W maju 1816 roku niespodziewane burze i mróz zniszczyły większość upraw w Europie oraz Ameryce Północnej. Doprowadziło to do klęski głodu. Lato było tego roku niezwykłe: temperatura gwałtownie się zmieniała, spadając w ciągu kilku godzin nawet o ponad 30°C, nieustannie padał deszcz, a nawet śnieg! Rok 1816 nazwano „rokiem bez lata”. Co było przyczyną tych niezwykłych zjawisk?

Już wiesz
  • że nasze codzienne zachowania mają wpływ na przyrodę;

  • że rośliny produkują tlen, którym oddychamy;

  • że niektóre substancje występują w postaci gazu;

  • że zanieczyszczenia atmosfery mają wpływ na pogodę.

Nauczysz się
  • wyjaśniać, co to jest klimat;

  • opisywać mechanizm efektu cieplarnianego;

  • opisywać wpływ człowieka na klimat;

  • odróżniać globalne ocieplenie od efektu cieplarnianego.

i9wqQmWdgo_d5e161

1. Co to jest klimat?

Przyczyną zagadkowych zmian pogodowych w 1816 roku był wybuch wulkanu Tambora znajdującego się w odległej Indonezji. Podczas wybuchu w 1815 roku do atmosfery została uwolniona ogromna ilość popiołu. To właśnie ten unoszący się wokół naszej planety popiół zablokował dostęp promieni słonecznych do powierzchni Ziemi. Skutkiem tego zjawiska były gwałtowne zmiany pogody, które nazywamy zimą wulkanicznązima wulkanicznazimą wulkaniczną.

R1LXzID9GACxO1
Co roku na całym świecie dochodzi do kilkudziesięciu erupcji wulkanów. Na szczęście większość wywiera wpływ jedynie na najbliższe otoczenie

Zima wulkaniczna zagraża życiu roślin i zwierząt. Jest jednak zjawiskiem naturalnym, któremu nie możemy zapobiec. Jak widać, wulkany mają ogromny wpływ na klimatklimatklimat.
Co to jest klimat? Jest to całość zjawisk pogodowych (temperatura, opady, wiatr) występujących na danym obszarze w długim okresie. Możemy mówić na przykład o łagodnym klimacie nadmorskim lub nawet o klimacie na Ziemi.

Ważne!

Klimat to nie to samo, co pogoda. Pogoda odnosi się do krótkiego przedziału czasu, a klimat – do długiego.

Na klimat mają wpływ takie czynniki, jak:

  • wysokość Słońca nad horyzontem – im niżej, tym chłodniej;

  • odległość od morza – blisko morza zimy są łagodniejsze, za to lata chłodniejsze niż w głębi lądu;

  • wysokość nad poziomem morza – wraz z wysokością zmniejsza się średnia temperatura powietrza w ciągu roku.

W ciągu milionów lat klimat ulegał zmianom, jednak zwykle były to zmiany powolne. Niestety, nie tylko wybuchy wulkanów są przyczyną osadzania się pyłów w atmosferze Ziemi. Odpowiedzialny jest za to także przemysł, a nawet wykonywane przez nas codzienne czynności. Za ich sprawą klimat zmienia się znacznie szybciej niż kiedyś.

RBiDDZB5Rypyz1
Dowodem na to, że klimat ulega zmianie, jest zaobserwowane przyspieszone topnienie lodowców. Widać to na przykładzie lodowca Grinnel w Montanie (Ameryka Płn.). W ciągu kilkudziesięciu lat znacznie zmniejszył on swoją grubość i powierzchnię
i9wqQmWdgo_d5e226

2. Czy ludzie mogą wpływać na klimat?

Czynników zmieniających klimat jest wiele. Mogą to być wspomniane już wcześniej czynniki naturalne, jak wybuchy wulkanów, ale również te powodowane przez człowieka, jak przemysł. Wiemy, że rośliny pobierają dwutlenek węgla, a produkują tlen, którym wszyscy oddychamy. Co więc się dzieje, gdy wycinamy lasy? Tak, tlenu będzie coraz mniej, za to wzrastać będzie ilość wydychanego przez nas dwutlenku węgla.

Dwutlenek węgla należy do tzw. gazów cieplarnianychgazy cieplarnianegazów cieplarnianych. Otaczają one naszą planetę i – choć są tylko niewidocznymi gazami – działają dokładnie tak jak szyby w szklarni. Pozwalają one ogrzać powierzchnię Ziemi promieniami Słońca, ale później ciepło nie może się już wydostać. Takie działanie tych gazów nazywamy efektem cieplarnianymefekt cieplarnianyefektem cieplarnianym. Gazem cieplarniamym jest także metan. Powstaje on naturalnie m.in. w bagnach i kopalniach na skutek rozkładu szczątków organizmów.

R1Ff3B1XOwuJz1
Animacja przedstawia powierzchnię Ziemi i Słońce. Widać atmosferę Ziemi, a w niej zaznaczoną innym kolorem warstwę podpisaną - gazy cieplarniane. Ze Słońca w stronę Ziemi biegną promienie, które docierają do jej powierzchni. Od powierzchni Ziemi w stronę atmosfery odchodzą promienie nieco cieńsze od poprzednich i docierają do warstwy gazów cieplarnianych. Większość promieni ze sceny 3 odbija się od warstwy gazów cieplarnianych i wraca do powierzchni Ziemi, jedna-dwie ulatują w kosmos
Polecenie 1

Zastanów się, jakie prócz procesu oddychania znasz inne źródła dwutlenku węgla. Co możesz zrobić, aby ograniczyć ilość dwutlenku węgla w atmosferze?

