Przeczytaj
Boska komedia Dantego
Poeta – bohater Boskiej komedii – odbywa wędrówkę po piekle i czyśćcu, prowadzony przez rzymskiego twórcę Wergiliusza (w średniowieczu ceniony najwyżej spośród poetów starożytnych, jest tu symbolem ludzkiej wiedzy). Przewodniczką bohatera po niebie jest jego ukochana, Beatrycze. Przechodząc przez dziewięć kręgów piekielnych, poeta poznaje dusze skazane na męki. Wśród doświadczających grozy piekła znajdują się także ludzie szlachetni, którzy jednak żyli w czasach przed Chrystusem, a więc HomerHomer, HoracyHoracy, OwidiuszOwidiusz. Oprócz wybitnych twórców starożytności grecko‑rzymskiej przywołana została w tej pieśni również postać z mitologii greckiej – Charon, przewoźnik dusz do krainy zmarłych. W Boskiej komedii pełni on tę samą funkcję co w opowieściach starożytnych Greków – przewozi dusze zmarłych na „drugą stronę”.
Znaczenie tytułu
Dante zatytułował swoje dzieło Komedia – w jego czasach nie oznaczało to utworu zabawnego, ale opowieść prowadzącą do szczęśliwego końca – opisana w nim wędrówka wiedzie bowiem do raju, a więc do miejsca zbawienia, ostatecznego zwycięstwa dobra. Przymiotnik boska dodali potomni, podkreślając w ten sposób wspaniałość dzieła, jego poważny temat i fakt, że fabuła ukazuje dążenie człowieka do Boga.
Symbolika liczb i doskonałość świata
Boska komedia Dantego była i wciąż jest przedmiotem różnych interpretacji. Dzieło to stanowi poetycki wykład teologii późnego średniowiecza, w ogromnej mierze inspirowanej myślą św. Tomasza z Akwinu. Ukazuje ono świat jako doskonałą konstrukcję. Rzeczywistością rządzi hierarchia, jedne byty są nadrzędne wobec drugich. Doskonałość budowy świata – dzieła Bożego znajduje odbicie w precyzyjnej kompozycji poematu Dantego.
Boska komedia składa się z trzech części zatytułowanych: Piekło, Czyściec i Niebo, kompozycja całości stanowi więc tryptyktryptyk. Każda z trzech części Boskiej komedii liczy 33 pieśni, co daje ich razem 99. Do Piekła dołączona jest dodatkowo pieśń wstępna, cały poemat liczy więc sto pieśni.
Każda przestrzeń opisana w dziele: piekło, czyściec i raj, ma idealny, geometryczny kształt. Ponadto struktura utworu podporządkowana została liczbom. Szczególne znaczenie w Boskiej komedii mają trójka i dziesiątka. Pierwsza z nich stanowi symbol Trójcy Świętej, druga jest znakiem doskonałości.
Wszystkie światy przedstawione w utworze zbudowane są z dziewięciu części: kręgów, pięter lub nieb (9 jest cyfrą uprzywilejowaną, jako iloczyn dwóch trójek). Każdą z tych przestrzeni uzupełnia dodatkowy element. Dla piekła jest to przedpiekle, dla czyśćca – raj ziemski, a dla raju niebiańskiego – Empireum (siedziba Boga). W ten sposób tworzy się doskonała pełnia, symbolizowana liczbą 10. Geometryczna i arytmetyczna precyzja w ukazywaniu kosmosu odzwierciedla harmonię świata, w którym obowiązuje reguła sprawiedliwości – za każdy grzech człowiek poniesie karę, a każda zasługa będzie mu policzona na drodze do świętości.
Podporządkowanie dzieła liczbom i kształtom, ukazanie jednoznacznej sprawiedliwości jako zasady kierującej ludzkim życiem są wyrazem racjonalnej, scholastycznejscholastycznej teologii. Jej ambicją było objaśnienie wszystkich zasad rządzących światem.
Mistyczny i alegoryczny wymiar Boskiej komedii
Dzieło Dantego ma także charakter mistycznymistyczny – za pomocą wizji i symboli przekazuje treści niepoddające się jednoznacznemu objaśnieniu. Celem Boskiej komedii jest ukazanie wszechmocy Boga, doskonałego Stwórcy. AlegorycznyAlegoryczny sens utworu obrazuje drogę życia człowieka zagubionego w gąszczach grzechu, poznającego wszelkie winy rodzaju ludzkiego i stopniowo oczyszczającego się ze zła.
