Organizacje pozarządowe chroniące prawa człowieka
Po zapoznaniu się z zamieszczonym materiałem źródłowym wykonajcie zadanie, pracując w kilkuosobowych grupach.
Wypiszcie najważniejsze problemy swojego środowiska, osiedla lub miejscowości.
Zastanówcie się,
w jakim stopniu przedstawione problemy mają bezpośredni wpływ na realizację waszych praw i potrzeb,
czy możecie przyczynić się do rozwiązania przedstawionych problemów. Jeżeli tak, to w jaki sposób.
Przeprowadźcie w szkole ankietę dotyczącą aktywności społecznej waszych rówieśników. Porównajcie uzyskane wyniki z badaniami przeprowadzonymi przez Centrum Badania Opinii Społecznej (CBOS). Zastanówcie się, jakie czynniki mają wpływ na aktywność lub bierność społeczną młodych ludzi w Polsce.
zdefiniować pojęcia organizacji międzynarodowej rządowej i pozarządowej oraz wskazać różnice między nimi;
sklasyfikować międzynarodowe systemy ochrony praw człowieka i opisać, jak one funkcjonują;
wymienić katalog podstawowych praw i wolności człowieka.
charakteryzować funkcje organizacji pozarządowych dotyczących praw człowieka;
opisywać, za pomocą jakich metod działają organizacje pozarządowe;
charakteryzować działalność wybranych organizacji pozarządowych krajowych i międzynarodowych.
Funkcje organizacji pozarządowych w kwestii praw człowieka
Obok norm prawnych i różnych instytucji na straży praw człowieka stoją organizacje pozarządowe. Odgrywają one niezwykle istotne role w ochronie praw człowieka. Intensywny rozwój organizacji pozarządowych w tym sektorze nastąpił w ciągu ostatnich 50–60 lat.
Funkcje organizacji pozarządowych w dziedzinie praw człowieka
funkcja regulacyjna – polega na współtworzeniu lub tworzeniu przez organizacje norm prawnych (ustaw, konwencji międzynarodowych) oraz pewnych moralnych wzorców postępowania. Organizacje pozarządowe nakłaniają rządy państw do ratyfikacji konwencji i przyjmowania instrumentów służących ochronie praw człowieka;
funkcja kontrolna – to tworzenie specjalnych mechanizmów obserwacji i weryfikacji, w jakim zakresie państwa przestrzegają praw i wolności. Organizacje pozarządowe tworzą swego rodzaju systemy inspekcji i zbierają informacje o naruszeniach praw człowieka;
funkcja informacyjna – na podstawie zebranych materiałów organizacje pozarządowe informują organy krajowe i międzynarodowe oraz opinię publiczną o naruszeniach praw człowieka;
funkcja promocyjno‑edukacyjna – jest związana z rozpowszechnianiem idei ochrony praw i wolności.
Jak działają organizacje pozarządowe?
Organizacje pozarządowe wywierają oddolną presję na poszczególne państwa oraz organizacje międzynarodowe. W wielu wypadkach ich działalność jest niezwykle skuteczna. Dziś trudno nawet wyobrazić sobie funkcjonowanie systemu ochrony praw człowieka, czy to na poziomie krajowym, czy międzynarodowym, bez udziału organizacji pozarządowych. W wielu sytuacjach pozostają one jedynymi bezstronnymi aktorami i w przeciwieństwie do państw rzadziej ulegają presjom politycznym czy ekonomicznym.
Organizacje pozarządowe gromadzą informacje o naruszeniach praw człowieka, a następnie informują o tym opinię publiczną i odpowiednie instytucje.
Metody stosowane przez organizacje pozarządowe:
działanie w charakterze grupy nacisku w kręgach politycznych – parlamentarnych i rządowych,
udzielanie pośredniej i bezpośredniej pomocy ofiarom naruszeń praw człowieka,
składanie skarg do instytucji międzynarodowych działających na podstawie konwencji stojących na straży praw człowieka,
prowadzenie własnych śledztw,
analiza sytuacji praw człowieka w poszczególnych krajach czy regionach,
wysyłanie swoich przedstawicieli na procesy sądowe,
organizowanie publicznych debat, kampanii, publikowanie raportów.
