Koniec świata i początek świata. Apokalipsa św. Jana
Wiele współczesnych dzieł literackich, malarskich czy filmowych zawiera w tytule słowo apokalipsa. Większość z nich to dramaty, dzieła katastroficzne lub fantastycznonaukowe, prezentujące wizję wojen, kataklizmów lub końca świata. Wiele tych tekstów kultury nawiązuje do jednej z ksiąg Nowego Testamentu, czyli do Apokalipsy św. Jana.
Obejrzyj dowolny film, w którego tytule występuje słowo apokalipsa. Opowiedz, jaką wizję zawiera ten tekst kultury.
Apokalipsa św. Jana
Biblia jest dziełem ponadczasowym. Opinię tę potwierdzają także ci, którzy nie traktują jej jako tekstu natchnionego. Ponadczasowość Pisma Świętego polega m.in. na tym, że zawiera ono prawdy dotyczące całej ludzkości (albo szerzej: wszechświata). Widać to na przykładzie Księgi Rodzaju i wszystkich ksiąg mądrościowych. Księgi Nowego Testamentu koncentrują się na nauczaniu Jezusa i losach pierwszych chrześcijan. Wśród nich wyróżnia się Apokalipsa. Za jej autora uznaje się św. Jana, który miał też napisać jedną z czterech ewangelii.
O autorze dzieła
Św. Jan EwangelistaŚw. Jan Ewangelista to najmłodszy z dwunastu uczniów Jezusa, brat apostoła Jakuba (zwanego Większym lub Starszym). Przypisuje się mu autorstwo Ewangelii i Apokalipsy oraz kilku listów zaliczanych do Nowego Testamentu. Należał do uczniów szczególnie bliskich Chrystusowi (podczas Ostatniej Wieczerzy siedział u jego boku, a następnie stał pod krzyżem). W odróżnieniu od pozostałych apostołów Jan umarł śmiercią naturalną na zesłaniu, na wyspie Patmos lub w Efezie ok. 100 roku.
Ewangelia św. Jana jest najmłodszą z ewangelii – powstała ok. 70 r. n.e., natomiast Apokalipsa najprawdopodobniej ok. ćwierć wieku później.
Św. Jana przedstawia się albo jako młodzieńca, albo starca. Jego atrybutem jest orzeł.
Apokalipsa św. Jana, rozdz. 1, w. 1---3(1) Objawienie Jezusa Chrystusa, które dał Mu Bóg, aby ukazać swym sługom, co musi stać się niebawem, a On wysławszy swojego anioła oznajmił przez niego za pomocą znaków słudze swojemu Janowi. (2) Ten poświadcza, że słowem Bożym i świadectwem Jezusa Chrystusa jest wszystko, co widział. (3) Błogosławiony, który odczytuje, i którzy słuchają słów Proroctwa, a strzegą tego, co w nim napisane, bo chwila jest bliska.
Apokalipsa św. Jana, rozdz. 1, w. 1–3, [w:] , Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, oprac. zespół biblistów polskich z inicjatywy benedyktynów tynieckich, Poznań - Warszawa 1998, s. 1397.
Po lekturze przywołanego fragmentu Apokalipsy wykonaj polecenia:
Wyjaśnij, skąd św. Jan wiedział, co napisać.
Poszukaj w przywołanym fragmencie określeń, które charakteryzują całą księgę.
(z gr. apokálypsis – ʻobjawienieʼ) – gatunek piśmiennictwa religijnego w judaizmie i chrześcijaństwie, zawierającego proroctwa dotyczące przyszłości (w tym ostatecznych dni istnienia materialnego świata). Znaczenie pojęcia sprawiło, że Apokalipsę tytułowano Objawieniem św. Jana.
Struktura dzieła
Apokalipsa św. Jana złożona jest z 22 rozdziałów. Rozpoczyna ją siedem listów skierowanych do Kościołów (czyli chrześcijańskich zgromadzeń) w różnych miastach dzisiejszej Turcji, np. w Efezie czy Pergamonie. Pozostała część to opis proroczych wizji, których św. Jan miał doznać podczas pobytu na wyspie Patmos.
