E-materiały do kształcenia zawodowego

Komunikacja z chorym

MED.14. Świadczenie usług medyczno‑pielęgnacyjnych i opiekuńczych osobie chorej i niesamodzielnej - Opiekun medyczny 532102

bg‑azure

Słownik pojęć dla e‑materiału

1
aktywne słuchanie
aktywne słuchanie

technika komunikacyjna, w której kluczową rolę odgrywa umiejętność słuchania połączona z akceptacją rozmówcy; elementem tej techniki jest umiejętne zadawanie pytań otwartych i zamkniętych; aktywne słuchanie rozmówcy potwierdzamy kontaktem wzrokowym i potakiwaniem; to proces kierunkowy, którego celem jest uzyskanie informacji i/lub poznanie rozmówcy; wymaga podążania za tokiem rozumowania rozmówcy, przyjmowania jego punktu widzenia

asertywność
asertywność

umiejętność wyrażania własnych przekonań, uczuć, postaw w sposób otwarty, w granicach nienaruszających praw ani przestrzeni psychicznej innych ludzi oraz własnej

czynniki utrudniające komunikację opiekuna medycznego z pacjentem
czynniki utrudniające komunikację opiekuna medycznego z pacjentem

czynniki, które utrudniają opiekunowi medycznemu przekazywanie i odbieranie informacji w bezpośrednim kontakcie z pacjentem; do czynników tych należą:

  • krytykowanie, ocenianie i obwinianie,

  • używanie niezrozumiałego języka,

  • nieinformowanie pacjenta o wykonywanych czynnościach, procedurach,

  • straszenie w celu zmotywowania pacjenta,

  • przedmiotowe traktowanie pacjenta, np. rozmowy z innymi osobami z zespołu o chorym w jego obecności, ignorowanie go zamiast bezpośredniego zwracania się do niego,

  • prowadzenie ważnych rozmów z pacjentem w obecności osób postronnych,

  • pośpiech, ponaglanie, okazywanie zniecierpliwienia,

  • nakazywanie, upominanie, pouczanie

dekodowanie
dekodowanie

sposób odebrania i odszyfrowania treści

feedback
feedback

informacja zwrotna na temat postępowania mająca na celu nie krytykę, a przedstawienie wskazówek, dzięki którym dotychczasowe odpowiednie działanie odbiorcy tej informacji będzie podtrzymane bądź jego działanie lub zachowanie zostanie rozwinięte, udoskonalone czy zmienione

głuchy
głuchy
  • pojęcie pisane małą literą, tj. głuchy – określenie medyczne, odnoszące się do osoby ze znacznym lub całkowitym ubytkiem słuchu,

  • pojęcie pisane wielką literą, tj. Głuchy – określenie oznaczające osobę głuchą, słabosłyszącą lub słyszącą, związaną ze środowiskiem Głuchych; odnosi się do środowiska i systemu kultury, zwanej kulturą Głuchych, mających wspólne doświadczenia, postawy i przekonania

kanał komunikacyjny
kanał komunikacyjny

droga, jaką przekaz pokonuje pomiędzy nadawcąnadawcanadawcą, a odbiorcąodbiorcaodbiorcą

klaryfikacja
klaryfikacja

technika mająca na celu upewnienie się, że właściwie rozumiemy to, co chciał nam przekazać nadawcanadawcanadawca; może stanowić kontynuację parafrazyparafrazaparafrazy, np. „Czy to znaczy, że…?”