Bez działalności organizacji pozarządowych najprawdopodobniej nigdy nie usłyszelibyśmy o takich naruszeniach praw człowieka, jak stosowanie tortur czy tajne więzienia Centralnej Agencji Wywiadowczej (Central Intelligence Agency, CIA). Ponadto organizacje pozarządowe zbierają cenne dane statystyczne, m.in. dotyczące wykonanych wyroków kary śmierci. Do ich zadań należy także wywieranie wpływu na system edukacji w poszczególnych krajach i podnoszenie świadomości w zakresie praw człowieka.
Działalność organizacji pozarządowych jest szczególnie istotna w państwach niedemokratycznych. W nich bowiem dochodzi do najpoważniejszych naruszeń praw człowieka, w nich też informacje o naruszeniach są najstaranniej ukrywane.
Jeśli chcesz wiedzieć więcej
Organizacje pozarządowe (krajowe i międzynarodowe) bardzo chętnie współpracują z organizacjami rządowymi.
Dzięki tej współpracy odnoszą wiele korzyści. Wśród nich możemy wymienić:
możliwość wywierania wpływu na rozwój prawa międzynarodowego w dziedzinie praw człowieka,
możliwość wywierania wpływu na państwa, które są członkami organizacji,
możliwość wywierania wpływu na organy samej organizacji,
możliwość prezentacji swojego stanowiska oraz osiągnięć organizacji.
Dzięki współpracy z organizacjami rządowymi trzeci sektor odniósł wiele sukcesów:
Uczestnictwo (wtedy jeszcze niezbyt liczne) organizacji pozarządowych w konferencji założycielskiej ONZ w San Francisco w 1945 roku wpłynęło na dokonanie odpowiednich zapisów dotyczących ochrony praw człowieka w Karcie Narodów Zjednoczonych.
W trakcie Światowej Konferencji Praw Człowieka w Wiedniu w 1993 roku, dzięki aktywności działaczy organizacji pozarządowych (zwłaszcza Amnesty International oraz Human Rights Watch), udało się podjąć decyzję dotyczącą utworzenia w ONZ instytucji Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do spraw Praw Człowieka.
W dużej mierze za sprawą organizacji pozarządowych ustanowiono Międzynarodowy Trybunał Karny.
To tylko nieliczne przykłady aktywności trzeciego sektora, dzięki której standardy ochrony praw człowieka uległy poprawie.
Przykłady działalności organizacji pozarządowych
Obecnie istnieje wiele organizacji pozarządowych. Niektóre z nich działają na rzecz przestrzegania konkretnego prawa czy wolności (np. wolności wypowiedzi), inne mają szersze cele i działają na rzecz ochrony całej generacji praw. Poniżej przedstawiamy kilka organizacji pozarządowych (międzynarodowych i krajowych), które działają na rzecz ochrony praw człowieka.
Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca
Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca jest organizacją humanitarną. Zajmuje się ochroną praw człowieka w czasie konfliktów zbrojnych i klęsk żywiołowych (np. kataklizmów, epidemii). Organizacja została utworzona z inicjatywy Szwajcara – Henriego Dunanta. Wstrząśnięty widokiem tysięcy żołnierzy rannych w bitwie pod Solferino (1859) rozpoczął działania zmierzające do utworzenia organizacji, która niosłaby pomoc wszystkim rannym, niezależnie od ich przynależności państwowej. Do dziś zasada bezstronności pozostaje jedną z podstawowych zasad organizacji.
Struktura Międzynarodowego Ruchu Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca:
Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża (MKCK),
Międzynarodowa Federacja Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca,
krajowe stowarzyszenia Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca.
