Zadania obrony cywilnej i ochrona ludności
Myślisz, że wiesz, kto zajmuje się ochroną ciebie i twoich najbliższych w naszym kraju? Wydaje ci się, że dbanie o bezpieczeństwo jest zadaniem tylko takich służb, jak straż miejska, policja czy straż pożarna? Otóż ochroną ludności zajmujesz się również i ty (często nawet o tym nie wiedząc) i dzieje się to nie tylko w sytuacji zagrożenia wojną, ale niemal każdego dnia.
jak zdefiniować bezpieczeństwo i zagrożenie;
że zagrożenia można podzielić na cywilizacyjne i naturalne;
czym może skutkować brak przeciwdziałania zagrożeniom.
wyjaśniać znaczenie ochrony ludności;
określać podstawy prawne działania ochrony ludności i obrony cywilnej w Rzeczypospolitej Polskiej;
wymieniać podstawowe dokumenty międzynarodowe regulujące działanie obrony cywilnej na świecie;
opisywać cele i zadania obrony cywilnej.
1. Ochrona ludności
Ochrona ludnościOchrona ludności obejmuje zarówno działania administracji publicznej, jak i działania indywidualne zmierzające do zabezpieczenia życia i zdrowia osób oraz ich mienia. Ponadto celami ochrony ludności są również:
utrzymanie sprzyjających warunków środowiskowych,
pomoc socjalna i psychologiczna osobom poszkodowanym,
ochrona prawna poszkodowanych,
edukacja.
Dzięki edukacji człowiek ma szansę pozyskać wiedzę i nabyć umiejętności, które mogą okazać się przydatne w czasie katastrof, klęsk żywiołowych i konfliktów zbrojnych, a także przed tymi wydarzeniami i bezpośrednio po nich.
Podstawowymi instytucjami zajmującymi się ochroną ludności są organy administracji publicznej. Należą do nich zarówno organy administracji rządowej (m.in. Rada Ministrów, Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej, Szef Obrony Cywilnej Kraju oraz wojewodowie), jak i samorządowej (marszałkowie województw, starostowie, burmistrzowie, prezydenci miast oraz wójtowie). Ich zadania są związane z czterema fazami zarządzania kryzysowegozarządzania kryzysowego – zapobieganiem, przygotowaniem, reagowaniem oraz odbudową (więcej na temat faz zarządzania kryzysowego tutajtutaj).
W pierwszej kolejności zadania z zakresu ochrony ludności wykonują w Polsce:
państwowe służby ratownicze, np. Państwowa Straż Pożarna, Państwowe Ratownictwo Medyczne;
organizacje ratownicze i humanitarne o charakterze społecznym, m.in. Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, Polski Czerwony Krzyż;
służby ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego, np. policja, straż gminna.
Choć ochrona ludności jest zasadniczym zadaniem instytucji publicznych, to jednak niektóre działania z nią związane mają również charakter indywidualny, czyli dotyczą każdego z nas. Należą do nich np.:
poznanie i przyswojenie zasad ewakuacji, np. podczas praktycznych ćwiczeń z organizacji i warunków ewakuacji z budynków użyteczności publicznej, m.in. szkół, centrów handlowych;
poznanie sygnałów alarmowych i ostrzegawczych oraz zasad zachowania w razie ogłoszenia alarmu;
posiadanie indywidualnych środków ochrony przed skażeniami;
poznanie zasad zabezpieczenia własnego mienia;
nabycie umiejętności udzielania pierwszej pomocy, np. dzięki nauce w szkole albo podczas kursu przygotowującego do egzaminu na prawo jazdy;
przeciwdziałanie zagrożeniom, które może przejawiać się np. sprzątaniem po sobie w lesie, w celu niedopuszczenia do pożaru.
Ochrona ludności polega również na podejmowaniu działań prawnych. Należy do nich np. ratyfikowanie (zatwierdzanie) umów międzynarodowych, które konstytuują istotne zasady i bronią żywotnych interesów obywateli.
2. Cele i zadania obrony cywilnej
Funkcjonowanie obrony cywilnejobrony cywilnej (OC) w Polsce reguluje wielokrotnie nowelizowana Ustawa z 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony. Zgodnie z jej regulacjami obrona cywilna ma na celu:
ochronę ludności, zakładów pracy i urządzeń użyteczności publicznej oraz dóbr kultury;
ratowanie poszkodowanych i udzielanie im pomocy (w czasie wojny);
współdziałanie w zwalczaniu klęsk żywiołowych i zagrożeń środowiska oraz usuwaniu ich skutków.