Apokalipsa św. Jana, rozdz. 4, w. 1---8(1) Potem ujrzałem: Oto drzwi otwarte w niebie, a głos, ów pierwszy, jaki usłyszałem, jak gdyby trąby mówiącej ze mną, powiedział: Wstąp tutaj, a to ci ukażę, co potem musi się stać. (2) Doznałem natychmiast zachwycenia: A oto w niebie stał tron i na tronie [ktoś] zasiadał. (3) A Zasiadający był podobny z wyglądu do jaspisu i do krwawnika, a tęcza dokoła tronu –podobna z wyglądu do szmaragdu. (4) Dokoła tronu – dwadzieścia cztery trony, a na tronach dwudziestu czterech siedzących Starców, odzianych w białe szaty, a na ich głowach złote wieńce. (5) A z tronu wychodzą błyskawice i głosy, i gromy, i płonie przed tronem siedem lamp ognistych, które są siedmiu Duchami Boga. (6) Przed tronem – niby szklane morze podobne do kryształu, a w środku tronu i dokoła tronu cztery Zwierzęta pełne oczu z przodu i z tyłu: (7) Zwierzę pierwsze podobne do lwa, Zwierzę drugie podobne do wołu, Zwierzę trzecie mające twarz jak gdyby ludzką i Zwierzę czwarte podobne do orła w locie. (8) Cztery Zwierzęta – a każde z nich ma po sześć skrzydeł – dokoła i wewnątrz są pełne oczu, i spoczynku nie mają, mówiąc dniem i nocą: Święty, Święty, Święty, Pan Bóg wszechmogący, Który był i Który jest, i Który przychodzi.
Apokalipsa św. Jana, rozdz. 4, w. 1–8, [w:] , Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, oprac. zespół biblistów polskich z inicjatywy benedyktynów tynieckich, Poznań - Warszawa 1998, s. 1400–1401.
Po lekturze przywołanego fragmentu Apokalipsy wykonaj polecenia:
Opisz krainę, którą ujrzał św. Jan.
Opowiedz, co wyjątkowego dostrzegasz w wyglądzie Zasiadającego.
Wymień i opisz Zwierzęta.
Apokalipsa św. Jana, rozdz. 6, w. 1---17, rozdz. 8, w. 1---13Rozdział 6
(1) I ujrzałem: gdy Baranek otworzył pierwszą z siedmiu pieczęci, usłyszałem pierwsze z czterech Zwierząt mówiące jakby głosem gromu: Przyjdź! (2) I ujrzałem: oto biały koń, a siedzący na nim miał łuk. I dano mu wieniec, i wyruszył jako zwycięzca, by [jeszcze] zwyciężać. (3) A gdy otworzył pieczęć drugą, usłyszałem drugie Zwierzę mówiące: Przyjdź! (4) I wyszedł inny koń barwy ognia, a siedzącemu na nim dano odebrać ziemi pokój, by się wzajemnie ludzie zabijali – i dano mu wielki miecz. (5) A gdy otworzył pieczęć trzecią, usłyszałem trzecie Zwierzę mówiące: Przyjdź! I ujrzałem: a oto czarny koń, a siedzący na nim miał w ręce wagę. (6) I usłyszałem jakby głos w pośrodku czterech Zwierząt, mówiący: Kwarta pszenicy za denara i trzy kwarty jęczmienia za denara, a nie krzywdź oliwy i wina! (7) A gdy otworzył pieczęć czwartą, usłyszałem głos czwartego Zwierzęcia mówiącego: Przyjdź! (8) I ujrzałem: oto koń trupio blady, a imię siedzącego na nim Śmierć, i Otchłań mu towarzyszyła. I dano im władzę nad czwartą częścią ziemi, by zabijali mieczem i głodem, i morem, i przez dzikie zwierzęta. (9) A gdy otworzył pieczęć piątą, ujrzałem pod ołtarzem dusze zabitych dla Słowa Bożego i dla świadectwa, jakie mieli. […] (12) I ujrzałem: gdy otworzył pieczęć szóstą, stało się wielkie trzęsienie ziemi i słońce stało się czarne jak włosienny wór, a cały księżyc stał się jak krew. (13) I gwiazdy spadły z nieba na ziemię, podobnie jak drzewo figowe wstrząsane silnym wiatrem zrzuca na ziemię swe niedojrzałe owoce. (14) Niebo zostało usunięte jak księga, którą się zwija, a każda góra i wyspa z miejsc swych poruszone. (15) A królowie ziemscy, wielmoże i wodzowie, bogacze i możni, i każdy niewolnik, i wolny ukryli się do jaskiń i górskich skał. (16) I mówią do gór i do skał: Padnijcie na nas i zakryjcie nas przed obliczem Zasiadającego na tronie i przed gniewem Baranka, (17) bo nadszedł Wielki Dzień Jego gniewu, a któż zdoła się ostać?