W Statucie Międzynarodowego Ruchu Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca zapisano, że wszystkie elementy struktury „(…) stanowią łącznie światowy ruch humanitarny, którego posłannictwem jest zapobieganie ludzkim cierpieniom i łagodzenie ich wszędzie, gdzie one występują, ochrona życia i zdrowia oraz działanie na rzecz poszanowania istoty ludzkiej, zwłaszcza w czasie konfliktu zbrojnego i w innych sytuacjach zagrożenia, praca na rzecz zapobiegania chorobom oraz podnoszenia zdrowotności i opieki społecznej, popieranie dobrowolnego niesienia pomocy oraz stałej gotowości członków Ruchu do niesienia pomocy, jak również powszechnego poczucia solidarności z tymi, którzy potrzebują pomocy i ochrony ze strony Ruchu”.
Najwcześniej, bo w 1863 roku, powstał Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża (MKCK). Komitet działa jako bezstronna organizacja humanitarna. Jego członkami są wyłącznie obywatele Szwajcarii. Podstawowe zasady tej organizacji to: humanitaryzm, bezstronność, niezależność, dobrowolność, jedność, uniwersalność. Na podstawie konwencji prawa humanitarnego Komitet upoważniony jest do świadczenia usług stronom uczestniczącym w konflikcie. Ponadto działa na rzecz ochrony więźniów politycznych, zajmuje się poszukiwaniem osób zaginionych oraz udziela pomocy humanitarnej. Za swą działalność trzykrotnie otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla (w latach 1917, 1944, 1963).
W 1919 roku została powołana do życia Liga Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca, która w 1991 roku została zastąpiona Międzynarodową Federacją Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca. Federacja kieruje akcjami pomocy dla ofiar klęsk żywiołowych i technologicznych, uchodźców, ofiar epidemii i klęsk głodu. W poszczególnych krajach działają narodowe stowarzyszenia. Skupiają one ponad 100 mln członków i wolontariuszy w niemal wszystkich krajach. Szacuje się, że stowarzyszenia udzielają pomocy około 233 mln osób rocznie. Programy działań poszczególnych stowarzyszeń różnią się między sobą i są dostosowane do potrzeb danego kraju oraz sytuacji. Polski Czerwony Krzyż (PCK) działa od 1919 roku.
Amnesty International
Amnesty International (AI) działa od 1961 roku. Siedziba organizacji znajduje się w Londynie. Założycielem AI był prawnik Peter Benenson, który na łamach londyńskiego „The Observer”, 28 maja 1961 r. opublikował artykuł Zapomniani więźniowie. Artykuł stał się inspiracją do stworzenia ruchu na rzecz wolności dla więźniów sumienia, czyli osób niestosujących przemocy, a pozbawionych wolności z powodu swoich przekonań, pochodzenia czy religii. Obecnie Amnesty International jest organizacją pozarządową o zasięgu światowym i skupia ponad 3 mln członków i darczyńców w 150 krajach świata.
Główne cele Al:
natychmiastowe i bezwarunkowe uwolnienie wszystkich więźniów sumienia, czyli osób pozbawionych wolności z powodu przekonań, koloru skóry, pochodzenia, języka czy religii, niestosujących przemocy ani nieopowiadających się za jej użyciem,
zapewnienie więźniom politycznym uczciwych i szybkich procesów sądowych,
zaprzestanie stosowania tortur, kary śmierci i innych form okrutnego traktowania bądź karania,
eliminacja egzekucji pozasądowych i „zaginięć”.
Amnesty International jest organizacją bezstronną i niezależną od jakichkolwiek rządów czy partii politycznych.
Metody stosowane przez Al:
apele i deklaracje kierowane do państw,
wysyłanie obserwatorów,
nakłanianie rządów do przyjmowania zobowiązań z zakresu praw człowieka,
pilne akcje,
pikiety i demonstracje,
działania edukacyjne,
kampanie informacyjne.
