Klimat oddziałuje na cechy krajobrazu na danym obszarze. Na lekcji poznasz współzależności między czynnikami kształtującymi typy klimatu oraz zróżnicowanie typów klimatu w Europie. Czy pamiętasz, czym różni się klimat od pogody?

RmJq8fmG07uf71
Bardzo wyraźnie widoczne poszczególne piętra roślinne na południowym stoku alpejskiego pasma Nordkette górującego nad austriackim miastem Innsbruck
Już wiesz
  • że geograficzne czynniki klimatotwórcze oddziałują na cechy klimatu na danym obszarze;

  • że w Europie występuje duże regionalne zróżnicowanie typów klimatu;

  • jak cechy klimatu danego miejsca można przedstawić i odczytać z diagramów klimatycznych.

Nauczysz się
  • wskazywać geograficzne czynniki klimatotwórcze oddziałujące na klimat w Europie;

  • opisywać regionalne zróżnicowanie typów klimatu w Europie;

  • charakteryzować główne cechy typów klimatu w Europie.

i8VlgLpD2h_d5e195

1. Czynniki klimatyczne kształtujące typy klimatu w Europie

Do geograficznych czynników kształtujących typy klimatu należą: szerokość geograficzna, która jest czynnikiem strefowym, rozkład lądów i mórz, oddziaływanie prądów morskich, ukształtowanie terenu, wysokość nad poziomem morzapokrycie terenu.

Geograficzne czynniki klimatyczne i ich wpływ na zróżnicowanie klimatu w Europie

Czynnik klimatyczny

Wpływ czynnika na zróżnicowanie klimatu w Europie

Szerokość geograficzna

Europa rozciąga się między 35°58'N (Przylądek Marroqui) a 71°08'N (Przylądek Nordkyn); trzon lądu leży w umiarkowanych szerokościach geograficznych na półkuli północnej, jedynie niewielki skrawek kontynentu sięga poza koło podbiegunowe północne 66°33'N. Położenie geograficzne Europy sprawia, że obszary w Europie Południowej otrzymują większą ilość energii słonecznej niż jej krańce północne. Średnie wartości elementów klimatu mają charakterystyczny przebieg w ciągu roku w każdym typie klimatu; najchłodniejszym miesiącem jest styczeń, a najcieplejszym lipiec

Rozkład lądów i mórz

Europa Zachodnia znajduje się w zasięgu wpływów Oceanu Atlantyckiego, Europa Wschodnia natomiast pod wpływem lądowych mas powietrza znad Azji. Wielkie rozczłonkowanie linii brzegowej Europy, duża liczba mórz przybrzeżnych i śródlądowych jest istotnym czynnikiem klimatycznym.
Przypomnij, jaki wpływ na elementy klimatu ma położenie w pobliżu oceanu, a jak oddziałuje na klimat wielki obszar lądowy

Oddziaływanie prądów morskich

Wybrzeże Europy Zachodniej i Północnej opływa ciepły Prąd Zatokowy (Golfsztrom)Prąd Zatokowy (Golfsztrom)Prąd Zatokowy (Golfsztrom), który wzmacnia oddziaływanie Oceanu Atlantyckiego na cechy klimatu

Ukształtowanie terenu i wysokość nad poziomem morza

Równoleżnikowy układ głównych form ukształtowania powierzchni umożliwia przepływ mas powietrza znad Atlantyku w głąb lądu oraz mas powietrza znad Europy Wschodniej w kierunku zachodnim. Pasma górskie utrudniają natomiast napływ mas powietrza podzwrotnikowego z południa oraz powietrza arktycznego z północy. Na terenach górskich występuje piętrowość związana z wysokością nad poziomem morza. Ponadto obszary górskie cechują niższe roczne temperatury powietrza oraz wyższe opady

Pokrycie terenu

Europa odróżnia się od pozostałych kontynentów wielkimi zmianami w krajobrazach. Szacuje się, że ok. 65% powierzchni Europy zostało silnie przekształcone – pojawiły się głównie krajobrazy rolnicze, ale także znaczne tereny zostały zmienione na skutek urbanizacji, industrializacji (uprzemysłowienia), działalności górniczej i rozwoju sieci transportowej. Krajobraz naturalny zachował się tylko na 15% powierzchni lądu

Wpływ głównych geograficznych czynników klimatycznych na klimat w Europie przedstawia poniższa animacja.

