Jak zmienia się przyroda jesienią i zimą?
Jesienią wiele ptaków przygotowuje się do odlotu w cieplejsze rejony świata. Na niebie można zaobserwować stada liczące nawet setki tych zwierząt. Wędrówki ptaków to jedno z najbardziej fascynujących zjawisk w przyrodzie. Czym są spowodowane? Czy ma to jakiś związek z faktem, że o tej samej porze drzewa zaczynają zrzucać liście, a niektóre zwierzęta gromadzą zapasy na zimę?
na czym polegają zmiany pogody;
jak mierzyć pogodę;
dlaczego mamy pory roku.
opisywać, jak zwierzęta przygotowują się do zimy;
omawiać rolę wędrówek i snu zimowego zwierząt;
wyjaśniać, dlaczego wiele roślin zrzuca liście na zimę.
1. Jesień i rośliny
Kalendarzowa jesień rozpoczyna się 23 września. O tej pore roku szybciej zapada noc i robi się coraz chłodniej. Przyroda przygotowuje się do nadchodzącej zimy. W miarę jak temperatury stają się niższe, rośliny jednoroczne całkowicie obumierają – zimę przeżywają jedynie ich nasiona ukryte w glebie. Byliny to rośliny wieloletnie, których pędy nie są zdrewniałe. Potrafią one zgromadzić substancje odżywcze i zapasowe w częściach podziemnych, jak kłącza i bulwy. Mimo że u niektórych z nich pędy obumierają, to części podziemne mogą przetrwać niekorzystne warunki pogodowe. Dzięki temu na wiosnę byliny odrastają.
Liście roślin o zdrewniałych pędach – krzewów i drzew – zmieniają kolor, a następnie są zrzucane. W ten sposób rośliny te ograniczają utratę wody, której nie mogą pobrać, bo jest zamarznięta. W pędach magazynują substancje odżywcze, co zwiększa ich odporność na mróz. Inaczej radzą sobie drzewa iglaste. Są to rośliny zimozielonerośliny zimozielone – oznacza to, że nie zrzucają liści na zimę. Na szczęście szpilki, czyli ich liście, są bardzo dobrze zabezpieczone przed mrozem. Pokrywa je substancja ograniczająca parowanie wody. Jedynym wyjątkiem jest modrzew, który jesienią traci wszystkie delikatne i cienkie igły.
Zaobserwowanie, jak zmienia się przyroda jesienią.
notes.
Ustal, jakie organizmy będziesz obserwować w najbliższym terenie (np. drzewa, ptaki żyjące w parku).
W notesie opisz krótko najciekawsze spostrzeżenia dotyczące natury o tej porze roku. Opisz dwa gatunki roślin w różny sposób przygotowujące się do zimy.
Spisz i ewentualnie narysuj napotkane i rozpoznane organizmy.
Porównaj swoje obserwacje ze spostrzeżeniami innych osób.
Wraz z nadejściem jesieni otaczająca przyroda zaczyna się zmieniać. Widać to zwłaszcza w przypadku roślin.
2. Jak zmiany w roślinności wpływają na inne organizmy?
Jesień dla zwierząt oznacza nadejście pory, gdy będą musiały uporać się z niesprzyjającą pogodą i brakiem żywności. Dlatego stosują różne sposoby na przetrwanie tego okresu. Skutecznie radzi sobie z tym wiele ptaków, podejmując wędrówki do ciepłych krajów. Tam znajdują warunki odpowiednie, by przetrwać.
Dużo zwierząt nie zmienia miejsca pobytu. Dla nich jesień to okres wzmożonej pracy przy zbieraniu zapasów na zimę oraz szukaniu kryjówek. Z początkiem tej pory roku wiele roślin wytwarza owoce i nasiona, którymi żywią się zwierzęta roślinożerne. Niektóre z tych zwierząt najadają się na zapas, wiele z nich gromadzi pożywienie w spiżarniach, norach i dziuplach. Ssaki, które są aktywne zimą, linieją – zmieniają futro na gęstsze i cieplejsze. Dzięki temu zwierzęta pozostające na chłodną porę roku w Polsce mają szansę przetrwać zimę.