Rozdział 8
(1) A gdy otworzył pieczęć siódmą, zapanowała w niebie cisza jakby na pół godziny. […] (5) Anioł zaś wziął naczynie na żar, napełnił je ogniem z ołtarza i zrzucił na ziemię, a nastąpiły gromy, głosy, błyskawice, trzęsienie ziemi. (6) A siedmiu aniołów, mających siedem trąb, przygotowało się, aby zatrąbić. (7) I pierwszy zatrąbił. A powstał grad i ogień – pomieszane z krwią, i spadły na ziemię. A spłonęła trzecia część ziemi i spłonęła trzecia część drzew, i spłonęła wszystka trawa zielona. (8) I drugi anioł zatrąbił: i jakby wielka góra płonąca ogniem została w morze rzucona, a trzecia część morza stała się krwią (9) i wyginęła w morzu trzecia część stworzeń – te, które mają dusze – i trzecia część okrętów uległa zniszczeniu. (10) I trzeci anioł zatrąbił: i spadła z nieba wielka gwiazda, płonąca jak pochodnia, a spadła na trzecią część rzek i na źródła wód. (11) A imię gwiazdy zowie się Piołun. I trzecia część wód stała się piołunem, i wielu ludzi pomarło od wód, bo stały się gorzkie. (12) I czwarty anioł zatrąbił: i została rażona trzecia część słońca i trzecia część księżyca, i trzecia część gwiazd, tak iż zaćmiła się trzecia ich część i dzień nie jaśniał w trzeciej swej części, i noc – podobnie. (13) I ujrzałem, a usłyszałem jednego orła lecącego przez środek nieba, mówiącego donośnym głosem: Biada, biada, biada mieszkańcom ziemi wskutek pozostałych głosów trąb trzech aniołów, którzy mają [jeszcze] trąbić!
Apokalipsa św. Jana, rozdz. 6, w. 1–17, rozdz. 8, w. 1–13, [w:] , Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, oprac. zespół biblistów polskich z inicjatywy benedyktynów tynieckich, Poznań - Warszawa 1998, s. 1402–1404.
Wskaż, które z podanych zdań są prawdziwe, a które - fałszywe.
Pierwszą pieczęć otworzył orzeł., Aniołowie używali trąb., Tylko księżyc nie uległ katastrofie., Jeźdźców Apokalipsy było czterech., Katastrofę przetrwali wszyscy ci, którzy wypłynęli na środek morza.
| Prawda | |
|---|---|
| Fałsz |
W przywołanym fragmencie Apokalipsy pojawili się m.in. czterej jeźdźcy. To jeden z najbardziej tajemniczych, ale też najsłynniejszych symboli biblijnych. Wciąż trwają spory o jego znaczenie. Według niektórych badaczy czterej jeźdźcy to: Wojna, Zaraza, Głód i Śmierć. Inni uważają, że pierwszy z nich jest Antychrystem, a jeszcze inni - że Jezusem.
W szóstym rozdziale Apokalipsy mówi się o „Wielkim Dniu Jego (tj. Boga) gniewu”. W kulturze często pojawia się łacińskojęzyczna wersja tego wyrażenia: dies irae (dzień gniewu). „Dzień gniewu” symbolizuje dzień Sądu Ostatecznego.