kod
kod

umowne znaki (słowa, gesty, symbole, obrazy, dźwięki, litery, cyfry), za pomocą których przekazywany jest komunikatkomunikatkomunikat

kodowanie
kodowanie

sposób przekazania treści

komunikacja
komunikacja

przekazywanie informacji, zatem konieczne jest istnienie co najmniej jednego nadawcynadawcanadawcy oraz jednego bądź wielu odbiorcówodbiorcaodbiorców; nadawca koduje znaki, to znaczy szyfruje je, a odbiorca je dekodujedekodowaniedekoduje, czyli odszyfrowuje ich sens; komunikacja to proces przekazywania i odbierania informacji między dwiema osobami lub małą grupą osób, wywołujący określone skutki i rodzaje sprzężeń zwrotnych

komunikacja interpersonalna
komunikacja interpersonalna

sposób porozumiewania się co najmniej dwóch osób (zwanych interlokutorami czy rozmówcami), który polega na wzajemnym wysyłaniu i odbieraniu komunikatów werbalnychkomunikacja werbalnakomunikatów werbalnychniewerbalnychkomunikacja niewerbalnaniewerbalnych

komunikacja niewerbalna
komunikacja niewerbalna

zbiór wszystkich pozasłownych komunikatów krążących pomiędzy ludźmi, np.: gestykulacja, wyraz mimiczny twarzy, dotyk, kontakt fizyczny, spojrzenia, postawa ciała, odległość od partnera interakcji itp., składają się na nią m.in.: gesty, mimika, mowa ciała; elementy komunikacji niewerbalnej pozwalają odbiorcyodbiorcaodbiorcy szerzej spojrzeć na przekaz otrzymywany od nadawcynadawcanadawcy, gdyż mówią dużo o okolicznościach, intencjach, emocjach, a także oczekiwaniach; podział komunikacji niewerbalnej:

  • kinezjetyka (kinetyka) – głównie ruchy ciała i kończyn oraz mimika twarzy,

  • proksemika – odległości w przestrzeni, relacje przestrzenne, dystans fizyczny,

  • parajęzyk – wskaźniki sposobu mówienia, np. tonacja wypowiedzi, akcent, rezonans, artykulacja, tempo, rytm, siła głosu

komunikacja pionowa i pozioma
komunikacja pionowa i pozioma

rodzaje komunikacji: komunikacja pionowa odbywa się między osobami lub podmiotami, które są od siebie zależne, np. dyrekcja szpitala – pracownicy, natomiast komunikacja pozioma dokonuje się między pracownikami lub innymi osobami, których relacja nie jest zależna

komunikacja pozawerbalna
komunikacja pozawerbalna

sposób, w jaki się mówi, np. ton głosu, natężenie, intonacja, tempo mówienia itp.

komunikacja werbalna
komunikacja werbalna

proces porozumiewania się za pomocą słów

komunikat
komunikat

przekazywana treść

komunikat „ja – ty”
komunikat „ja – ty”

informowanie rozmówcy, w jaki sposób jego zachowania wpływają na nas (jakie wywołują emocje, jakie mają dla nas znaczenie), a tym samym informowanie rozmówcy o naszych potrzebach bez atakowania go

komunikat „tu i teraz”
komunikat „tu i teraz”

wypowiedź bezpośrednio dotycząca konkretnego zachowania rozmówcy, wyrażająca uczucia, potrzeby, obserwacje

komunikaty krytyczne
komunikaty krytyczne

komunikatykomunikatkomunikaty mające na celu wzbudzenie poczucia winy u odbiorcyodbiorcaodbiorcy lub ośmieszenie go

komunikaty opiekuńcze
komunikaty opiekuńcze

komunikatykomunikatkomunikaty mające na celu pocieszenie odbiorcyodbiorcaodbiorcy przez nadawcęnadawcanadawcę deklarującego równocześnie chęć udzielenia odbiorcy pomocy, a niekiedy gotowość do wyręczenia go; pełnią one przede wszystkim funkcję informacyjną, ale mogą prowadzić do ograniczania czy odebrania woli, inicjatywy odbiorcy

komunikaty strukturalne
komunikaty strukturalne

komunikatykomunikatkomunikaty, których celem jest wskazanie odbiorcyodbiorcaodbiorcy właściwego postępowania