3. Przyroda zimą
Temperatura zimą jest niska, często ujemna. Zdarzają się opady śniegu i szadź, a rzeki i jeziora bywają zamarznięte. Dla przyrody jest to czas odpoczynku, ale i wyzwanie – jak przetrwać bez pożywienia. O tej porze roku niektóre zwierzęta, w tym owady, ślimaki, płazy i gady, ukrywają się w spróchniałych pniach, w ściółce leśnej, jaskiniach lub po prostu zagrzebują się głęboko w ziemi czy w mule na dnie zbiorników wodnych. Część, jak nietoperze, niedźwiedzie, borsuki i wiele gryzoni, zapada w sen zimowy zwany hibernacjąhibernacją. Serce zwierząt w tym stanie może ograniczyć bicie nawet do trzech razy na minutę. Wolniejszy staje się również oddech, a temperatura ciała spada do kilku stopni Celsjusza. Dzięki temu zwierzęta te prawie nie zużywają energii i mogą przeżyć zimę, nie pożywiając się.
Pozostające w Polsce ptaki oraz wiele ssaków przejawia o tej porze roku normalną aktywność. Ich sierść i podszerstekpodszerstek stają się gęstsze i cieplejsze. Zabarwienie piór i sierści często robi się jaśniejsze, dzięki czemu zwierzęta stają się trudno zauważalne na tle śniegu. Dużym problemem jest znalezienie pożywienia. Dziki, sarny i jelenie grzebią w śniegu, wyjadając resztki trawy, korzenie czy pozostałe po jesieni owoce. Zazwyczaj las jest w stanie wyżywić swoich mieszkańców. Czasem jednak, w okresie wyjątkowo śnieżnych i długich zim, leśnicy muszą dokarmiać zwierzęta. Wykładają im w paśnikach siano, marchew, kapustę i ziarna zbóż.
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Film omawia sposoby przygotowania się zwierząt do nadchodzącej zimy.
Badanie przyrody zimą.
notes.
Przypomnij sobie lub odszukaj w atlasach, książkach i Internecie nazwy zwierząt, jakie można spotkać zimą. Zanotuj swoje spostrzeżenia w notesie.
Zwróć uwagę, czy są wśród nich zwierzęta, których nie widzisz latem.
Przypomnij sobie, które rośliny zachowują liście na zimę.
Porównaj swoje obserwacje z obserwacjami koleżanek i kolegów.
Zimą nie da się zauważyć tylu gatunków zwierząt, co latem. Część z nich zapada w sen zimowy, wiele ptaków odlatuje do ciepłych krajów.
Do ptaków zimujących w Polsce należą sikory. Zima jest dla nich wielkim wyzwaniem. Aby się ogrzać, zużywają mnóstwo energii i po nocy pilnie muszą się najeść. Jeśli w ciągu pół godziny od przebudzenia sikora nie znajdzie pożywienia – umiera. Dlatego wiele osób wywiesza zimą płaty słoniny, którą sikory chętnie się żywią.
4. Zimowi goście
Większość ptaków odlatuje z Polski pod koniec lata i jesienią. Zimą spotykamy głównie te żyjące u nas cały rok. W miejsce niektórych ptaków odlatujących na zimę przylatują z zimniejszych krajów inne - należące do tego samego gatunku. Tak jest chociażby w przypadku gawronów, sójek, kawek czy grubodziobów.
Zimą można obserwować też ptaki, których latem u nas nie ma. Należą do nich na przykład jemiołuszki i gile. Dlaczego przylatują? Przybywają ze wschodu i z północy Europy, gdzie zima jest znacznie bardziej surowa. Upodobały sobie u nas wiele drzew, np. jarzębiny czy jemioły, których owoce są doskonałym pokarmem. Do ptaków zimujących należą również krzyżodzioby. Podczas łagodnych zim dom mogą u nas znaleźć ptaki wodne, np. kaczki lodówki, uhle i edredony. Niektóre z nich można spotkać tylko nad brzegiem morza. Niekiedy zimują u nas także duże drapieżniki jak myszołowy włochate czy sowy śnieżne.
Dla niektórych zwierząt zima jest okresem rozrodu. Przykładem są krzyżodzioby. Zima to dla nich dobry czas, gdyż żywią się nasionami drzew iglastych. Nasiona szyszek sosen, świerków i modrzewi zawierają dużo składników odżywczych, dlatego ptaki te nawet w mroźne dni z łatwością mogą wykarmić swoje pisklęta.