Wizje zniszczenia świata przyczyniły się do tego, że słowo apokalipsa zaczęło funkcjonować nie jako synonim objawienia, lecz w znaczeniu: katastrofa, rozpad.
Apokalipsa św. Jana, rozdz. 20, w. 1---15(1) Potem ujrzałem anioła, zstępującego z nieba, który miał klucz od Czeluści i wielki łańcuch w ręce. (2) I pochwycił Smoka, Węża starodawnego, którym jest diabeł i szatan, i związał go na tysiąc lat. (3) I wtrącił go do Czeluści, i zamknął, i pieczęć nad nim położył, by już nie zwodził narodów, aż tysiąc lat się dopełni. A potem ma być na krótki czas uwolniony. […] (7) A gdy się skończy tysiąc lat, z więzienia swego szatan zostanie zwolniony. (8) I wyjdzie, by omamić narody z czterech narożników ziemi […]. (9) Wyszli oni na powierzchnię ziemi i otoczyli obóz świętych i miasto umiłowane; a zstąpił ogień od Boga z nieba i pochłonął ich. (10) A diabła, który ich zwodzi, wrzucono do jeziora ognia i siarki, tam gdzie są Bestia i Fałszywy Prorok. I będą cierpieć katusze we dnie i w nocy na wieki wieków. […] (14) A Śmierć i Otchłań wrzucono do jeziora ognia. To jest śmierć druga – jezioro ognia. (15) Jeśli się ktoś nie znalazł zapisany w księdze życia, został wrzucony do jeziora ognia.
Apokalipsa św. Jana, rozdz. 20, w. 1–15, [w:] , Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, oprac. zespół biblistów polskich z inicjatywy benedyktynów tynieckich, Poznań - Warszawa 1998, s. 1414.
Po lekturze przywołanego fragmentu Apokalipsy wykonaj polecenia:
Pod jakimi postaciami został przedstawiony diabeł?
Z jakiej przyczyny diabła utożsamiano z wężem lub smokiem?
Kogo zaliczono do sił zła?
Czy kara dla diabła ma swój kres?
Klucz do BibliiCentralna część Apokalipsy kończy się wizją nowego nieba i nowej ziemi, otoczenia nowego Jeruzalem. Dramat apokaliptyczny zbliża się do końca. Pierwszy świat stworzony przeminął, a wszelkie zło uległo zniweczeniu; nastaje teraz końcowa faza Bożego planu. Księga zamyka się wspaniałą wizją nowego Jeruzalem, niebiańskiego miasta, prawdziwego królestwa Bożego. […] Można by oczekiwać, że po promiennym opisie miasta […] nastąpi szczególnie frapujący opis jego świątyni (świątynia była chwałą niebiańskiego Jeruzalem). Zamiast tego […] dowiadujemy się, że nie ma w nim świątyni i że jest ona w ogóle zbyteczna: sam Bóg w nim zamieszkuje oraz Baranek […]. Wybrani będą tam oglądali oblicze Boga oraz Baranka i będą na wieki wieków królować.
Wilfrid J. Harrington, Klucz do Biblii, tłum. Józef Marzęcki, Warszawa 1984, s. 558.
