowanie działań lub podzielenie się z całym zespołem klasowym, omawiając wspólnie napotykane trudności oraz poszukując najbardziej efektywnych form oddziaływań. Uczniowscy tutorzy mogą mieć nieco więcej wiedzy przedmiotowej albo większą biegłość w wykonywaniu zadań z danego zagadnienia. (na podstawie http://poradniapp-slupca.pl/tutoring-rowiesniczy/).
Podsumowanie lekcji – po ukończonej lekcji przeprowadzone zostanie podsumowanie wyznaczonych celów i efektów pracy. Nauczyciel może wyświetlić na tablicy interaktywnej pytania podane na początku lekcji. Uczniowie udzielają odpowiedzi poprzez przygotowane prezentacje multimedialne. Nauczyciel wspólnie z grupami analizuje ich refleksje na temat przeprowadzonych zajęć. Warto skupić się zarówno na tym, co uczniowie oceniają pozytywnie, jak i tym, co w ich odczuciu było negatywne. Na takie podsumowanie nigdy nie powinno zabraknąć czasu. Można uczniom przydzielić punkty za pracę i zaangażowanie w lekcję.
Wskazówki dla nauczycieli dotyczące pracy z uczniami zaangażowanymi w proces tutoringu rówieśniczego:
- pozwól uczniom samodzielnie opracować plan pracy – umożliwi to wykształcenie poczucia sprawstwa i kompetencji wśród zaangażowanych w pracę uczniów,
- naucz swoich uczniów sygnalizowania trudności, zwracania się o pomoc, pracuj nad tym, by nie obawiali się zadawania pytania Tobie i kolegom,
- pamiętaj, by chwalić efekty pracy i w akceptowalny sposób informować o porażkach, np. „Doceniam to, jak bardzo się starasz, jednak to zadanie rozwiązałabym inaczej”,
- umożliwiaj uczniom w trakcie zajęć wymianę wiedzy i doświadczeń – dzięki temu wzbudzisz w nich ciekawość świata (uczniowie wiedzą bardzo dużo, często więcej, niż nam się wydaje),
- dyskretnie nadzoruj tutoring rówieśniczy, aby uczniowie w obu rolach (tutora i tutee) czuli się bezpiecznie, mieli poczucie autonomii i kompetencji,
- nie ingeruj przedwcześnie w kontakt tutorski między uczniami, aby tutor mógł sam znaleźć sposób na wsparcie rówieśnika,
- umożliwiaj wszystkim uczniom podejmowanie roli tutora, jak i tutee, aby mogli się przekonać, w jakichś obszarach są fachowcami, czy nawet ekspertami,
- zachęcaj uczniów (zarówno tutora, jak i tutee) do gromadzenia swoich prac, co umożliwi późniejsze analizy i ocenę efektywności,
- staraj się motywować uczniów do korzystania z niekonwencjonalnych metod nauczania – sugeruj tworzenie fiszek, rysunków, korzystanie z aplikacji,
- zachęcaj uczniów do samodzielnej ewaluacji (np. poprzez stworzenie do tego specjalnych kart ewaluacyjnych) – tak, by w parze lub grupie podzielili się swoimi spostrzeżeniami i doświadczeniami. (na podstawie http://poradniapp-slupca.pl/tutoring-rowiesniczy/).
Wskazówki dla uczących się na temat tutoringu rówieśniczego. Uczniów należy wprowadzić do tej metody, poświęcić czas na to, by omówić z nimi proponowaną tabelę, by mogli zrozumieć sens takiej formy pracy. I przede wszystkim – że jest to forma pracy na lekcji, a nie towarzyskiego przerywnika podczas zajęć.
Indeks górny (na podstawie: https://szkoladobrejrelacji.pl/tutoring-to-za-malo-czyli-do-czego-zainspirowala-nas-tutoringowa-rewolucja/) Indeks górny koniec(na podstawie: https://szkoladobrejrelacji.pl/tutoring-to-za-malo-czyli-do-czego-zainspirowala-nas-tutoringowa-rewolucja/)
Praca uczących się poza zajęciami, z wykorzystaniem materiałów multimedialnych daje możliwość utrwalania i poszerzania wiadomości poprzez przydzielenie zróżnicowanych ćwiczeń: obowiązkowych, dodatkowych dla chętnych oraz ćwiczeń zaproponowanych przez samych uczących się. Ćwiczenia proponowane przez nauczyciela z wykorzystaniem materiałów multimedialnych powinny mieć zróżnicowaną formę pod względem stopnia trudności, sposobu i formy wykonania np. podaniem przez nauczyciela dodatkowej instrukcji (wskazówek merytorycznych, technicznych) do wykonania danego ćwiczenia. Przykładem pracy indywidualnej dla uczniów poza zajęciami, może być np.:
Przykładem pracy indywidualnej dla uczniów poza zajęciami, może być np.:
- Ćwiczenie obowiązkowe: Po przeanalizowaniu treści teoretycznej Interaktywnego narzędzia typu scenario‑based learning masz możliwość poszerzenia informacji o zarządzaniu procesem produkcji saletry amonowej. Skorzystaj w tym celu z Programu do projektowania, który postawi Cię w sytuacjach, które wymagać będą od Ciebie podjęcia decyzji oraz zapoznania się z ich skutkami.
