Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Mało kto wie, że przed setkami lat nasz kraj porośnięty był gęstymi lasami. Pozyskiwanie nowych terenów dla rolnictwa oraz rozwój miast i przemysłu sprawiły, że zostały one niemal całkowicie wycięte. Lasy dzisiaj rosnące w Polsce są w większości sztucznie zasadzone przez ludzi. Na szczęście coraz lepiej rozumiemy konieczność zachowania przyrody w niezmienionym stanie.

Już wiesz
  • że o przyrodę należy dbać;

  • że człowiek może zagrażać przyrodzie;

  • że należy podejmować działania mające na celu poprawę stanu środowiska naturalnego.

Nauczysz się
  • wyjaśniać, czym jest bioróżnorodność;

  • wymieniać i charakteryzować wybrane formy ochrony przyrody (pomnik przyrody, rezerwat, park narodowy);

  • wskazywać wybrane obszary i obiekty chronione w twoim otoczeniu lub w najbliższej okolicy;

  • uzasadniać konieczność ochrony przyrody.

iILrNIeeKC_d5e171

1. Dlaczego chronimy przyrodę?

W obecnym świecie zostało już niewiele obszarów naturalnych, czyli niezmienionych przez człowieka. Niestety, ludzie w krótkim czasie doprowadzili do wymarcia tysięcy gatunków istot żywych. Zapominamy, że każdy organizm jest ważnym elementem swojego środowiska: dla jednych organizmów stanowi źródło pokarmu, dla innych jest drapieżnikiem, który na nie poluje.

RIah1zBMX02AY1
Na Ziemi żyją setki milionów organizmów, które są od siebie zależne. Wyginięcie nawet jednego gatunku może spowodować ogromne straty w przyrodzie

Nie możemy zapominać, że również my na różne sposoby jesteśmy zależni od otaczającej nas przyrody. Na przykład oddychamy tlenem wytwarzanym przez rośliny, łowimy ryby i inne zwierzęta morskie.

RImU4Ip8Q48De1
Rośliny rosnące w odległych miejscach są ważne również dla mieszkańców naszego kraju. Wiele używanych w kuchni przypraw pochodzi z roślin występujących w tropikach
Ciekawostka

Wiele organizmów żyje w miejscach niezbadanych i trudno dostępnych, jak dna oceanów czy niedostępne puszcze tropikalne. Jest bardzo prawdopodobne, że na skutek zatrucia środowiska i wycinania lasów niektóre z nich wyginą, zanim zostaną odkryte.

iILrNIeeKC_d5e220

2. W jaki sposób chronimy przyrodę?

Chronić przyrodę możemy w różny sposób. W tym celu tworzy się m.in. parki narodowe, rezerwaty i parki krajobrazowe. Można też chronić poszczególne gatunki organizmów – taki gatunek określamy mianem chronionego. Czasami ochronie podlegają również pojedyncze drzewa – w tym celu ustanawia się je pomnikami przyrody.

RwZYf1teTUGWA1
W wielu krajach powstają tzw. Czerwone Księgi, w których wymienione są organizmy chronione, rzadkie i zagrożone wyginięciem na terytorium danego państwa
R8ymSyWiKpE9F1
Jeśli w twojej szkole istnieje Szkolne Koło Ligi Ochrony Przyrody, możesz się do niego zapisać i wraz z koleżankami i kolegami chronić przyrodę w swoim otoczeniu
iILrNIeeKC_d5e258

3. Parki narodowe

Na wyznaczonych terenach, gdzie przyroda jest niezniszczona i wyjątkowo cenna, tworzy się parki narodowepark narodowyparki narodowe. Często żyją w nich rośliny i zwierzęta rzadkie bądź zagrożone wyginięciem. Dodatkowo obszary te cechują niezwykle piękne krajobrazy i rzadko spotykane formy przyrody nieożywionej, np. jaskinie, wodospady, wąwozy, klify.
Parki narodowe mają powierzchnię powyżej 1000 ha. Na ich terenie chroniona jest cała przyroda, zarówno ta ożywiona, jak i nieożywiona. Obowiązuje w nich ochrona ścisłaochrona ścisłaochrona ścisła.

R1OzN2Nv2RC6x1
Zwróć uwagę, w jakich krainach geograficznych jest najwięcej parków narodowych
Polecenie 1

Przeanalizuj mapę przedstawiającą położenie parków narodowych w Polsce. Ustal, który park narodowy leży najbliżej twojego miejsca zamieszkania.

Ciekawostka

Spośród polskich parków narodowych najstarszym jest Białowieski Park Narodowy, najmłodszym – Park Narodowy „Ujście Warty”, największym – Biebrzański Park Narodowy, a najmniejszym – Ojcowski Park Narodowy.

iILrNIeeKC_d5e305

4. Rezerwaty przyrody

Na terenie rezerwatów przyrodyrezerwat przyrodyrezerwatów przyrody ochronie może podlegać cała przyroda lub tylko niektóre jej elementy, np. określone gatunki lub twory przyrody nieożywionej. Powierzchnia rezerwatów jest mniejsza niż parków narodowych. Cały obszar rezerwatu albo jego części mogą podlegać ochronie ścisłej lub częściowejochrona częściowaczęściowej. Ze względu na przeznaczenie wyróżnia się rezerwaty leśne, faunistyczne (czyli chroniące zwierzęta), krajobrazowe i inne.

Polecenie 2

Korzystając z Internetu, sprawdź, ile rezerwatów znajduje się w pobliżu twojego miejsca zamieszkania. Wyszukaj informacje o jednym z nich i dowiedz się, dlaczego został utworzony.