Jaka organizacja jako pierwsza w Polsce wypełniała funkcje związane z ochroną ludności?
Pierwszą organizacją w Polsce, która wypełniała funkcje związane z ochroną ludności i obroną cywilną, był powstały w 1922 r. Obywatelski Komitet Obrony Przeciwgazowej (OKOP). Choć jego głównym celem było wybudowanie gmachu Instytutu Badawczego Broni Chemicznej, to tak naprawdę OKOP zasłynął z działań podejmowanych na rzecz przygotowania ludności cywilnej do ochrony przed skutkami ewentualnego konfliktu zbrojnego.
Zadania obrony cywilnej można ogólnie podzielić na zadania realizowane w czasie pokoju (aplikacja 1.) oraz w czasie wojny (aplikacja 2.).
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/Dkf7nISSZ
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/Dkf7nISSZ
3. Struktura i organizacja obrony cywilnej
Za organizację obrony cywilnej w Polsce odpowiada Obrona Cywilna Kraju. Szefowie obrony cywilnej na poziomach gminy, powiatu i województwa opracowują i opiniują tzw. plany obrony cywilnej, które stanowią najważniejsze wytyczne dla władz cywilnych w przypadku pojawienia się różnego rodzaju zagrożeń.
Centralnym organem administracji rządowej do spraw obrony cywilnej jest Szef Obrony Cywilnej Kraju, do którego obowiązków zalicza się:
przygotowywanie projektów działania obrony cywilnej;
ustalanie ogólnych zasad realizacji zadań obrony cywilnej;
koordynowanie określonych przedsięwzięć oraz sprawowanie kontroli nad realizacją przez organy administracji rządowej i organy samorządu terytorialnego zadań obrony cywilnej;
sprawowanie nadzoru nad odbywaniem służby w obronie cywilnej.
Szefami terenowych jednostek obrony cywilnej są wojewodowie, starostowie, wójtowie lub burmistrzowie (prezydenci miast). Na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów z 25 czerwca 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Szefa Obrony Cywilnej Kraju, szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin, szefowie obrony cywilnej ustalają zadania wypełniane w ramach OC i kontrolują ich realizację. Kierują również działalnością jednostek niższego szczebla. Schemat tych zależności prezentuje ilustracja 2.
Należy również wspomnieć o tym, że podstawowymi jednostkami organizacyjnymi powołanymi do wykonywania zadań obrony cywilnej są formacje obrony cywilnejformacje obrony cywilnej. Zadania ogólne wykonują oddziały i pododdziały ratownictwa ogólnego. Natomiast zadaniami specjalnymi zajmują się m.in. oddziały i pododdziały: pierwszej pomocy medycznej, likwidacji skażeń, wykrywania i alarmowania, ratownictwa chemicznego i ratownictwa przeciwpowodziowego.
Formacje obrony cywilnej tworzą ministrowie, wojewodowie, starostowie, wójtowie lub burmistrzowie (prezydenci miast), uwzględniając w szczególności: skalę występujących zagrożeń, rodzaj formacji, ich przeznaczenie, stan osobowy i organizację wewnętrzną. Formacje obrony cywilnej mogą tworzyć także pracodawcy, a maksymalną liczbę osób w nich służących określa rozporządzenie.
Warto w tym miejscu również podkreślić, że zgodnie z artykułem 85 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej obowiązkiem każdego obywatela jest obrona Ojczyzny. Obowiązki obywateli w zakresie obrony cywilnej polegają na odbywaniu służby w obronie cywilnej (odbywa się ją w formacjach obrony cywilnej) oraz uczestniczeniu w zajęciach edukacji dla bezpieczeństwa i szkoleniach w zakresie powszechnej samoobrony ludności, a także na wykonywaniu innych zadań przewidzianych w ustawie o powszechnym obowiązku obrony.
4. Międzynarodowe aspekty funkcjonowania obrony cywilnej
Najważniejszym dokumentem prawa międzynarodowego odnoszącym się do obrony cywilnej jest I protokół dodatkowy do konwencji genewskich z 12 sierpnia 1949 r. o ochronie ofiar wojny. Protokół ten został sporządzony w Genewie 8 czerwca 1977 r., Polska przyjęła go 19 września 1991 r.