- Ćwiczenie dodatkowe dla chętnych: Możesz sporządzić notatki, opracować prezentację multimedialną lub stworzyć swoje własne fiszki (ręcznie lub komputerowo) dotyczące reakcji otrzymywania saletry amonowej.
- Ćwiczenie zaproponowane przez samych uczących się: Uczniowie sami wybierają sposób prezentacji wyznaczonego przez siebie tematu na podstawie Interaktywnego narzędzia typu scenario‑based learning.
Swoje opracowania z ćwiczeń oddają do sprawdzenia nauczycielowi. Wprowadzone formy pracy uczących się poza zajęciami powinny być sprawdzone, poprawione i ocenione przez nauczyciela, mogą też być sprawdzane przez uczniów sobie nawzajem. Zaleca się zasugerować uczniom kilka propozycji metod skutecznej nauki: przygotowanie własnych notatek, zrobienie zdjęć (np. tablic, fragmentu normy i zapisków w trakcie sesji burzy mózgów), opracowanie rysunków w formie mapy myśli, stworzenie swoje własne fiszki (ręcznie lub komputerowo). Dany sposób wspomaga umiejętność selektywnego odbierania informacji, jak i samego uczenia się.
Film edukacyjny pozwala zdobyć wiedzę na temat procesu produkcyjnego materiałów wykorzystywanych w branży budowlanej, takich jak: silikon i tynki elewacyjne. Uczeń zostaje zapoznany z poszczególnymi maszynami i urządzeniami stosowanymi na różnych etapach tego procesu, a także poznaje sposób ich obsługi.
Z kolei Program do projektowania umożliwia sporządzenie schematu procesu produkcji benzyny z ropy naftowej na podstawie szczegółowych informacji zawartych w poprzedzającym program wstępie teoretycznym.
Interaktywne narzędzia typu scenario‑based learning mają za zadanie postawić ucznia w sytuacji wymagającej od niego podjęcia decyzji dotyczącej dalszego przebiegu procesu, a następnie przedstawienie mu skutków podjętych działań.
Nauczyciel może zaproponować, aby uczący się poszukał w innych źródłach informacji na temat, który w e‑materiałach jest podany bardzo ogólnie.
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
5.4. Organizowania pracy z uczniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych
Dbając o indywidualizację procesu nauczania, należy pamiętać o konieczności dostosowania wymagań dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Wszystkich uczniów obowiązują treści podstawy programowej, dlatego też proces indywidualizacji może odbywać się tylko na poziomach: doboru metod nauczania i oceniania.
Nauczyciel, pracując z młodzieżą o SPE, może opracować wskazówki do pracy wynikające z trudności w uczeniu się, które będą odnosiły się do:
- pracy na zajęciach, np. dostosowanie wymagania do możliwości ucznia, stosowanie wyjaśnień do ćwiczeń i zadań, prowadzenie zajęć z wykorzystaniem różnych technik i metod pracy, dostosowanie tempa pracy ucznia, stosowanie częstych pochwał i zachęt, stwarzanie warunków do wielokrotnego powtarzania i utrwalania materiału oraz oceniania, np. nie omawiać na forum klasy błędów popełnionych przez ucznia, przy ustalaniu oceny należy brać pod uwagę różne czynniki, stosować korzystną dla ucznia ocenę opisową, pokazującą mocne i słabe strony jego pracy. Indywidualizacja pracy z uczniem o SPE wymaga od nauczyciela dostosowania: warunków, środków, metod i form kształcenia do potrzeb i możliwości ucznia. Przykładem pracy dla uczniów o SPE mogą być ćwiczenia, które różnicują poziomy trudności, a uczniowie zdolniejsi powinni pomagać uczniom słabszym lub tworzyć jeden obszar zdobywanych wiadomości i umiejętności.