„Będzie strach tam, będzie drżenie”
Dies iraeDzień ów gniewu się nachyla,
gdy w proch wieki zmiecie chwila,
świadkiem Dawid i SybillaSybilla.Będzie strach tam, będzie drżenie,
przyjdzie sędzia sądzić ziemię
a roztrząsać wszystko wiernie.Trąba wyda głos dokoła,
gdzie kto gnił w mogilnych dołach,
wszystkich do stóp tronu zwoła.Śmierć struchleje, wszelkie ciało
gdy powstanie, jak leżało,
by przed Sędzią głos zabrało.Zwój ksiąg będzie rozwiniony
zapisanych z każdej strony,
z których ma być świat sądzony.Sędzia zasię gdy rozkaże,
co ukryte, to ukaże,
a bezkarnie nic nie zmaże.[…]
Pomnij, Jezu, miłościwy,
jakoś dla mnie czynił dziwy,
nie gub mnie w tym dniu straszliwym.Dla mnieś się utrudził, Panie,
krzyża mękę cierpiał za mnie,
miałby trud ten przepaść marnie?Prawy Sędzio odemszczenia,
daj nam łaskę odpuszczenia
jeszcze przed dniem rozliczenia.[…]
Prośby me tego niegodne,
ale ty wejrzyj łagodnie,
bym nie płonął wiecznym ogniem.Postaw mnie w owiec zagrodzie,
od kozłówkozłów sprośnych mnie oddziel,
staw po prawicy w swym grodzie.Pomieszawszy z przeklętymi,
ogniem srogim objętymi,
wywołaj mnie ze świętymi.W kornej błagam Cię postawie,
z sercem startym na proch prawie,
uczyń zadość mojej sprawie.Dzień nieszczęsny się nachyla,
gdy rozpęknie się mogiła,
wstanie na sąd człowiek grzeszny,
Ty go oszczędź, Boże wieczny.Dobry Jezu a nasz Panie,
daj im swoje spoczywanie.Tomasz z Celano, Dies irae, [w:] Anna Kamieńska, Do źródeł. Psalmy i inne przekłady poetyckie, Poznań 1988, s. 108–110.
Przeczytaj średniowieczny hymn Dies irae, który stworzył XIII‑wieczny włoski franciszkanin Tomasz z CelanoTomasz z Celano. Odpowiedz na pytania:
Kto jest postacią mówiącą w utworze?
Kim jest adresat hymnu?
Czy tytuł hymnu jest adekwatny do treści dzieła?
Jaki obraz Boga dostrzegasz w utworze?
Czy hymn Tomasza z Celano jest optymistyczny? Uzasadnij odpowiedź.
W jakich okolicznościach przywołuje się dziś dwa ostatnie wersy utworu?
Teksty do wyboru
Apokalipsa św. Jana, rozdz. 21, w. 1---27(1) I ujrzałem niebo nowe i ziemię nową, bo pierwsze niebo i pierwsza ziemia przeminęły, i morza już nie ma. (2) I Miasto Święte – Jeruzalem Nowe ujrzałem zstępujące z nieba od Boga, przystrojone jak oblubienica zdobna w klejnoty dla swego męża. […] (9) I przyszedł jeden z siedmiu aniołów, co trzymają siedem czasz pełnych siedmiu plag ostatecznych, i tak się do mnie odezwał: Chodź, ukażę ci Oblubienicę, Małżonkę Baranka. (10) I uniósł mnie w zachwyceniu na górę wielką i wyniosłą, i ukazał mi Miasto Święte – Jeruzalem, zstępujące z nieba od Boga, (11) mające chwałę Boga. Źródło jego światła podobne do kamienia drogocennego, jakby do jaspisu o przejrzystości kryształu: (12) Miało ono mur wielki a wysoki, miało dwanaście bram, a na bramach – dwunastu aniołów i wypisane imiona, które są imionami dwunastu pokoleń synów Izraela. (13) Od wschodu trzy bramy i od północy trzy bramy, i od południa trzy bramy, i od zachodu trzy bramy. (14) A mur Miasta ma dwanaście warstw fundamentu, a na nich dwanaście imion dwunastu Apostołów Baranka. (15) A ten, który mówił ze mną, miał złotą trzcinę jako miarę, by zmierzyć Miasto i jego bramy, i jego mur. (16) A Miasto układa się w czworobok i długość jego tak wielka jest, jak i szerokość. […] (18) A mur jego jest zbudowany z jaspisu, a Miasto – to czyste złoto do szkła czystego podobne. (19) A warstwy fundamentu pod murem Miasta zdobne są wszelakim drogim kamieniem. Warstwa pierwsza – jaspis, druga – szafir, trzecia – chalcedon, czwarta – szmaragd, (20) piąta – sardoniks, szósta – krwawnik, siódma – chryzolit, ósma – beryl, dziewiąta – topaz, dziesiąta – chryzopraz, jedenasta – hiacynt, dwunasta – ametyst. (21) A dwanaście bram to dwanaście pereł: każda z bram była z jednej perły. I rynek Miasta to czyste złoto jak szkło przeźroczyste. (22) A świątyni w nim nie dojrzałem: bo jego świątynią jest Pan, Bóg wszechmogący oraz Baranek. (23) I Miastu nie trzeba słońca ni księżyca, by mu świeciły, bo chwała Boga je oświetliła, a jego lampą – Baranek. (24) I w jego świetle będą chodziły narody, i wniosą do niego królowie ziemi swój przepych. (25) I za dnia bramy jego nie będą zamknięte: bo już nie będzie tam nocy. (26) I wniosą do niego przepych i skarby narodów. (27) A nic nieczystego do niego nie wejdzie ani ten, co popełnia ohydę i kłamstwo, lecz tylko zapisani w księdze życia Baranka.