Najbardziej znaną formą działalności AI są tzw. pilne akcje, prowadzone w celu ratowania więźniów politycznych na całym świecie. Polegają na napisaniu przez dużą liczbę osób krótkich listów w obronie zagrożonego więźnia i wysłaniu go pod wskazany adres. W konsekwencji w krótkim czasie tysiące listów docierają do jednego adresata – przedstawiciela władz odpowiedzialnego za łamanie praw człowieka. Organizacja szacuje, że w ponad jednej trzeciej przypadków „pilnych akcji” odnotowano poprawę sytuacji więźnia, uchylono wyrok śmierci, zaniechano tortur, uwolniono zatrzymanych czy odnaleziono zaginionych. Od 1973 roku, kiedy zorganizowano pierwszą „pilną akcję”, Amnesty International przeprowadziła ich ponad 16 600. Każdy przypadek „pilnych akcji” skutkował wysłaniem od 3 do 5 tys. apeli.
Od wielu lat AI prowadzi światowe kampanie popularyzujące wiedzę o konkretnych dokumentach czy grupach osób, których prawa są naruszane. Przykładami takich działań mogą być światowe kampanie przeciwko stosowaniu tortur (1973, 1985, 2000), na rzecz uniwersalnej obrony praw człowieka (1977, 1986, 1991) czy przeciwko karze śmierci (1981, 1988). Co roku ukazują się raporty AI przedstawiające sytuację praw człowieka w poszczególnych krajach. Raporty cieszą się dużym zainteresowaniem i zazwyczaj są szeroko komentowane w mediach, głównie z powodu bardzo dokładnej weryfikacji faktów dotyczących naruszeń praw w poszczególnych krajach.
W 1977 roku AI otrzymała Pokojową Nagrodę Nobla, w 1978 roku Nagrodę Praw Człowieka ONZ oraz podobną nagrodę przyznaną przez Radę Europy w 1983 roku.
![Sekcje krajowe AI Sekcje krajowe AI Źródło: licencja: CC BY-SA 2.5, [online], dostępny w internecie: wikimedia.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RGdLrfZp88Pwf/2/b9Mt5AfunPG2uIaddcidgia3MFdX9cTB.png)
Jeśli chcesz wiedzieć więcej
Inne organizacje
Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca czy Amnesty International to jedne z najbardziej znanych organizacji pozarządowych. Oprócz nich istnieją tysiące organizacji o charakterze międzynarodowym i krajowym podejmujące różne typy działań na rzecz praw człowieka.
Niektóre z nich mają charakter wyspecjalizowany, jak np. utworzona w 1952 roku w Berlinie Zachodnim Międzynarodowa Komisja Prawników. Organizacja ta skupia 60 prawników z kilkudziesięciu krajów, wybranych ze względu na wysokie kwalifikacje zawodowe oraz niezłomną postawę moralną, i działa przede wszystkim na rzecz sprawnego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. Komisja pomaga głównie państwom w wypełnianiu międzynarodowych standardów przez bezpośrednie nadzorowanie instytucji, obserwację i edukację osób zatrudnionych w wymiarze sprawiedliwości oraz działaczy organizacji pozarządowych. Za swą działalność Komisja otrzymała w 1980 roku Nagrodę Praw Człowieka przyznawaną przez Radę Europy oraz podobną nagrodę przyznawaną przez ONZ w roku 1993.
Do bardzo znanych organizacji pozarządowych zaliczymy także Lekarzy bez Granic – organizację utworzoną przez grupę francuskich lekarzy w 1971 roku. Skupieni w niej lekarze zapewniają opiekę medyczną w rejonach działań zbrojnych, epidemii i endemii. Działacze organizacji są obecni w ponad 80 krajach, głównie rozwijających się, często takich, z których inne organizacje pozarządowe wycofały już swoich wolontariuszy i pracowników. W 1999 roku organizacja otrzymała Pokojową Nagrodę Nobla.
