Przeczytaj
Kryzys skarbu
Bankructwu zapobiegli kredytodawcy gotowi pożyczać władcom pieniądze w zamian za pobierane przez kolejne dziesięciolecia odsetki, ale wskutek tego u progu rewolucji 50 proc. wydatków mocarstwa szło na obsługę zadłużenia, 25 proc. na wojsko, a tylko 6 proc. na utrzymanie królewskiego dworu. Wydatki znacznie przewyższały dochody skarbu, powodując co roku znaczny deficyt budżetowy, który pokrywano nowymi kredytami.
W ostatnich latach rządów króla Ludwika XV ministrowie finansów proponowali opodatkowanie szlachty i duchowieństwa, dotąd wolnych od tych obciążeń. Do reform skarbowych przystąpiono jednak dopiero po śmierci króla w 1774 roku.
Struktura społeczna
Pod względem struktury społecznej Francja nie różniła się od większości krajów europejskich. Szczyt hierarchii zajmowały szlachta i duchowieństwo, a pozostałe blisko 96 proc. ludności tworzyło stan trzecistan trzeci.
Każdy ze stanów był wewnętrznie zróżnicowany. NobileNobile dzielili się na rodową szlachtę szpadyszlachtę szpady i urzędniczo‑wojskową szlachtę togiszlachtę togi, która uprawiała przede wszystkim zawody prawnicze i opanowała m.in. francuskie parlamentyparlamenty, czyli sądy apelacyjne, roszczące sobie prawo do zgłaszania poprawek do królewskich rozporządzeń. Właśnie do tej warstwy należała większość przywódców rewolucji.
Rozwarstwiony był również klerkler. Zupełnie inną kategorię społeczną tworzyli księża z prowincjonalnych parafii, inną zaś biskupi czy tytularni opaci klasztorów, pobierający związane ze sprawowaną funkcją dochody i nieprzejmujący się pracą duszpasterską. Rewolucjoniści wywodzili się z obu warstw duchowieństwa. Znalazł się wśród nich zarówno biskup Charles‑Maurice de Talleyrand, dyplomata za czasów republiki i cesarstwa, a także w okresie po upadku Napoleona, polityk cyniczny i niegardzący łapówkami od państw nieprzyjacielskich, jak i ksiądz Jakub Roux, przywódca stronnictwa „wściekłychwściekłych” w trakcie rewolucji, demagog, zwolennik terroru i zniesienia własności, którego nawet jakobini uznali za zbytniego radykała i ścięli.
Najbardziej zróżnicowany był jednak stan trzeci, do którego zaliczano nie tylko kupców i bankierów, lecz także drobnych sklepikarzy, służbę domową, najemnych robotników i chłopów. Ci ostatni stanowili ok. 80 proc. składu stanu trzeciego. Łączyła ich jedna cecha: posiadali jakąś własność i płacili podatki – w przeciwieństwie do szlachty i duchowieństwa.
Ogniska zapalne rewolucji
Mimo że ciężar utrzymania państwa rozkładał się tak nierównomiernie, wciąż jeszcze daleko było do rewolucyjnego wybuchu. Umożliwiło go dopiero nałożenie się na siebie trzech niezwykle istotnych czynników:
kryzysu gospodarczego, narastającego zwłaszcza w latach 80. XVIII w.;
sporów wokół reform skarbowych, podjętych za rządów Ludwika XVI;
upowszechnienia się egalitarnej i piętnującej absolutyzm ideologii „filozofów”, szczególnie Jana Jakuba Rousseau.
Przychody skarbu mogły wzrosnąć dzięki obłożeniu podatkiem szlachty i kleru, co jednak napotkało sprzeciw parlamentów, które odwoływały się do praw fundamentalnych monarchii oraz prawa naturalnego. Choć ich członkowie utrzymywali, że są jedyną reprezentacją społeczeństwa, nie odważyliby się na bunt, gdyby nie osłabienie prestiżuprestiżu monarchii, spowodowane działalnością szerzących nowe idee „filozofów”.
W ten sposób ujawniły się ograniczenia absolutyzmu: mimo silnego wojska i rozbudowanej administracji posłuszeństwo poddanych wobec monarchii zależało od tego, czy wierzyli oni w prawdziwość jej legitymizacjilegitymizacji, ta zaś oparta była na tezie o pochodzeniu władzy od Boga. I właśnie to twierdzenie skutecznie podważyła publicystyka „filozofów”. Docierała ona wprawdzie do dość wąskiego grona czytelników, ale głośnym echem odbijały się w całym kraju pamfletypamflety wspierające opór parlamentów i popularyzujące te same idee. Nawet one jednak nie miały wpływu na masy biedoty – te poruszyła dopiero katastrofa gospodarcza, spowodowana złymi zbiorami w 1788 roku.
Opisz sytuację ekonomiczną Francji w latach 80. XVIII wieku. Wskaż najważniejsze problemy.
Opisz sytuację ekonomiczną Francji w latach osiemdziesiątych osiemnastego wieku. Podaj najważniejsze problemy.
Słownik
we Francji przed Wielką Rewolucją: mieszczanie i chłopi (definicja na podstawie słownika PWN)
(z franc. légitime – prawowity, łac. legitimus, od lex, D. legis – prawo) uzasadnienie prawa do władzy i jej formy, także sposób legalizowania zdobytych rządów
ogół duchownych chrześcijańskich (definicja na podstawie słownika PWN)
(łac. nobilis - szlachetny) członek najwyższej warstwy społecznej; slacheckiego rodu
(fr. szlachta sukni, szlachta togi), określenie francuskiej „nowej” szlachty w czasach Ancien régime; byli to urzędnicy mieszczańskiego pochodzenia, którzy stali się szlachcicami za swoje zasługi dla kraju
(fr. szlachta szpady, szlachta miecza) określenie francuskiej szlachty; była to szlachta pochodząca z tradycyjnej funkcji ich rodów; wcześniejsza klasa rycerska
(ang. pamphlet) utwr satyryczny, złośliwy, krytycznie przedstawiający jakąś osobę, grupę lub wydarzenie
naczelny organ władzy państwowej sprawujący funkcję ustawodawczą
(definicja na podstawie słownika PWN)
poważanie i szacunek, jakim ktoś lub coś cieszy się w swoim otoczeniu
(definicja na podstawie słownika PWN)
(fr. les enrages) - najbardziej lewicowe i radykalne stronnictwo podczas rewolucji francuskiej; żądali m.in. równości socjalnej i politycznej, powszechnego prawa wyborczego i wprowadzenia ustroju republikańskiego
Słowa kluczowe
Ludwik XV, Ludwik XVI, przedrewolucja, Francja, struktura społeczna Francji, stan trzeci, rewolucje XVIII w.
Bibliografia
Pierre Gaxotte, Rewolucja francuska, przeł. J. Furuhielm, A. Zawilski, E. Kuczkowska, Gdańsk 2001.
Historia doktryn politycznych. Materiały źródłowe, oprac. A. Reiss, F. Ryszka, A. Szcześniak, Warszawa 1971.
Historia powszechna. Czasy nowożytne 1640–1870. Wybór tekstów źródłowych, pod red. B. Krauzego, Warszawa 1951.
Wielka Historia Świata, t. 1–12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności), Świat Książki 2004–2006.