komunikaty wspierające
komunikaty wspierające

komunikatykomunikatkomunikaty mające na celu wyrażenie chęci pomocy, ale bez ograniczania samodzielności i inicjatywy odbiorcyodbiorcaodbiorcy; charakterystyczne dla komunikatów wspierających jest uświadomienie odbiorcy jego uczuć i problemów, wyrażenie przekonania, że poradzi on sobie z kłopotem oraz zadeklarowanie gotowości wsparcia, ale tylko wówczas, gdy odbiorca będzie tego potrzebował

kontekst sytuacyjny
kontekst sytuacyjny

zależność znaczenia treści danego słowa, wypowiedzi, fragmentu tekstu od treści i znaczeń słów użytych poprzednio lub w następnej kolejności

nadawca
nadawca

osoba rozpoczynająca proces komunikacji, która decyduje o nadaniu komunikatukomunikatkomunikatu, a także jego treści, formie i sposobie kodowania

odbiorca
odbiorca

osoba odbierająca zakodowany komunikatkomunikatkomunikat, która go dekoduje i może na niego zareagować

odzwierciedlenie
odzwierciedlenie

bezpośrednie opisywanie odbieranych przez rozmówcę sygnałów w postaci sposobu mówienia nadawcy, jego mimiki, zachowania, uzupełnione o pytanie, czy dobrze rozumiemy ich przyczynę, np. „Słyszę, że drży Panu głos. Czy to znaczy, że obawia się Pan tej rozmowy?”

parafraza
parafraza

ujmowanie innymi słowami sensu powtarzanej wypowiedzi, aby sprawdzić, czy dobrze zrozumieliśmy rozmówcę

pokonywanie barier w komunikacji
pokonywanie barier w komunikacji

pokonywanie przeszkód pojawiających się podczas procesu komunikacji; do sposobów pokonywania tych barier należą:

  • dopasowanie przekazu do potrzeb i możliwości odbiorcy (rozmawiając z kimś, należy mieć na uwadze, kim jest interlokutor, a także sposób mówienia oraz to, jak może być odebrany przekaz),

  • stosowanie odpowiedniego kodu przekazu (żargonu należy używać tylko w kręgach sprawnie posługujących się nim, stosując metafory, porównania, idiomy, trzeba mieć pewność, że te środki językowe wywołują podobne skojarzenia u nadawcy i odbiorcy, gesty muszą być wykonywane z dużą ostrożnością),

  • formułowanie jednoznacznych przekazów; należy zwracać szczególną uwagę na następujące sytuacje:

    • wyrażając życzenie, mówiący powinien poinformować, jak ważna jest dla niego określona sprawa,

    • złoszcząc się, trzeba zaznaczać, że mowa o własnych odczuciach,

    • wyrażając obawy, trzeba unikać obwiniania kogoś za własne emocje,

    • stosując komunikaty niejednoznaczne, mówiący musi upewnić się, że on i odbiorca mówią o tym samym obszarze doświadczeń,

  • dbałość o formę wypowiedzi (głos – odpowiednia szybkość, głośność, zaangażowanie),

  • przekazywanie jednej informacji na raz,

  • panowanie nad własnymi emocjami,

  • wykorzystywanie sprzężenia zwrotnego – zadawanie pytań i obserwacja zachowań rozmówcy

polski język migowy (PJM)
polski język migowy (PJM)

język, którym posługują się osoby głuche w Polsce; ma własną składnię i gramatykę, odmienną od gramatyki języka polskiego

poprawna komunikacja opiekuna medycznego z pacjentem
poprawna komunikacja opiekuna medycznego z pacjentem

komunikacjakomunikacjakomunikacja opiekuna medycznego z pacjentem, podczas której opiekun medyczny:

  • wykazuje się wiarygodnością, profesjonalizmem i życzliwością,

  • przejawia indywidualne podejście do podopiecznego,

  • przeważnie słucha,

  • dba o zgodność zachowań werbalnych i niewerbalnych,

  • dba o zrozumiałość i prostotę przekazu,

  • stymuluje do przekazu zwrotnego,

  • dąży do poznania potrzeb pacjenta i wyraża chęć ich zaspokojenia,

  • stosuje pytania otwartepytania otwartepytania otwarte, które dają możliwość swobodnej wypowiedzi,