Ciekawostka

Najmniejszym rezerwatem przyrody w Polsce jest rezerwat „Kołacznia” w województwie podkarpackim utworzony w celu ochrony rzadkiej rośliny – azalii pontyjskiej. Ma on powierzchnię zaledwie 1000 mIndeks górny 2.

RJFQWSkI2rjLv1
Azalia pontyjska - roślina, dla której założono rezerwat
R1DSK6eZ3kym91
panorama rezerwat Kołacznia
Rezerwat przyrody Kołacznia
iILrNIeeKC_d5e354

5. Pomniki przyrody

Pojedyncze cenne okazy przyrody ożywionej lub nieożywionej oraz ich skupiska mogą być chronione jako pomniki przyrodypomnik przyrodypomniki przyrody. Mogą nimi być drzewa, wodospady, skały, głazy narzutowegłaz narzutowygłazy narzutowe lub jaskinie, jeśli wyróżniają się szczególnymi cechami, np. ogromnymi rozmiarami, sędziwym wiekiem bądź wyjątkowym kształtem. Pomniki przyrody oznaczane są zielonymi tabliczkami.

RjBMoaOJNLprl1
panorama pomnik przyrody głaz Trygław
Źródło: PANORAMIX, licencja: CC BY 3.0.
R1CgTtE4e7tyu1
panorama Pomnik Przyrody Dąb Bartek
Źródło: PANORAMIX, licencja: CC BY 3.0.
Ciekawostka

Aby drzewo zostało uznane za pomnik przyrody, musi osiągnąć odpowiednio duży obwód pnia w pierśnicy, czyli na wysokości 130 cm (a więc na wysokości piersi dorosłego człowieka – stąd nazwa). Dla każdego gatunku wartość ta jest inna, np. dąb musi mieć obwód w pierśnicy co najmniej 300 cm, brzoza – 200 cm, świerk – 275 cm, topola – aż 400 cm.

iILrNIeeKC_d5e398

6. Inne formy ochrony przyrody

W miejscach o ciekawym i niepowtarzalnym krajobrazie tworzy się parki krajobrazowe. Służą one turystyce oraz edukacji. W Polsce znajduje się ponad 120 parków krajobrazowych.

Ciekawostka

W celu zwiększenia skuteczności ochrony przyrody kraje europejskie ustanowiły program Natura 2000. Polega on na tym, że w każdym kraju wyznacza się tereny szczególnie cenne przyrodniczo, chronione nie tylko krajowym, ale także międzynarodowym prawem. Zadaniem obszarów Natura 2000 jest zachowanie siedlisk różnych organizmów, zwłaszcza ptaków.

RmTD2skR9dDw41
Obecnie w Polsce istnieje aż 990 obszarów objętych programem Natura 2000. Są plany utworzenia kolejnych
iILrNIeeKC_d5e443

Podsumowanie

  • Najwyższą formą ochrony przyrody w Polsce są parki narodowe – obszary powyżej 1000 ha objęte ochroną ścisłą.

  • Rezerwaty przyrody to obszary chronione mniejsze od parków narodowych, na których przyroda objęta jest ochroną ścisłą lub częściową.

  • Pojedyncze twory przyrody lub ich skupiska mogą być uznane za pomniki przyrody.

  • Inne formy ochrony przyrody to m.in. parki krajobrazowe i obszary Natura 2000.

Praca domowa
Polecenie 3.1

Podaj przykłady organizmów objętych ochroną ścisłą lub częściową.

Polecenie 3.2

Opisz rezerwat przyrody lub park krajobrazowy położony w najbliższym sąsiedztwie twojego miejsca zamieszkania.

iILrNIeeKC_d5e507

Słowniczek

głaz narzutowy
głaz narzutowy

duża lita skała przyniesiona przed wieloma laty przez przesuwający się lodowiec

ochrona częściowa
ochrona częściowa

forma ochrony przyrody, kiedy dozwolone są pewne działania wpływające na chronione organizmy lub przyrodę, np. odstrzał nadmiernej liczby zwierząt

ochrona ścisła
ochrona ścisła

forma ochrony przyrody polegająca na tym, że człowiek nie prowadzi działalności na terenie chronionym i zabezpiecza ten obszar przed niekorzystnymi czynnikami zewnętrznymi

park narodowy
park narodowy

obszar o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha wyróżniający się pod względem przyrodniczym, naukowym, kulturowym

pomnik przyrody
pomnik przyrody

pojedynczy twór przyrody ożywionej bądź nieożywionej lub ich skupisko o szczególnej wartości przyrodniczej, kulturowej, naukowej

rezerwat przyrody
rezerwat przyrody

obszar o powierzchni zwykle mniejszej od parku narodowego, w którym ochronie podlegają cała przyroda lub określone gatunki roślin, zwierząt i grzybów

iILrNIeeKC_d5e626

Zadania

Ćwiczenie 1
RlpZ3q20PxddC1
zadanie interaktywne
Źródło: Katarzyna Lech <Katarzyna.lech@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R14hQCLeN8T3h1
zadanie interaktywne
Źródło: Katarzyna Lech <Katarzyna.lech@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
RrPV1qre3F2ja1
zadanie interaktywne
Źródło: Katarzyna Lech <Katarzyna.lech@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
RzfC6lmujLW2z1
zadanie interaktywne
Źródło: Katarzyna Lech <Katarzyna.lech@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
RcrJa9DkhiOeA1
zadanie interaktywne
Źródło: Katarzyna Lech <Katarzyna.lech@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.