Wybrane organizacje pozarządowe w Polsce
Helsińska Fundacja Praw Człowieka
W Polsce do najbardziej znanych organizacji działających w sferze praw człowieka zaliczamy Helsińską Fundację Praw Człowieka oraz Polską Akcję Humanitarną. Helsińska Fundacja Praw Człowieka wchodzi w skład Międzynarodowej Helsińskiej Federacji na rzecz Praw Człowieka. Początek tego ruchu sięga roku 1975, kiedy został podpisany Akt Końcowy KBWE. W drugiej połowie lat 70. XX wieku zaczęły powstawać grupy, których zadaniem miało być kontrolowanie, w jaki sposób państwa realizują Akt Końcowy, oraz przekazywanie na ten temat informacji krajowej i międzynarodowej opinii publicznej. W 1982 roku utworzono Międzynarodową Helsińską Federację na rzecz Praw Człowieka z siedzibą w Wiedniu. Obecnie zrzesza ona krajowe Komitety Helsińskie z 46 państw. Zadaniem Federacji i krajowych komitetów jest czuwanie nad przestrzeganiem przez państwa postanowień Aktu Końcowego KBWE w zakresie praw człowieka oraz innych aktów przyjętych w ramach KBWE, a następnie OBWE. Federacja i Komitety sporządzają raporty o przestrzeganiu praw człowieka w krajach członkowskich OBWE. Ich przedstawiciele uczestniczą w procesach sądowych, organizują misje wysyłane do krajów w celu śledzenia konkretnych przypadków naruszeń praw człowieka, prowadzą działalność edukacyjną i poprzez mass media oddziałują na opinię publiczną, uczestniczą w spotkaniach OBWE.
W Polsce Komitet Helsiński istnieje od 1982 roku. Przez pierwszych siedem lat działalności był organizacją podziemną. Na początku 1989 roku zaczął stopniowo prowadzić jawną działalność. W wyborach czerwcowych w 1989 roku połowa jego członków znalazła się w parlamencie i w pierwszym niekomunistycznym rządzie Tadeusza Mazowieckiego. Pod koniec tegoż roku członkowie Komitetu powołali do życia Helsińską Fundację Praw Człowieka. Od tego momentu wszystkie czynne działania prowadzi Fundacja, Komitet zaś odgrywa rolę ciała opiniotwórczego i zajmuje stanowisko w kluczowych kwestiach dotyczących praw i wolności człowieka w Polsce.
Działania Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka:
monitoruje stan przestrzegania praw człowieka
monitoruje proces legislacyjny (tzw. monitoring ustawodawczy)
wspiera organizacje pozarządowe
monitoruje sytuację cudzoziemców (w tym uchodźców)
prowadzi systematyczny monitoring instytucji izolacyjnych, domów dziecka oraz warunków pracy sędziów
zajmuje się problemami praw mniejszości narodowych w Polsce
organizuje liczne konferencje i szkolenia krajowe i międzynarodowe
Polska Akcja Humanitarna
Polska Akcja Humanitarna (PAH) jest organizacją humanitarną. Została założona w 1992 roku przez Janinę Ochojską. Misją organizacji jest „uczynić świat lepszym przez zmniejszenie cierpienia i promowanie wartości humanitarnych”. Dane przedstawiane przez organizację są imponujące. Przez 20 lat swojej działalności PAH zorganizowała akcje pomocy w 44 krajach, zapewniła dostęp do wody dla ponad 500 tys. osób i dostęp do odpowiednich warunków sanitarnych dla 1,5 mln osób. Działania organizacji koncentrują się na wspieraniu edukacji, walce z niedożywieniem dzieci, przekazywaniu pomocy humanitarnej, udzielaniu pomocy uchodźcom i repatriantom. Ponadto PAH wspiera edukację globalną i organizuje kampanie społeczne, których przykładem mogą być akcje: Rowery dla Afryki, Świat bez głodu czy Zmiany klimatyczne. Wśród misji zagranicznych największym echem w środkach masowego przekazu odbiły się misje PAH w Czeczenii, Sudanie, Libanie i Iraku. Natomiast w kraju bardzo znany jest Pajacyk – program dożywiania dzieci w szkołach, realizowany od 1998 roku.