R1e4mTwSbyHhb1
Widoczny kontur Europy z siatką kartograficzną. Prezentowane są nazwy: Ocean Atlantycki, Morze Północne, Morze Bałtyckie, Morze Śródziemne. Na mapie pojawiają się granice stref klimatycznych. Od zachodu zaczyna się wlewać kolor zielony, który dochodzi do granicy. Gdy kolor się wypełni pojawia się napis. Od wschodu zaczyna się wlewać kolor jasnoczerwony, który dochodzi do granicy. Na obszarze w Europie Środkowej między dwiema granicami, wlewał się najpierw kolor zielony, a potem kolor jasnoczerwony. Powstaje ze zmieszania obydwu kolorów trzeci. Od południa do granic powstałego wcześniej kolorowego pasa wlewa się kolor różowo-fioletowy. Od północy analogicznie wlewa się kolor niebieski. Na kolorowych pasach pojawiają się napisy: Klimaty okołobiegunowe, Klimaty umiarkowanych szerokości, geograficznych, Klimaty podzwrotnikowe.
i8VlgLpD2h_d5e235

2. Typy klimatu w Europie

RUCTc779R3VeP1
Typy klimatu w Europie
Źródło: Tomorrow Sp.z o.o., NuclearVacuum (http://commons.wikimedia.org/wiki/File:EU-Poland.svg), Krzysztof Jaworski, licencja: CC BY-SA 3.0.

Na mapie powyżej przedstawiono zasięgi typów klimatu w Europie. Obok mapy będą pokazywały się diagramy klimatyczne przykładowych stacji. Korzystając z mapy, wykonaj poniższe polecenia.

Polecenie 1

Odczytaj z diagramów klimatycznych maksymalne i minimalne temperatury powietrza, następnie oblicz roczną amplitudę temperatur powietrza w każdej ze stacji. Zapisz w zeszycie nazwę stacji i odczytane wartości.

Polecenie 2

Opisz roczny przebieg opadów w każdej stacji. Określ porę roku, w której opady są najwyższe.

Polecenie 3

Wskaż, który geograficzny czynnik klimatyczny ma najsilniejszy wpływ na roczny przebieg średnich miesięcznych temperatur powietrza i miesięczne sumy opadów w każdej stacji.

i8VlgLpD2h_d5e284

1. KLIMAT UMIARKOWANY MORSKI (OCEANICZNY) – STACJA KLIMATYCZNA LONDYN

Rg4RQtX2dqPk41
Źródło: Olga Mikos, francesco_rollandin (https://openclipart.org), Ssolbergj (http://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.
RleKK1fRkxu4z1
Las liściasty jest typową formacją roślinną w klimacie umiarkowanym morskim/oceanicznym

Ten typ klimatu nazywa się także oceanicznym, gdyż na kształtowanie się tego typu klimatu wpływa ocean. Lato w Londynie jest chłodne (17°C), zima łagodna (+5°C), a średnia roczna amplituda temperatury powietrza jest niewielka. Opady atmosferyczne są dość wysokie i występują we wszystkich porach roku.