  • zachęca do wyjaśniania problemów, które pacjent sygnalizuje tylko ogólnikowo

powtórzenie
powtórzenie

parafraza pierwszego stopnia – powtórzenie ostatniego zdania lub słowa rozmówcy

pytania otwarte
pytania otwarte

pytania, które dają odpowiadającemu swobodę wypowiedzi, a osobie pytającej – więcej informacji

pytania zamknięte
pytania zamknięte

pytania, które ograniczają odpowiedzi do „tak” lub „nie”, np. „Czy to Pana boli?”

reakcja
reakcja

komunikaty werbalne bądź niewerbalne będące odpowiedzią na wypowiedź czy zachowanie nadawcynadawcanadawcy

sprzężenie zwrotne
sprzężenie zwrotne

reakcja odbiorcyodbiorcaodbiorcy na komunikatkomunikatkomunikat następująca po jego odkodowaniu, mówiąca o tym, czy odbiorca usłyszał, odczytał, a w konsekwencji zrozumiał ten komunikat, akceptuje go bądź nie; ważną cechą sprzężenia zwrotnego – bez względu na jego rodzaj (sprzężenie zwrotne bezpośrednie – natychmiastowe, sprzężenie zwrotne pośrednie – opóźnione) – jest to, że odbierając komunikat od nadawcy, odbiorca sam automatycznie staje się nadawcąnadawcanadawcą kolejnego komunikatu

strzał ostrzegawczy
strzał ostrzegawczy

technika stosowana przy przekazywaniu trudnych informacji, np. dotyczących niepomyślnej diagnozy, polegająca na poprzedzeniu właściwego komunikatu sformułowaniem przygotowującym na niekorzystną wiadomość, np. „Obawiam się, że sprawa wygląda poważnie”; po udzieleniu pacjentowi tzw. trudnej informacji osoba przekazująca wiadomość skupia się na jego reakcji i w zależności od niej kontynuuje rozmowę (jeśli pacjent podejmuje temat i/lub jest spokojny) lub ją odracza (jeśli pacjent reaguje przygnębieniem i/lub strachem)

sygnały wyuczone
sygnały wyuczone

jeden z elementów składowych komunikacji niewerbalnejkomunikacja niewerbalnakomunikacji niewerbalnej będący częścią dziedzictwa kulturowego; są to pewne gesty, później stające się nawykami, przejęte wraz z kulturą, w której funkcjonuje człowiek (np. zdecydowana większość mężczyzn zaczyna wkładanie bluzy czy płaszcza od prawej ręki, zaś większość kobiet – od lewej ręki)

szumy komunikacyjne
szumy komunikacyjne

zakłócenia (np. roztargnienie rozmówcy, hałas, nieodpowiednia temperatura w pomieszczeniu) w procesie komunikacjikomunikacjakomunikacji utrudniające porozumiewanie się między ludźmi oraz powodujące zniekształcenie tego procesu

technika słonia
technika słonia

technika polegająca na kontroli własnego zachowania dzięki kontrastowaniu go z zachowaniem rozmówcy, co poprawia skuteczność komunikacjikomunikacjakomunikacji; w myśl tej zasady, będąc w trudnej sytuacji komunikacyjnej, gdy rozmówca jest niespokojny, należy mówić wolniej, głębiej oddychać, parafrazować; nie powinno się unikać kontaktu wzrokowego, lecz należy patrzeć rozmówcy w oczy

zdarta płyta
zdarta płyta

technika polegająca na powtarzaniu tego samego zdania, odmowy bądź informacji aż do skutku, czyli momentu, w którym nasz rozmówca przyjmie do wiadomości nasz komunikat

znak migowy
znak migowy

gest, który ma określone znaczenie w środowisku osób głuchych; gest ten może oznaczać pojedynczą literę, słowo lub pojęcie