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Czym zajmuje się Polska Akcja Humanitarna? Źródło: Czym zajmuje się Polska Akcja Humanitarna?, Contentplus.pl sp. z o.o..
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Działania PAH na rzecz walki z głodem na świecie (Ochojska) Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o..
Podsumowanie
Organizacje pozarządowe odgrywają nieocenioną rolę w ochronie praw człowieka. Dziś trudno wyobrazić sobie funkcjonowanie międzynarodowego i krajowego systemu ochrony praw człowieka bez nich. Nie ma obszaru, w którym krajowe i międzynarodowe organizacje ochrony praw człowieka nie przejawiałyby aktywności. Monitorują sytuację praw człowieka, biorą udział w procesie legislacyjnym, wspomagają ofiary naruszeń, składają skargi do sądów międzynarodowych. Są bezcennym źródłem informacji, bez którego o wielu naruszeniach praw człowieka świat nigdy by nie usłyszał.
Znajdź na stronie internetowej PCK lub PAH informacje na temat działań, jakie organizacje te podejmują. Sporządź ich listę z podziałem na działalność krajową i międzynarodową.
Sprawdź w internecie, kim jest wolontariusz. Zastanów się, w prace której organizacji chciałbyś/chciałabyś się włączyć. Sprawdź na jej stronach internetowych, jak możesz pomóc organizacji. Sporządź na ten temat notatkę, w której uzasadnisz swój wybór i opiszesz działania, jakie możesz podjąć.
Połącz organizację pozarządową z pełnioną funkcją.
powstała w 1919 r. i kieruje akcjami pomocy dla ofiar klęsk żywiołowych i technologicznych, uchodźców, ofiar epidemii i klęsk głodu., walczy o uwolnienie więźniów sumienia., walczy o przestrzeganie praw zawartych w dokumentach KBWE/OBWE., organizacja udzielająca pomocy medycznej w strefach walk., organizacja humanitarna założona przez Janinę Ochojską.
| Międzynarodowa Federacja Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca | |
| Amnesty International | |
| Międzynarodowa Federacja Helsińska na rzecz Praw Człowieka | |
| Polska Akcja Humanitarna | |
| Lekarze bez Granic |
Przyporządkuj poszczególne działania do funkcji pełnionej przez organizacje międzynarodowe.
prowadzenie szkoleń dla dzieci i młodzieży, szkolenia działaczy organizacji pozarządowych, organizowanie kampanii np. na rzecz zniesienia kary śmierci lub stosowania tortur, prowadzenie akcji informacyjnych na temat poszczególnych praw lub wolności, organizowanie akcji zbierania podpisów pod petycjami w obronie praw człowieka, tworzenie moralnych wzorców postępowania, nakłanianie rządów państw do przyjmowania instrumentów służących ochronie praw człowieka, lobbowanie na forach organizacji międzynarodowych za przyjmowaniem konwencji dotyczących praw człowieka, nakłanianie rządów państw do ratyfikacji konwencji, zbieranie informacji o naruszeniach praw człowieka, tworzenie mechanizmów weryfikacji stanu przestrzegania praw człowieka, tworzenie raportów o stanie przestrzegania praw człowieka, obserwacja procesów sądowych, składanie skarg do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, organizowanie manifestacji w obronie konkretnych praw, współtworzenie lub tworzenie norm prawnych, obserwacja stanu przestrzegania praw człowieka w państwie
| Funkcja regulacyjna | |
|---|---|
| Funkcja kontrolna | |
| Funkcja promocyjno-edukacyjna |
Literatura uzupełniająca
Barański R., Olejniczak A., Fundacje i stowarzyszenia. Współpraca organizacji pozarządowych z administracją publiczną, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2012.
Batko‑Tołuć K., Izdebski K., Organizacje strażnicze w Polsce. Stan obecny, wyzwania, perspektywy, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2012.
Monitoring Praw Człowieka, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Warszawa 2000.
Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota, mechanizmy działania, zasięg, T. Łoś‑Nowak (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2009.
Yaziji M., Doh J., Organizacje pozarządowe a korporacje, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.