Zgodnie z treścią tego dokumentu określenie „obrona cywilna” oznacza wypełnianie wszystkich lub niektórych zadań humanitarnych mających na celu ochronę ludności cywilnej przed niebezpieczeństwami wynikającymi z działań zbrojnych lub klęsk żywiołowych i przezwyciężanie ich bezpośrednich następstw, jak też zapewnienie warunków koniecznych do przetrwania
.
Protokół przedstawia również katalog podstawowych zadań obrony cywilnej. Są to:
służba ostrzegawcza,
ewakuacja,
przygotowanie i organizowanie schronów,
obsługa środków zaciemnienia,
ratownictwo,
udzielanie pomocy medycznej wraz z pierwszą pomocą oraz opieką religijną,
walka z pożarami,
wykrywanie i oznaczanie stref niebezpiecznych,
odkażanie i inne podobne działania ochronne,
dostarczanie doraźnego zaopatrzenia,
doraźna pomoc w celu przywrócenia i utrzymania porządku w strefach dotkniętych klęskami,
doraźne przywrócenie działania niezbędnych służb użyteczności publicznej,
doraźne grzebanie zmarłych,
pomoc w ratowaniu dóbr niezbędnych do przetrwania,
dodatkowe rodzaje działalności, niezbędne do wypełnienia któregoś z zadań wyżej wymienionych, w tym planowanie i prace organizacyjne.
Międzynarodowym znakiem graficznym obrony cywilnej jest niebieski trójkąt na pomarańczowym tle, niedotykający wierzchołkami skraju tła (co prezentuje ilustracja 3). W Polsce nie stosuje się obramówki. Na mocy prawa międzynarodowego mienie oznaczone tym znakiem (w Polsce są to np. pojazdy Państwowej Straży Pożarnej) nie może zostać skonfiskowane przez obce wojska, a ludzie w nim przebywający lub obsługujący je podlegają całkowitej ochronie.
5. Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca
24 czerwca 1859 r. rozegrała się dramatyczna bitwa pod Solferino, pomiędzy armią cesarstwa Austrii a armią włoską, wspomaganą przez armię francuską. Świadkiem tej bitwy był Henry DunantHenry Dunant (czyt. ąri diną), który wstrząśnięty widokiem rannych, napisał książkę Wspomnienie Solferino. Opisał w niej swoje przeżycia oraz to, co zobaczył. Ponadto przedstawił propozycję powołania dodatkowej służby medycznej, której celem miało być niesienie pomocy rannym w czasie wojny. Zasugerował potrzebę powołania narodowych stowarzyszeń, które w czasie pokoju przygotowywałyby wolontariuszy do pomocy rannym. Jego postulatem było również uznanie rannych oraz ich opiekunów za osoby neutralne nawet na polu walki.
Inicjatywę poparło wielu europejskich filantropów. W październiku 1863 r. na konferencji w Genewie spotkali się przedstawiciele 16 państw popierających pomysł Dunanta. Przyjęli oni postanowienia określające rolę krajowych komitetów pomocy rannym. Czerwony krzyż na białym tle (odwrotność flagi szwajcarskiej) uznano za symbol powoływanych organizacji. Był to początek Ruchu Czerwonego Krzyża, który znany jest dzisiaj jako Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca.
Odpowiednikiem znaku czerwonego krzyża w krajach muzułmańskich jest znak czerwonego półksiężyca. Został on oficjalnie wpisany do konwencji genewskiej z 1929 r. Natomiast w Izraelu jako symbol stosowana jest czerwona Gwiazda Dawida.
W III protokole dodatkowym do konwencji genewskich pojawił się kolejny znak ochronny – czerwony kryształ. W ten sposób powstał nowy symbol, który nie kojarzy się z żadną religią i istnieje obok pozostałych znaków. Wszystkie te symbole przedstawia galeria 1.
Do podstawowych celów stanowiących misję Międzynarodowego Ruchu Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca należą:
zapobieganie ludzkim cierpieniom i łagodzenie ich wszędzie, gdzie one występują;
ochrona życia i zdrowia oraz działanie na rzecz poszanowania istoty ludzkiej, zwłaszcza w czasie konfliktu zbrojnego i w innych sytuacjach zagrożenia;
praca na rzecz zapobiegania chorobom oraz podnoszenia zdrowotności i opieki społecznej;
popieranie dobrowolnego niesienia pomocy oraz stałej gotowości członków Ruchu do niesienia pomocy, jak również powszechnego poczucia solidarności z tymi, którzy potrzebują pomocy i ochrony ze strony Ruchu.