Jemiołuszki przylatują do nas z Finlandii i Rosji. Gdy jest ciepło, odżywiają się owadami. Jednak gdy przylatują na jesień i zimę do Polski, żywią się owocami. Ptaki te potrzebują ogromnych ilości pożywienia – codziennie zjadają dwa razy więcej, niż same ważą. Trawią pokarm bardzo szybko – zaledwie w kilkanaście minut. Wiosną jemiołuszki znów zaczynają odżywiać się owadami.
Podsumowanie
Jesienią dni stają się coraz krótsze i chłodniejsze. Dla żywych organizmów jest to zapowiedź nadchodzącego pogorszenia pogody związanego ze skracaniem się dnia i coraz niższego położenia Słońca nad horyzontem.
Mnóstwo zwierząt jesienią zbiera zapasy na zimę; wiele ptaków odlatuje w cieplejsze rejony.
Zima to okres spoczynku roślin i wielu zwierząt.
Warunki pogodowe panujące w Polsce zimą sprzyjają niektórym zwierzętom przybywającym wówczas do naszego kraju.
Poszukaj w różnych źródłach informacji, dlaczego niektóre ptaki tego samego gatunku odlatują na zimę, a inne do nas przylatują.
Spróbuj wyjaśnić, dlaczego nie wszystkie zwierzęta gromadzą zapasy na zimę.
Zobacz także
Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Zmiany pogody
Jak mierzymy składniki pogody?
Słowniczek
zjawisko polegające na spowolnieniu czynności życiowych, występujące u zwierząt narażonych na niekorzystne warunki, jak niska temperatura zimą
rośliny, które nie zrzucają liści na zimę
warstwa krótkich, bardzo gęstych włosów występująca u wielu ssaków, nieprzemakalna i chroniąca przed utratą ciepła; zimą podszerstek jest bardziej obfity niż latem
Zadania
Uzupełnij puste miejsca, wybierając brakujące elementy z listy.
brak im pokarmu, wody, zgromadzić zapas tłuszczu, tłuszczu, uśpienia, poszukują tam partnera, inne też odlatują, jedzenia, zgromadzić zapas wody, są przeganiane przez inne, intensywnego wzrostu, bo są dostępne smakołyki, osamotnienia, wybudzenia, najeść się do syta, budulca
Ptaki niezimujące w Polsce odlatują do ciepłych krajów, ponieważ .......................................................
Zwierzęta pozostające w Polsce, które nie są aktywne zimą, przechodzą w fazę hibernacji, czyli .......................................................
Przed zimą zwierzęta dużo jedzą, aby .......................................................
Niektóre zwierzęta pozostające zimą w Polsce przygotowują sobie w norach i dziuplach zapasy .......................................................
Wskaż poprawne określenia dotyczące bylin przed nastaniem zimy.
- obumierają całkowicie
- zbierają zapasy, aby ją przetrwać
- wydają nasiona
- przechodzą cały cykl rozwojowy
Rośliny o zdrewniałych pędach jesienią
- zrzucają liście.
- zakwitają.
- całe obumierają.
Wskaż informacje prawdziwe i fałszywe.
| Prawda | Fałsz | |
| Nie wszystkie ptaki odlatują od nas jesienią. | □ | □ |
| Żaden ptak nie przylatuje do nas na zimę. | □ | □ |
| Podczas długiej zimy zwierzęta należy dokarmiać. | □ | □ |
| Nietoperze prowadzą zimą aktywne życie. | □ | □ |
| Jesienią wszystkie byliny obumierają. | □ | □ |
| Wszystkie drzewa iglaste zachowują liście zimą. | □ | □ |
Uzupełnij luki w zdaniach.
owocują, linieją, byliny, zbierają zapasy, iglastych, pędy, rośliny zimozielone, liściaste, stan skupienia, hibernację
Jesienią niektóre zwierzęta ........................................ , czyli zmieniają sierść na grubszą. Inne nie zmieniają sierści, lecz zimą zapadają w ........................................ , co objawia się spowolnieniem oddychania i szybkości bicia serca. Przygotowując się do zimy, drzewa ........................................ zrzucają liście. Z kolei większość drzew ........................................ zachowuje liście, co oznacza , że są to .........................................