Apokalipsa św. Jana, rozdz. 21, w. 1–27, [w:] , Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, oprac. zespół biblistów polskich z inicjatywy benedyktynów tynieckich, Poznań - Warszawa 1998, s. 1415–1416.
Wyjaśnij, dlaczego Nową Jerozolimę nazwano Oblubienicą.
Powiedz, w jakim celu autor wymienia materiały, z których zbudowana będzie Nowa Jerozolima.
Wskaż, kto zamieszka w Nowej Jerozolimie.
Wyjaśnij, dlaczego w Nowej Jerozolimie nie zostanie zbudowana świątynia.
Krzyk ostatecznyDzień głodu, ognia, powietrza i wojny
z dziejowej rodzi się nocy.
Oto wołam, jak dawni prorocy,
poeta w sercu swym wolny.Głos mój – głos wiela wód,
kiedy nadciąga zagłada.
Pędzą Czterej na zachód i wschód.
Biada! Biada! Biada!Biada wam, ufne swej mocy
Babilony drapaczy chmur.
Dzień straszny rodzi się z nocy.
Będzie głód, pożoga i mór.Żyjąca a już umarła,
nowe ukaże piekła
cywilizacja oślepła:
Niewiasta przybrana w szkarłat.Groza narasta.
Gniewnie kroczy historia.
Spłoną miasta.
Runą laboratoria.Słyszę nowych potopów przybór,
słyszę tupot milionów nóg.
Do mnie należy wybór
i słów, i czynów, i dróg.A ja stoję, w siebie nachylony,
krzyczę, w mękę wplątany jak IxionIxion,
nad rzekami przyszłych Babilonów
spełniającą się Apokalipsę.Lecz gdy dojmie mnie pościg odmętu
głodem, ogniem, powietrzem i wojną,
jak butelką z tonącego okrętu,
rzucę okrzyk mój ostateczny: wolność!Władysław Broniewski, Krzyk ostateczny, [w:] tegoż, Wiersze i poematy, Łódź 1962, s. 149–150.
Napisz interpretację wiersza Władysława Broniewskiego Krzyk ostateczny.
Czy apokalipsa jest blisko?
Z ust przedstawicieli różnych organizacji religijnych oraz naukowców słychać głosy o zbliżającej się apokalipsie. Rozważ, czy należy je traktować poważnie.
Zadaniowo
Przeanalizuj, czy wybrany przez ciebie film ze słowem apokalipsa w tytule realizuje dosłownie lub metaforycznie treści zaprezentowane w tej lekcji.
Stwórz krzyżówkę, do której pytania będą związane z lekcją o Apokalipsie. Skorzystaj z instruktażowego filmu - samouczka. Pamiętaj, że litery z wybranego przez ciebie hasła mogą się znaleźć na początku, na końcu lub w środku wyrazów tworzących łamigłówkę. Ukończoną krzyżówkę zaprezentuj koleżance albo koledze z ławki.
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
samouczek - Jak zrobić krzyżówkę? Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0, muzyka: audiojungle.net.