Zmiany klimatu
W maju 1816 roku niespodziewane burze i mróz zniszczyły większość upraw w Europie oraz Ameryce Północnej. Doprowadziło to do klęski głodu. Lato było tego roku niezwykłe: temperatura gwałtownie się zmieniała, spadając w ciągu kilku godzin nawet o ponad 30°C, nieustannie padał deszcz, a nawet śnieg! Rok 1816 nazwano „rokiem bez lata”. Co było przyczyną tych niezwykłych zjawisk?
że nasze codzienne zachowania mają wpływ na przyrodę;
że rośliny produkują tlen, którym oddychamy;
że niektóre substancje występują w postaci gazu;
że zanieczyszczenia atmosfery mają wpływ na pogodę.
wyjaśniać, co to jest klimat;
opisywać mechanizm efektu cieplarnianego;
opisywać wpływ człowieka na klimat;
odróżniać globalne ocieplenie od efektu cieplarnianego.
1. Co to jest klimat?
Przyczyną zagadkowych zmian pogodowych w 1816 roku był wybuch wulkanu Tambora znajdującego się w odległej Indonezji. Podczas wybuchu w 1815 roku do atmosfery została uwolniona ogromna ilość popiołu. To właśnie ten unoszący się wokół naszej planety popiół zablokował dostęp promieni słonecznych do powierzchni Ziemi. Skutkiem tego zjawiska były gwałtowne zmiany pogody, które nazywamy zimą wulkanicznązimą wulkaniczną.
Zima wulkaniczna zagraża życiu roślin i zwierząt. Jest jednak zjawiskiem naturalnym, któremu nie możemy zapobiec. Jak widać, wulkany mają ogromny wpływ na klimatklimat.
Co to jest klimat? Jest to całość zjawisk pogodowych (temperatura, opady, wiatr) występujących na danym obszarze w długim okresie. Możemy mówić na przykład o łagodnym klimacie nadmorskim lub nawet o klimacie na Ziemi.
Klimat to nie to samo, co pogoda. Pogoda odnosi się do krótkiego przedziału czasu, a klimat – do długiego.
Na klimat mają wpływ takie czynniki, jak:
wysokość Słońca nad horyzontem – im niżej, tym chłodniej;
odległość od morza – blisko morza zimy są łagodniejsze, za to lata chłodniejsze niż w głębi lądu;
wysokość nad poziomem morza – wraz z wysokością zmniejsza się średnia temperatura powietrza w ciągu roku.
W ciągu milionów lat klimat ulegał zmianom, jednak zwykle były to zmiany powolne. Niestety, nie tylko wybuchy wulkanów są przyczyną osadzania się pyłów w atmosferze Ziemi. Odpowiedzialny jest za to także przemysł, a nawet wykonywane przez nas codzienne czynności. Za ich sprawą klimat zmienia się znacznie szybciej niż kiedyś.
2. Czy ludzie mogą wpływać na klimat?
Czynników zmieniających klimat jest wiele. Mogą to być wspomniane już wcześniej czynniki naturalne, jak wybuchy wulkanów, ale również te powodowane przez człowieka, jak przemysł. Wiemy, że rośliny pobierają dwutlenek węgla, a produkują tlen, którym wszyscy oddychamy. Co więc się dzieje, gdy wycinamy lasy? Tak, tlenu będzie coraz mniej, za to wzrastać będzie ilość wydychanego przez nas dwutlenku węgla.
Dwutlenek węgla należy do tzw. gazów cieplarnianychgazów cieplarnianych. Otaczają one naszą planetę i – choć są tylko niewidocznymi gazami – działają dokładnie tak jak szyby w szklarni. Pozwalają one ogrzać powierzchnię Ziemi promieniami Słońca, ale później ciepło nie może się już wydostać. Takie działanie tych gazów nazywamy efektem cieplarnianymefektem cieplarnianym. Gazem cieplarniamym jest także metan. Powstaje on naturalnie m.in. w bagnach i kopalniach na skutek rozkładu szczątków organizmów.
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Animacja przedstawia powierzchnię Ziemi i Słońce. Widać atmosferę Ziemi, a w niej zaznaczoną innym kolorem warstwę podpisaną - gazy cieplarniane. Ze Słońca w stronę Ziemi biegną promienie, które docierają do jej powierzchni. Od powierzchni Ziemi w stronę atmosfery odchodzą promienie nieco cieńsze od poprzednich i docierają do warstwy gazów cieplarnianych. Większość promieni ze sceny 3 odbija się od warstwy gazów cieplarnianych i wraca do powierzchni Ziemi, jedna-dwie ulatują w kosmos
Zastanów się, jakie prócz procesu oddychania znasz inne źródła dwutlenku węgla. Co możesz zrobić, aby ograniczyć ilość dwutlenku węgla w atmosferze?