Podstawowe zasady, którymi kieruje się Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca:
humanitaryzm – postawa szacunku dla człowieka, jego godności i praw, kultywowanie człowieczeństwa oraz ochrona życia i zdrowia ludzkiego;
bezstronność – niepodleganie jakimkolwiek uprzedzeniom, niesienie pomocy cierpiącym bez względu na ich narodowość, rasę, wyznanie, pozycję społeczną, przekonania polityczne itp.;
neutralność – nieopowiadanie się po żadnej ze stron w sporze, nieingerowanie w sprawy skonfliktowanych stron;
niezależność – zachowanie samodzielności w podejmowaniu decyzji i działań w zgodzie z prawem, niepodporządkowanych interesom żadnej grupy społecznej, politycznej, wojskowej, religijnej lub innej;
dobrowolność – działanie bez przymusu, wynikające z dobrej woli, bez chęci osiągnięcia jakichkolwiek korzyści;
jedność – w każdym kraju działa tylko jedno stowarzyszenie Czerwonego Krzyża albo Czerwonego Półksiężyca, które jest otwarte dla wszystkich i obejmuje swą działalnością obszar całego kraju;
powszechność – prawo i obowiązek niesienia pomocy wszystkim i wszędzie.
Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca jest niezwykle aktywną organizacją. Znajdź w Internecie przykłady akcji prowadzonych przez nią w Polsce i na świecie.
Czego symbolem jest czerwony lew i słońce?
Podsumowanie
Ochrona ludności to termin, który oznacza zarówno działania administracji publicznej, jak i czynności indywidualne zmierzające do zapewnienia bezpieczeństwa życia i zdrowia osób oraz ich mienia.
Celami ochrony ludności są również: utrzymanie sprzyjających warunków środowiskowych, pomoc socjalna i psychologiczna poszkodowanym, ich ochrona prawna oraz edukacja w kwestiach zachowania się podczas katastrof, klęsk żywiołowych, konfliktów zbrojnych oraz bezpośrednio po nich.
Głównymi przyczynami powstania obrony cywilnej na świecie były ataki przy użyciu broni chemicznej oraz zmasowane bombardowania większych miast podczas I wojny światowej, które uświadomiły społeczeństwu, że skutki działań wojennych są odczuwane nie tylko przez regularne armie, ale także ludność cywilną.
Obecnie funkcjonowanie obrony cywilnej w Polsce reguluje ustawa o powszechnym obowiązku obrony.
Zadania obrony cywilnej można ogólnie podzielić na zadania realizowane w czasie pokoju oraz w czasie wojny.
Organizacją obrony cywilnej w Polsce zajmuje się Obrona Cywilna Kraju. Centralnym organem administracji rządowej jest Szef Obrony Cywilnej Kraju, natomiast organami terenowymi są wojewodowie, starostowie, wójtowie lub burmistrzowie (prezydenci miast). Podstawowymi jednostkami organizacyjnymi powołanymi do wykonywania zadań obrony cywilnej są formacje obrony cywilnej.
Obowiązki obywateli w zakresie obrony cywilnej polegają na odbywaniu służby w obronie cywilnej oraz uczestniczeniu w zajęciach edukacji dla bezpieczeństwa i szkoleniach w zakresie powszechnej samoobrony ludności, a także na wykonywaniu innych zadań przewidzianych w ustawie.
Najważniejszym dokumentem prawa międzynarodowego odnoszącym się do obrony cywilnej jest I protokół dodatkowy sporządzony w Genewie 8 czerwca 1977 r., a będący uzupełnieniem konwencji genewskich z 12 sierpnia 1949 r. o ochronie ofiar wojny. Rzeczpospolita Polska przyjęła go 19 września 1991 r.
Międzynarodowym znakiem graficznym obrony cywilnej jest niebieski trójkąt na pomarańczowym tle, niedotykający wierzchołkami skraju tła.
Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca to międzynarodowa organizacja humanitarna stworzona aby chronić ludzkie zdrowie i życie, zapewniać szacunek dla istoty ludzkiej, a także by zapobiegać ludzkiemu cierpieniu.
Znaki ochronne używane przez Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca to: czerwony krzyż, czerwony półksiężyc, czerwona Gwiazda Dawida oraz czerwony kryształ.