Polecenie 4

Odczytaj z powyższej mapy zasięg klimatu umiarkowanego morskiego w Europie.

i8VlgLpD2h_d5e332

2. KLIMAT UMIARKOWANY LĄDOWY (KONTYNENTALNY) – STACJA KLIMATYCZNA MOSKWA

R1O6rQTa45U531
Źródło: Olga Mikos, francesco_rollandin (https://openclipart.org), Ssolbergj (http://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.
RpHJe3is9UN4R1
Lasostep to formacja roślinna charakterystyczna dla klimatu umiarkowanego ciepłego lądowego (kontynentalnego), leżąca pomiędzy strefą leśną a stepową

Ten typ klimatu występuje w Europie Wschodniej. Latem obszary lądu szybko się nagrzewają i podnoszą temperaturę zalegających na nich mas powietrza, średnie temperatury powietrza wahają się wówczas od 20°C do 24°C. Zimy są chłodne, a średnie temperatury w styczniu spadają do –11°C. Roczne amplitudy temperatury przekraczają 30°C. Opady roczne są niższe niż w klimacie morskim i wynoszą od 400 mm do 700 mm z przewagą opadów letnich.

i8VlgLpD2h_d5e374

3. KLIMAT UMIARKOWANY CIEPŁY PRZEJŚCIOWY – STACJA KLIMATYCZNA WARSZAWA

RQPw63p4tJwWc1
Źródło: Olga Mikos, francesco_rollandin (https://openclipart.org), Ssolbergj (http://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.
RTmlhtSXwvSY81
Las mieszany w Puszczy Białej leżącej na północny wschód od Warszawy

Ten typ klimatu występuje w Europie Środkowej, gdzie ścierają się masy powietrza z zachodu i ze wschodu. Jedną z cech tego klimatu są częste zmiany pogody. Latem średnie temperatury powietrza sięgają 19°C, zimą zaznaczają się spadki do −2°C. Opad roczny sięga 600 mm, wyraźnie wyższe opady są latem.

i8VlgLpD2h_d5e416

4. KLIMAT PODZWROTNIKOWY WILGOTNY (ŚRÓDZIEMNOMORSKI) – STACJA KLIMATYCZNA ATENY

RqjkkJYvj4UDc1
Źródło: Olga Mikos, francesco_rollandin (https://openclipart.org), Ssolbergj (http://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.
R1S8VBJmcSwFS1
Makia na wyspie Eubea leżącej na północ od Aten

Klimat ten obejmuje Europę Południową i nazywany jest też klimatem śródziemnomorskim. Do jego najważniejszych cech należą:

  • łagodne, ciepłe i wilgotne zimy ze średnią temperaturą powietrza od 5°C do 12°C;

  • suche, gorące lata ze średnią temperaturą powietrza od 22°C do 28°C;

  • roczne sumy opadów wynoszące od 400 mm do 600 mm.

i8VlgLpD2h_d5e469

5. KLIMAT SUBPOLARNY – STACJA KLIMATYCZNA KANIN NOS

Rx2aQUTenejuD1
Źródło: Olga Mikos, francesco_rollandin (https://openclipart.org), Ssolbergj (http://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.
R1VeScd6p1ons1
Tundra na wschód od półwyspu Kanin w okolicach miejscowości Workuta (fotografia wykonana jesienią)

Na północnych krańcach Europy występują klimaty chłodne. Na wyspach leżących daleko na północy jest to nawet klimat polarny. Zima, tj. okres, gdy średnia temperatura spada poniżej 0°C, trwa od 7 do 8 miesięcy. W najcieplejszym miesiącu temperatura powietrza nie przekracza 10°C. Opady są niewielkie, sięgają 200 mm rocznie. Ważną cechą klimatu na tych obszarach jest duża zmienność typów pogody.

i8VlgLpD2h_d5e511

6. KLIMAT GÓRSKI

RmJq8fmG07uf71
Bardzo wyraźnie widoczne poszczególne piętra roślinne na południowym stoku alpejskiego pasma Nordkette górującego nad austriackim miastem Innsbruck

Na obszarach górskich w Europie występuje typ klimatu o zaznaczonej piętrowości. Temperatura powietrza jest zawsze wyraźnie niższa niż na terenach otaczających łańcuch górski, a suma opadów wyraźnie wyższa. W zależności od położenia geograficznego masywu górskiego piętra klimatyczne leżą na nieco innych wysokościach.