Gazem cieplarnianym jest również metan. Powstaje on naturalnie m.in. w bagnach i kopalniach na skutek rozkładu szczątków organizmów. Innym źródłem tego gazu są krowy, gdyż powstaje on naturalnie w ich jelitach podczas procesu trawienia. To oznacza, że znaczne zwiększenie pogłowia krów na całym świecie może wpływać na zjawisko globalnego ocieplenia.
Efekt cieplarniany sprawia, że na Ziemi utrzymują się temperatury umożliwiające istnienie życia. Jednak dalsze ogrzewanie powierzchni planety wbrew pozorom nie jest korzystne. Może powodować pustynnieniepustynnienie terenów do tej pory żyznych. Ponadto skutkuje topnieniem czap lodowych na biegunach. Istnieje pogląd, że może to spowodować podwyższenie poziomu oceanów. Obecnie rośnie on w tempie około 3–5 mm rocznie. Podwyższenie średniej temperatury na całym świecie nazywamy globalnym ociepleniemglobalnym ociepleniem. ()
Do powiększania się dziury ozonowej przyczyniają się szkodliwe związki chemiczne nazywane freonami. Substancje te po przedostaniu się do atmosfery niszczą warstwę ozonu – gazu, który chroni nas przed szkodliwym promieniowaniem UV. Freony mogą znajdować się na przykład w dezodorantach i innych produktach w sprayu. Kupując takie produkty, staraj się wybierać te z oznaczeniem „ozone friendly” (ang. 'przyjazny dla ozonu').
Zmiany klimatu to nie tylko globalne ocieplenie. Inne problemy to częstsze niż dawniej gwałtowne zjawiska pogodowe, jak np. huragany. Również zaostrzanie się klimatu (coraz gorętsze lata i coraz mroźniejsze zimy) jest skutkiem zmian klimatycznych zachodzących na Ziemi. W pewnym stopniu zmiany te są naturalne i nieuchronne. Jednak niekontrolowany przemysł i niszczenie środowiska naturalnego przez człowieka znacznie przyczyniły się do ich przyspieszenia i nasilenia. Dbajmy więc o środowisko naturalne, ponieważ możemy w ten sposób sprawić, że zmiany klimatu bedą łagodniejsze.
Podsumowanie
W atmosferze występują gazy cieplarniane zatrzymujące przy powierzchni planety ciepło docierające ze Słońca. Zjawisko to nazywamy efektem cieplarnianym.
Zwiększanie ilości gazów cieplarnianych w atmosferze powoduje zjawisko globalnego ocieplenia.
Dziura ozonowa i efekt cieplarniany powodują topnienie czap lodowych na biegunach, co jest powodem wzrostu poziomu oceanów.
Zmiany klimatu to nie tylko globalne ocieplenie, ale też częste występowanie gwałtownych zjawisk pogodowych.
Uzasadnij, dlaczego powinniśmy starać się w mniejszym stopniu wpływać na klimat. Jak możemy to zrobić?
*Niektórzy dziennikarze używają zamiennie określeń globalne ocieplenie i efekt cieplarniany. Wyjaśnij, dlaczego się mylą.
Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Jak ludzie zagrażają przyrodzie?Jak ludzie zagrażają przyrodzie?
Jak przyroda wpływa na ludzi?Jak przyroda wpływa na ludzi?
Słowniczek
podwyższenie temperatury planety na skutek otoczenia jej warstwą określonych gazów, np. metanu, dwutlenku węgla
gazy powodujące efekt cieplarniany
zjawisko podwyższenia średniej temperatury atmosfery
całość zjawisk pogodowych (temperatura, opady, wiatr) występujących na danym obszarze przez długi okres
proces rozszerzania się pustyń na obszary wcześniej porośnięte przez roślinność
zjawisko ochłodzenia powierzchni planety spowodowane zaleganiem w atmosferze pyłu wulkanicznego pozostałego po erupcji; pył ten nie pozwala dotrzeć do powierzchni planety energii cieplnej ze Słońca
Zadania
Dlaczego rośliny są ważne dla klimatu?
- Ponieważ pochłaniają dwutlenek węgla, ograniczając w ten sposób efekt cieplarniany.
- Ponieważ dają miły cień w lecie.
- Ponieważ gniazduje na nich wiele gatunków ptaków.
- Ponieważ ich liście są źródłem pożywienia dla gąsienic motyli.
Gazy cieplarniane to
- gazy (np. metan i dwutlenek węgla) powodujące efekt cieplarniany.
- gazy tworzące się w szklarniach na skutek wysokiej temperatury.
- gazy, które skraplają się w bardzo wysokich temperaturach.
- dolegliwość jelitowa wywołana upałami.
Klimat to
- suma zjawisk pogodowych występujących na danym obszarze przez długi okres.
- inne określenie pogody.
- najbardziej charakterystyczna cecha pogody na danym obszarze (np. brak opadów na pustyni lub śnieg w Arktyce).
- określenie gwałtownych zmian pogodowych występujących na danym obszarze.