Ciekawostka

Gazem cieplarnianym jest również metan. Powstaje on naturalnie m.in. w bagnach i kopalniach na skutek rozkładu szczątków organizmów. Innym źródłem tego gazu są krowy, gdyż powstaje on naturalnie w ich jelitach podczas procesu trawienia. To oznacza, że znaczne zwiększenie pogłowia krów na całym świecie może wpływać na zjawisko globalnego ocieplenia.

Efekt cieplarniany sprawia, że na Ziemi utrzymują się temperatury umożliwiające istnienie życia. Jednak dalsze ogrzewanie powierzchni planety wbrew pozorom nie jest korzystne. Może powodować pustynnieniepustynnieniepustynnienie terenów do tej pory żyznych. Ponadto skutkuje topnieniem czap lodowych na biegunach. Istnieje pogląd, że może to spowodować podwyższenie poziomu oceanów. Obecnie rośnie on w tempie około 3–5 mm rocznie. Podwyższenie średniej temperatury na całym świecie nazywamy globalnym ociepleniemglobalne ocieplenieglobalnym ociepleniem. (bibliography_i9wqQmWdgo_d439t194)

R1TjB43qRMpW81
Jeśli obecne tempo topnienia lodu na biegunie północnym utrzyma się, czapy lodowe zanikną całkowicie ok. 2050 roku. Będzie się to wiązało z wymarciem niedźwiedzi polarnych, gdyż zniknie środowisko ich życia
Ważne!

Do powiększania się dziury ozonowej przyczyniają się szkodliwe związki chemiczne nazywane freonami. Substancje te po przedostaniu się do atmosfery niszczą warstwę ozonu – gazu, który chroni nas przed szkodliwym promieniowaniem UV. Freony mogą znajdować się na przykład w dezodorantach i innych produktach w sprayu. Kupując takie produkty, staraj się wybierać te z oznaczeniem „ozone friendly” (ang. 'przyjazny dla ozonu').

R1X5hd5teymwy1
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Zmiany klimatu to nie tylko globalne ocieplenie. Inne problemy to częstsze niż dawniej gwałtowne zjawiska pogodowe, jak np. huragany. Również zaostrzanie się klimatu (coraz gorętsze lata i coraz mroźniejsze zimy) jest skutkiem zmian klimatycznych zachodzących na Ziemi. W pewnym stopniu zmiany te są naturalne i nieuchronne. Jednak niekontrolowany przemysł i niszczenie środowiska naturalnego przez człowieka znacznie przyczyniły się do ich przyspieszenia i nasilenia. Dbajmy więc o środowisko naturalne, ponieważ możemy w ten sposób sprawić, że zmiany klimatu bedą łagodniejsze.

R34MJhqAaMvus1
Bałtyk podczas uderzenia orkanu
i9wqQmWdgo_d5e298

Podsumowanie

  • W atmosferze występują gazy cieplarniane zatrzymujące przy powierzchni planety ciepło docierające ze Słońca. Zjawisko to nazywamy efektem cieplarnianym.

  • Zwiększanie ilości gazów cieplarnianych w atmosferze powoduje zjawisko globalnego ocieplenia.

  • Dziura ozonowa i efekt cieplarniany powodują topnienie czap lodowych na biegunach, co jest powodem wzrostu poziomu oceanów.

  • Zmiany klimatu to nie tylko globalne ocieplenie, ale też częste występowanie gwałtownych zjawisk pogodowych.

Praca domowa
Polecenie 2.1

Uzasadnij, dlaczego powinniśmy starać się w mniejszym stopniu wpływać na klimat. Jak możemy to zrobić?

Polecenie 2.2

*Niektórzy dziennikarze używają zamiennie określeń globalne ocieplenieefekt cieplarniany. Wyjaśnij, dlaczego się mylą.

Zobacz także

Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:

Jak ludzie zagrażają przyrodzie?isdWmnwRMUJak ludzie zagrażają przyrodzie?

Jak przyroda wpływa na ludzi?iclLZ3ZNnWJak przyroda wpływa na ludzi?

i9wqQmWdgo_d5e401

Słowniczek

efekt cieplarniany
efekt cieplarniany

podwyższenie temperatury planety na skutek otoczenia jej warstwą określonych gazów, np. metanu, dwutlenku węgla

gazy cieplarniane
gazy cieplarniane

gazy powodujące efekt cieplarniany

globalne ocieplenie
globalne ocieplenie

zjawisko podwyższenia średniej temperatury atmosfery

klimat
klimat

całość zjawisk pogodowych (temperatura, opady, wiatr) występujących na danym obszarze przez długi okres

pustynnienie
pustynnienie

proces rozszerzania się pustyń na obszary wcześniej porośnięte przez roślinność

zima wulkaniczna
zima wulkaniczna

zjawisko ochłodzenia powierzchni planety spowodowane zaleganiem w atmosferze pyłu wulkanicznego pozostałego po erupcji; pył ten nie pozwala dotrzeć do powierzchni planety energii cieplnej ze Słońca

i9wqQmWdgo_d5e521

Zadania

Ćwiczenie 1
RsKg6gTHx9zTs1
zadanie interaktywne
Źródło: Barbara Szydzik <Barbara.szydzik@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
RLZxbDxONSlpP1
zadanie interaktywne
Źródło: Barbara Szydzik <Barbara.szydzik@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
RnsTnF1FN719z1
zadanie interaktywne
Źródło: Barbara Szydzik <Barbara.szydzik@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.