Jakie wydarzenia historyczne mogły wpłynąć na powstanie instytucji obrony cywilnej w Polsce i na świecie?
Sprawdź w Internecie lub innych źródłach, jakie działania obrony cywilnej były/są podejmowane w twojej najbliższej okolicy.
Słowniczek
Henry Dunant
Szwajcarski kupiec, filantrop i założyciel Międzynarodowego Ruchu Czerwonego Krzyża. Pochodził z protestanckiej rodziny, a wrażliwość na cierpienia i potrzeby innych ludzi wpoiła mu matka, która wspomagała najbiedniejszych mieszkańców Genewy. Młodym Dunantem wstrząsnął widok pola bitwy pod Solferino i setek umierających rannych żołnierzy, którym nikt nie spieszył z pomocą. Stanowiło to inspirację do założenia Ruchu Czerwonego Krzyża. Z komitetu założycielskiego Dunant wycofał się w 1867 r. Stracił majątek i osiedlił się w szwajcarskim przytułku. Informacja o ciężkim losie założyciela Ruchu Czerwonego Krzyża poruszyła Europę – w 1901 r. otrzymał pierwszą Pokojową Nagrodę Nobla.
podstawowe jednostki organizacyjne powołane do wykonywania zadań obrony cywilnej; składają się z oddziałów wyznaczonych do zadań ogólnych lub specjalnych oraz innych jednostek tych formacji
system, którego celem jest ochrona ludności, zakładów pracy, urządzeń użyteczności publicznej i dóbr kultury oraz udzielanie pomocy poszkodowanym w czasie wojny, a także współdziałanie z innymi jednostkami w zwalczaniu skutków klęsk żywiołowych i katastrof
działania administracji publicznej oraz działania indywidualne zmierzające do zapewnienia bezpieczeństwa życia i zdrowia osób oraz ich mienia
Zadania
Wskaż, które zdania są prawdziwe, a które – fałszywe.
| Prawda | Fałsz | |
| Centralnym organem administracji rządowej w sprawach obrony cywilnej jest Szef Obrony Cywilnej Kraju. | □ | □ |
| Organizacją obrony cywilnej w Polsce zajmuje się Obrona Cywilna Kraju. | □ | □ |
| Szefa Obrony Cywilnej Kraju powołuje prezydent RP. | □ | □ |
| Terenowymi organami obrony cywilnej są wojewodowie, starostowie, wójtowie i burmistrzowie (prezydenci miast). | □ | □ |
| Podstawowymi jednostkami organizacyjnymi przeznaczonymi do wykonywania zadań obrony cywilnej są grupy obrony cywilnej. | □ | □ |
Wskaż jednostki, które w pierwszej kolejności wykonują zadania z zakresu ochrony ludności w Polsce.
- Państwowa Straż Pożarna
- Powiatowy Urząd Pracy
- urząd wojewódzki
- Państwowe Ratownictwo Medyczne
- Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (GOPR)
- urząd miasta
- Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (TOPR)
- Urząd Skarbowy
- Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (WOPR)
- Policja
- Kuratorium Oświaty
- straż miejska
- urząd stanu cywilnego
- Polski Czerwony Krzyż (PCK)
- Miejska Biblioteka Publiczna
- Polskie Koleje Państwowe
- Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej
- Uniwersytet Jagielloński
Zaznacz zadania obrony cywilnej realizowane w czasie pokoju.
- Gromadzenie i przechowywanie indywidualnych środków ochronnych dla formacji obrony cywilnej i ludności.
- Zaopatrywanie ludności w sprzęt i środki ochrony indywidualnej.
- Organizowanie i prowadzenie akcji ratunkowych.
- Wykrywanie zagrożeń i stwarzanie warunków do ostrzegania i alarmowania ludności.
- Przygotowanie schronów i ukryć dla ludności oraz utrzymanie ich w gotowości do użycia.
Zaznacz zadania obrony cywilnej realizowane w czasie wojny.
- Udzielanie pomocy medycznej poszkodowanym.
- Gromadzenie i przechowywanie indywidualnych środków ochronnych dla formacji obrony cywilnej i ludności.
- Przygotowanie schronów i ukryć dla ludności oraz utrzymanie ich w gotowości do użycia.
- Likwidacja skażeń i zanieczyszczeń.
- Pomaganie w ratowaniu żywności i innych dóbr niezbędnych do przetrwania.