Dydaktyczna rola poematu
Dante oddziałał na wyobraźnię ludzi swojej epoki. Jego plastyczne, sugestywne wizje inspirowały nie tylko autorów kazań, lecz także malarzy, których dzieła umieszczano w kościołach. Doktryna teologów średniowiecznych zyskała dzięki temu naoczny wyraz. Dantejskie obrazy piekła niejednokrotnie budziły strach grzeszników przed nieuniknioną karą.
Komentarz Dantego do czasów mu współczesnych
W dziele Dantego można także widzieć realistyczny obraz epoki. Dante umieszcza w zaświatach postacie znane z historii czy literatury, ale też osoby sobie współczesne. W poemat wpisany został epicki obraz Włoch początku XIV w. W dużej mierze utwór ma charakter polityczny. Autor – sam mocno zaangażowany w walkę polityczną, z powodu której musiał uchodzić z rodzinnej Florencji – dokonuje w nim rozrachunku ze swoimi przeciwnikami ideowymi: umieszcza ich w piekle. Dante w Boskiej komedii dokonał syntezy światopoglądu późnego średniowiecza, a zarazem przekroczył jego granice, gdyż wprowadził do poematu wiele motywów antycznych, w jego epoce uznawanych za pogańskie.
Piekło Pieśń III (fragmenty)Dante i Wergili przekraczają bramę piekieł i zatrzymują się w przedsionku, gdzie cierpią dusze ludzi, którym na ziemi dobro i zło było równie obojętne; następnie docierają do brzegów Acherontu i obserwują Charona przewożącego dusze potępione. Oślepiony błyskawicą Dante pada – „jako pada człowiek senny” – i w tym omdleniu zostaje przeniesiony na drugi brzeg rzeki.
„Przeze mnie droga w miasto utrapienia,
Przeze mnie droga w wiekuiste męki,
Przeze mnie droga w naród zatracenia.
Jam dzieło wielkiej, sprawiedliwej ręki.
Wzniosła mię z gruntu Potęga wszechwłodna,
Mądrość najwyższa, Miłość pierworodnaMądrość najwyższa, Miłość pierworodna;
Starsze ode mnie twory nie istnieją,
Chyba wieczyste – a jam niepożytaniepożyta!
Ty, który wchodzisz, żegnaj się z nadzieją…”
Na odrzwiach bramy ten się napis czyta,
O treści memu duchowi kryjomej.
„Mistrzu – szepnąłem – z tych słów groza świta!”
A on mi na to, jak człowiek świadomy:
„Tu oczyść serce podłością zatrute,
Tu zabij w sobie wszelki strach znikomy.
Do miejsc my przyszli, gdzie czynią pokutę
Owi, com mówił, boleści dziedzice,
Duchy ze skarbu poznania wyzute”.
Słownik
(gr. allēgoréo – mówię w przenośni, obrazowo) – postać, idea lub wydarzenie, które poza dosłownym sensem mają również stałe i umowne znaczenie przenośne; w odróżnieniu od symbolu, jej rozumienie musi być jednoznaczne, np. kobieca postać z kosą jest alegorią śmierci
(gr. mystikos – tajemny) – pogląd zakładający możliwość ponadzmysłowego kontaktu z bóstwem (Bogiem), zwłaszcza za pomocą intuicji, objawienia
(gr. paraínesis – zachęcanie) – pouczanie, przedstawianie wzorca osobowego w tekście; porada, napominanie
(łac. schola – szkoła, scholasticus – uczony, nauczyciel, student, uczeń) – w średniowiecznej filozofii chrześcijańskiej kierunek dążący do rozumowego wyjaśnienia dogmatów religijnych
(gr. theós – Bóg, lógos – słowo, nauka) – nauka o Bogu (bogach), jego naturze i relacji do świata i ludzi, odrębna dla każdej religii
(gr. triptychos – złożony we troje) – trójskrzydłowy ołtarz, także trójdzielna kompozycja malarska lub rzeźbiarska
(łac. universal) – o wszechstronnym zastosowaniu, powszechny, ogólny