Polecenie 5

Temperatura powietrza spada wraz ze wzrostem wysokości bezwzględnej. Oblicz, jaka jest temperatura powietrza na stoku góry na wysokości 1 600 m n.p.m., gdy u jej podnóża na wysokości 400 m n.p.m. jest +8°C. Przyjmij spadek o 0,6°C/100 m.

i8VlgLpD2h_d5e556

Podsumowanie

  • Europa mimo stosunkowo niewielkiej powierzchni znajduje się w trzech strefach klimatycznych: północna część lądu w strefie okołobiegunowej, środkowa część w strefie umiarkowanej, południowa – w strefie podzwrotnikowej.

  • Największy obszar zajmują klimaty strefy umiarkowanej.

  • Geograficzne czynniki klimatyczne wpływają na zróżnicowanie rocznego przebiegu temperatury powietrza i sum opadów miesięcznych w poszczególnych regionach Europy.

  • W Europie wraz z przesuwaniem się z zachodu na wschód wzrasta kontynentalizm klimatu.

Praca domowa
Polecenie 6.1

Wymień główne czynniki klimatyczne kształtujące typy klimatu w Europie.

Polecenie 6.2

Wyjaśnij termin kontynentalizm klimatu.

Polecenie 6.3

Odszukaj na mapie tematycznej miasta: Rzym, Berno, Paryż, Kijów, Helsinki, Dublin. Ustal, jaki jest typ klimatu w każdym z nich.

Polecenie 6.4

Opisz cechy klimatu oceanicznego w Europie.

Polecenie 6.5

Na Śnieżce (1 602 m n.p.m.) jest temperatura powietrza +2°C. Oblicz, jaka jest temperatura w Karpaczu na wysokości 600 m n.p.m.

i8VlgLpD2h_d5e631

Słowniczek

Prąd Zatokowy (Golfsztrom)
Prąd Zatokowy (Golfsztrom)

ciepły prąd oceaniczny, który rozpoczyna swój bieg w południowej części Morza Sargassowego, płynie wzdłuż wschodnich wybrzeży Ameryki Północnej aż do Nowej Funlandii, następnie jako Prąd Północnoatlantycki przepływa przez Ocean Atlantycki do brzegów Europy Zachodniej i dalej jako Prąd Norweski opływa Europę Północną

i8VlgLpD2h_d5e673

Zadania

RkIdF6593LPVt1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 1
R1LJgK4A6sIqL1
zadanie interaktywne
Źródło: Edward Dudek, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R16bDQDsoW1vY1
zadanie interaktywne
Źródło: Edward Dudek, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R1O6U75N8D2GJ1
zadanie interaktywne
Źródło: Edward Dudek, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
RJGgDzWGf2zWI1
zadanie interaktywne
Źródło: Edward Dudek, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
RzIh933HpojIU1
zadanie interaktywne
Źródło: Edward Dudek, licencja: CC BY 3.0.

W tabeli umieszczono dane z czterech stacji meteorologicznych leżących na 20°E w Europie na podobnych wysokościach n.p.m. Uporządkuj je, zaczynając od stacji leżącej najdalej na północy, a kończąc na stacji leżącej najdalej na południu.

Dane dla stacji klimatycznych

Temperatura powietrza w styczniu (°C)

Temperatura powietrza w lipcu (°C)

Roczna suma opadów (mm)

Średnia temperatura roczna (°C)

A

10,4

25,8

1148

17,7

B

−2,9

18,6

547

7,8

C

0,7

21,8

615

11,3

D

−2,4

11,8

1031

4,1

Ćwiczenie 6.1
R1dkz0yHuFOAb1
zadanie interaktywne
Źródło: Edward Dudek, licencja: CC BY 3.0.