Ćwiczenie 1. Na podstawie Filmu instruktażowego – w zespole opiszcie sposób produkcji silikonu i tynków elewacyjnych.
Ćwiczenie 2. Na podstawie Programu do projektowania – w grupie omówcie, w jaki sposób w kolumnach rektyfikacyjnych ropa naftowa zostaje rozdzielona na poszczególne frakcje.
Ćwiczenie 3. Na podstawie Interaktywnego narzędzia typu scenario‑based learning– zespołowo przygotujcie planszę prezentującą kluczowe informacje na temat reakcji neutralizacji kwasu azotowego (V) za pomocą amoniaku.
Nauczyciel będzie wspierał zespół uczniów o SPE podczas wykonywania ćwiczeń lub wyznaczy innego odpowiedzialnego ucznia, tzw. lidera grupy. Grupy są odpowiedzialne za swoją pracę, a wszystkie wykonane ćwiczenia będą tworzyć jedną całość pracy uczniowskiej, całego zespołu klasowego. Mając na uwadze redukcję rywalizacji o stopień i indywidualizację (szczególnie w przypadku uczącego się o SPE), dobrym rozwiązaniem są techniki oceniania kształtującego np. poprzez przekazywanie informacji zwrotnej dotyczącej oceny realizacji zadania np. wyjaśnienia różnicy między produkcją potokową synchroniczną a produkcją potokową asynchroniczną:
- „jeśli rozwiązałeś to zadanie, to znaczy, że możesz być bardzo zadowolony z siebie – opanowałeś wiedzę z zakresu maszyn, aparatów i urządzeń przemysłu chemicznego”,
- „jeśli miałeś trudności z wykonaniem tego zadania wróć do słownika i spróbuj jeszcze raz wykonać to zadanie”.
Nauczyciel może zapisywać swoje własne propozycje ćwiczeń po realizacji określonych materiałów multimedialnych.
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
6. Opis materiałów sprawdzających
W e‑materiale nauczyciel ma możliwość skorzystania z ćwiczeń powiązanych z danym materiałem, stanowiących rodzaj materiałów sprawdzających dla uczącego się:
• Film instruktażowyFilm instruktażowy: Formy organizacji procesu produkcyjnego — przedstawia stanowiska robocze w fabrykach produkujących silikon i tynki elewacyjne, a także w sposób jasny i zrozumiały zapoznaje ucznia z przebiegiem produkcji tych materiałów, tłumacząc przy tym pojęcie produkcji potokowej.
• Program do projektowaniaProgram do projektowania: Organizacyjne i techniczne przygotowanie produkcji — omawia proces technologiczny produkcji benzyny poprzez obróbkę ropy naftowej z omówieniem kolejnych procesów i operacji jednostkowych. Ponadto umożliwia zaprojektowanie ciągu procesów oraz wprowadzenie odpowiednich parametrów (temperatury i ciśnienia) aparatury.
• Interaktywne narzędzie typu scenario‑based learningInteraktywne narzędzie typu scenario‑based learning: Strategiczne rozwiązywanie problemów organizacyjnych i technologicznych — prezentuje przebieg procesu produkcji saletry amonowej w procesie neutralizacji kwasu azotowego (V) amoniakiem. Uczeń ma możliwość podejmowania decyzji dotyczących procesu i jest zapoznawany z ich skutkami.
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
7. Minimalne wymagania techniczne umożliwiające korzystanie z e‑materiału
Wymagania sprzętowe niezbędne do korzystania z poradnika oraz innych zasobów platformy www.zpe.gov.pl.
System operacyjny:
Windows 7 lub nowszy
OS X 10.11.6 lub nowszy
GNU/Linux z jądrem w wersji 4.0 lub nowszej 3GB RAM
Przeglądarka internetowa we wskazanej wersji lub nowszej:
Chrome wersji 69.0.3497.100
Firefox w wersji 62.0.2
Safari w wersji 11.1
Opera w wersji 55.0.2994.44
Microsoft Edge w wersji 42.17134.1.0
Internet Explorer w wersji 11.0.9600.18124
Urządzenia mobilne:
2GB RAM iPhone/iPad z systemem iOS 11 lub nowszym
Tablet/Smartphone z systemem Android 4.1 (lub nowszym) z przeglądarką kompatybilną z Chromium 69 (lub nowszym) np. Chrome 69, Samsung Browser 10.1, szerokość co najmniej 420 px
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści