Zróżnicowanie typów klimatu w Europie
Klimat oddziałuje na cechy krajobrazu na danym obszarze. Na lekcji poznasz współzależności między czynnikami kształtującymi typy klimatu oraz zróżnicowanie typów klimatu w Europie. Czy pamiętasz, czym różni się klimat od pogody?
![Na zdjęciu zabudowania, w tle pasmo górskie. Wyraźnie widoczne piętra roślinne, niżej lasy liściaste, wyżej lasy iglaste, jeszcze wyżej skaliste stoki i szczyty pozbawione roślinności.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RmJq8fmG07uf7/10/2ealjGB3EElaXsJhS7zzvZSc3lCCBf1u.jpg)
że geograficzne czynniki klimatotwórcze oddziałują na cechy klimatu na danym obszarze;
że w Europie występuje duże regionalne zróżnicowanie typów klimatu;
jak cechy klimatu danego miejsca można przedstawić i odczytać z diagramów klimatycznych.
wskazywać geograficzne czynniki klimatotwórcze oddziałujące na klimat w Europie;
opisywać regionalne zróżnicowanie typów klimatu w Europie;
charakteryzować główne cechy typów klimatu w Europie.
1. Czynniki klimatyczne kształtujące typy klimatu w Europie
Do geograficznych czynników kształtujących typy klimatu należą: szerokość geograficzna, która jest czynnikiem strefowym, rozkład lądów i mórz, oddziaływanie prądów morskich, ukształtowanie terenu, wysokość nad poziomem morza i pokrycie terenu.
Czynnik klimatyczny | Wpływ czynnika na zróżnicowanie klimatu w Europie |
Szerokość geograficzna | Europa rozciąga się między 35°58'N (Przylądek Marroqui) a 71°08'N (Przylądek Nordkyn); trzon lądu leży w umiarkowanych szerokościach geograficznych na półkuli północnej, jedynie niewielki skrawek kontynentu sięga poza koło podbiegunowe północne 66°33'N. Położenie geograficzne Europy sprawia, że obszary w Europie Południowej otrzymują większą ilość energii słonecznej niż jej krańce północne. Średnie wartości elementów klimatu mają charakterystyczny przebieg w ciągu roku w każdym typie klimatu; najchłodniejszym miesiącem jest styczeń, a najcieplejszym lipiec |
Rozkład lądów i mórz | Europa Zachodnia znajduje się w zasięgu wpływów Oceanu Atlantyckiego, Europa Wschodnia natomiast pod wpływem lądowych mas powietrza znad Azji. Wielkie rozczłonkowanie linii brzegowej Europy, duża liczba mórz przybrzeżnych i śródlądowych jest istotnym czynnikiem klimatycznym. |
Oddziaływanie prądów morskich | Wybrzeże Europy Zachodniej i Północnej opływa ciepły Prąd Zatokowy (Golfsztrom)Prąd Zatokowy (Golfsztrom), który wzmacnia oddziaływanie Oceanu Atlantyckiego na cechy klimatu |
Ukształtowanie terenu i wysokość nad poziomem morza | Równoleżnikowy układ głównych form ukształtowania powierzchni umożliwia przepływ mas powietrza znad Atlantyku w głąb lądu oraz mas powietrza znad Europy Wschodniej w kierunku zachodnim. Pasma górskie utrudniają natomiast napływ mas powietrza podzwrotnikowego z południa oraz powietrza arktycznego z północy. Na terenach górskich występuje piętrowość związana z wysokością nad poziomem morza. Ponadto obszary górskie cechują niższe roczne temperatury powietrza oraz wyższe opady |
Pokrycie terenu | Europa odróżnia się od pozostałych kontynentów wielkimi zmianami w krajobrazach. Szacuje się, że ok. 65% powierzchni Europy zostało silnie przekształcone – pojawiły się głównie krajobrazy rolnicze, ale także znaczne tereny zostały zmienione na skutek urbanizacji, industrializacji (uprzemysłowienia), działalności górniczej i rozwoju sieci transportowej. Krajobraz naturalny zachował się tylko na 15% powierzchni lądu |
Wpływ głównych geograficznych czynników klimatycznych na klimat w Europie przedstawia poniższa animacja.
![](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1e4mTwSbyHhb/6/1CN7zwAVvQZ2BQMeBnRT7s59i7BelW9e.jpg)
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Widoczny kontur Europy z siatką kartograficzną. Prezentowane są nazwy: Ocean Atlantycki, Morze Północne, Morze Bałtyckie, Morze Śródziemne. Na mapie pojawiają się granice stref klimatycznych. Od zachodu zaczyna się wlewać kolor zielony, który dochodzi do granicy. Gdy kolor się wypełni pojawia się napis. Od wschodu zaczyna się wlewać kolor jasnoczerwony, który dochodzi do granicy. Na obszarze w Europie Środkowej między dwiema granicami, wlewał się najpierw kolor zielony, a potem kolor jasnoczerwony. Powstaje ze zmieszania obydwu kolorów trzeci. Od południa do granic powstałego wcześniej kolorowego pasa wlewa się kolor różowo-fioletowy. Od północy analogicznie wlewa się kolor niebieski. Na kolorowych pasach pojawiają się napisy: Klimaty okołobiegunowe, Klimaty umiarkowanych szerokości, geograficznych, Klimaty podzwrotnikowe.
2. Typy klimatu w Europie
![](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RUCTc779R3VeP/6/imN2g7k3aXPCnPX4oky5VCjmUHnzHzn6.jpg)
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/Dt1CgdeK4
Na mapie powyżej przedstawiono zasięgi typów klimatu w Europie. Obok mapy będą pokazywały się diagramy klimatyczne przykładowych stacji. Korzystając z mapy, wykonaj poniższe polecenia.
Odczytaj z diagramów klimatycznych maksymalne i minimalne temperatury powietrza, następnie oblicz roczną amplitudę temperatur powietrza w każdej ze stacji. Zapisz w zeszycie nazwę stacji i odczytane wartości.
Opisz roczny przebieg opadów w każdej stacji. Określ porę roku, w której opady są najwyższe.
Wskaż, który geograficzny czynnik klimatyczny ma najsilniejszy wpływ na roczny przebieg średnich miesięcznych temperatur powietrza i miesięczne sumy opadów w każdej stacji.
1. KLIMAT UMIARKOWANY MORSKI (OCEANICZNY) – STACJA KLIMATYCZNA LONDYN
![Ilustracja przedstawia mapę typów klimatu w Europie. Kolorami oznaczono typy klimatu, układają się one pasami o przebiegu równoleżnikowym. Na północy kontynentu klimat polarny i subpolarny, dalej na południe umiarkowany chłodny (odmiana kontynentalna, przejściowa i morska). Kolejnym pasem jest klimat umiarkowany ciepły (ponownie w trzech odmianach w zależności od odległości od wybrzeży). Na mapie podpisano jedynie klimat umiarkowany ciepły morski (Wielka Brytania, Belgia, Holandia, Francja, zachodnia część Niemiec). Na południu Europy (Półwyspy Iberyjski, Apeniński i Bałkański) klimat podzwrotnikowy wilgotny (śródziemnomorski). W legendzie umieszczono i opisano kolory użyte na mapie. Obok mapy diagram klimatyczny dla Londynu leżącego w klimacie umiarkowanym ciepłym morskim – jednakowe opady we wszystkich miesiącach – około pięćdziesięciu milimetrów, suma opadów rocznych około sześciuset milimetrów. Temperatura latem maksymalnie osiemnaście stopni Celsjusza, zimą – kilka stopni powyżej zera.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/Rg4RQtX2dqPk4/6/2KJj1zuqAwMSnPMxyZ3GAQJitySVTMAK.png)
![Na zdjęciu las liściasty. W lesie ścieżka wysypana opadłymi liśćmi.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RleKK1fRkxu4z/6/5bVfCZL0ppGfFTWwCoZXTLqUWfdMeEIr.jpg)
Ten typ klimatu nazywa się także oceanicznym, gdyż na kształtowanie się tego typu klimatu wpływa ocean. Lato w Londynie jest chłodne (17°C), zima łagodna (+5°C), a średnia roczna amplituda temperatury powietrza jest niewielka. Opady atmosferyczne są dość wysokie i występują we wszystkich porach roku.
Odczytaj z powyższej mapy zasięg klimatu umiarkowanego morskiego w Europie.
2. KLIMAT UMIARKOWANY LĄDOWY (KONTYNENTALNY) – STACJA KLIMATYCZNA MOSKWA
![Ilustracja przedstawia mapę typów klimatu w Europie. Kolorami oznaczono typy klimatu, układają się one pasami o przebiegu równoleżnikowym. Na północy kontynentu klimat polarny i subpolarny, dalej na południe umiarkowany chłodny (odmiana kontynentalna, przejściowa i morska). Kolejnym pasem jest klimat umiarkowany ciepły (ponownie w trzech odmianach w zależności od odległości od wybrzeży). Na mapie podpisano jedynie klimat ciepły kontynentalny w południowej części Rosji. Na południu Europy (Półwyspy Iberyjski, Apeniński i Bałkański) klimat podzwrotnikowy wilgotny (śródziemnomorski). W legendzie umieszczono i opisano kolory użyte na mapie. Obok mapy diagram klimatyczny dla Moskwy leżącej w klimacie umiarkowanym ciepłym kontynentalnym – opady roczne poniżej sześciuset milimetrów, większe latem i jesienią. Duża amplituda temperatur – latem temperatura dwadzieścia stopni Celsjusza, zimą – minus dziesięć stopni.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1O6rQTa45U53/6/2O6D0jbYOABpNjTExz5PQs0H8s5rhXSZ.png)
![Na zdjęciu rozległa polana, wysokie trawy, pojedyncze krzewy i drzewa liściaste.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RpHJe3is9UN4R/6/6ObApdZLGn57Q0oW3llsj1kO7GlgZwPH.jpg)
Ten typ klimatu występuje w Europie Wschodniej. Latem obszary lądu szybko się nagrzewają i podnoszą temperaturę zalegających na nich mas powietrza, średnie temperatury powietrza wahają się wówczas od 20°C do 24°C. Zimy są chłodne, a średnie temperatury w styczniu spadają do –11°C. Roczne amplitudy temperatury przekraczają 30°C. Opady roczne są niższe niż w klimacie morskim i wynoszą od 400 mm do 700 mm z przewagą opadów letnich.
3. KLIMAT UMIARKOWANY CIEPŁY PRZEJŚCIOWY – STACJA KLIMATYCZNA WARSZAWA
![Ilustracja przedstawia mapę typów klimatu w Europie. Kolorami oznaczono typy klimatu, układają się one pasami o przebiegu równoleżnikowym. Na północy kontynentu klimat polarny i subpolarny, dalej na południe umiarkowany chłodny (odmiana kontynentalna, przejściowa i morska). Kolejnym pasem jest klimat umiarkowany ciepły (ponownie w trzech odmianach w zależności od odległości od wybrzeży). Na mapie podpisano jedynie klimat ciepły przejściowy obejmujący Europę środkową, w tym Polskę. Na południu Europy (Półwyspy Iberyjski, Apeniński i Bałkański) klimat podzwrotnikowy wilgotny (śródziemnomorski). W legendzie umieszczono i opisano kolory użyte na mapie. Obok mapy diagram klimatyczny dla Warszawy leżącej w klimacie umiarkowanym ciepłym przejściowym – opady roczne poniżej sześciuset milimetrów, większe wiosną, latem i jesienią. Latem średnia temperatura dwadzieścia stopni Celsjusza, zimą – nieco poniżej zera.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RQPw63p4tJwWc/6/Qbr25Vl6dICfpRajt8UddolMLH45EGrO.png)
![Na zdjęciu las mieszany. Wysokie drzewa iglaste, niższe drzewa liściaste. Wśród koron drzew widoczne niebo.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RTmlhtSXwvSY8/6/2cfqo2sn5nuvcgmGJ33HHRbVUOtVxscw.jpg)
Ten typ klimatu występuje w Europie Środkowej, gdzie ścierają się masy powietrza z zachodu i ze wschodu. Jedną z cech tego klimatu są częste zmiany pogody. Latem średnie temperatury powietrza sięgają 19°C, zimą zaznaczają się spadki do −2°C. Opad roczny sięga 600 mm, wyraźnie wyższe opady są latem.
4. KLIMAT PODZWROTNIKOWY WILGOTNY (ŚRÓDZIEMNOMORSKI) – STACJA KLIMATYCZNA ATENY
![Ilustracja przedstawia mapę typów klimatu w Europie. Kolorami oznaczono typy klimatu, układają się one pasami o przebiegu równoleżnikowym. Na północy kontynentu klimat polarny i subpolarny, dalej na południe umiarkowany chłodny (odmiana kontynentalna, przejściowa i morska). Kolejnym pasem jest klimat umiarkowany ciepły (ponownie w trzech odmianach w zależności od odległości od wybrzeży). Na południu Europy (Półwyspy Iberyjski, Apeniński i Bałkański) klimat podzwrotnikowy wilgotny (śródziemnomorski) i ten klimat opisano. W legendzie umieszczono i opisano kolory użyte na mapie. Obok mapy diagram klimatyczny dla Aten leżących w klimacie podzwrotnikowym wilgotnym – opady roczne czterysta milimetrów, większe jesienią i zimą. Latem średnia temperatura trzydzieści stopni Celsjusza, zimą – dziesięć.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RqjkkJYvj4UDc/6/1vfNT6sIYgbyxqOgp7GtHAjjkt0viYEu.png)
![Na zdjęciu brzeg morski porośnięty makkią – wiecznie zielone, sucholubne, twardolistne zarośla, składające się ze skarlałych drzew, krzewów i krzewinek. W oddali morze.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1S8VBJmcSwFS/6/cARi7bTSj3MZF6Z1j42FYSB9nDCLVtHx.jpg)
Klimat ten obejmuje Europę Południową i nazywany jest też klimatem śródziemnomorskim. Do jego najważniejszych cech należą:
łagodne, ciepłe i wilgotne zimy ze średnią temperaturą powietrza od 5°C do 12°C;
suche, gorące lata ze średnią temperaturą powietrza od 22°C do 28°C;
roczne sumy opadów wynoszące od 400 mm do 600 mm.
5. KLIMAT SUBPOLARNY – STACJA KLIMATYCZNA KANIN NOS
![Ilustracja przedstawia mapę typów klimatu w Europie. Kolorami oznaczono typy klimatu, układają się one pasami o przebiegu równoleżnikowym. Na północy kontynentu klimat polarny i subpolarny (opisano ten klimat), dalej na południe umiarkowany chłodny (odmiana kontynentalna, przejściowa i morska). Kolejnym pasem jest klimat umiarkowany ciepły (ponownie w trzech odmianach w zależności od odległości od wybrzeży). Na południu Europy (Półwyspy Iberyjski, Apeniński i Bałkański) klimat podzwrotnikowy wilgotny (śródziemnomorski). W legendzie umieszczono i opisano kolory użyte na mapie. Obok mapy diagram klimatyczny dla miasta Kanin Nos leżącego w klimacie subpolarnym – opady roczne dwieście milimetrów, większe latem. Latem średnia temperatura latem osiem stopni Celsjusza, zimą – minus dziesięć.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/Rx2aQUTenejuD/6/1JTNxQoVpWKZU1NYzBCPW9vkTmFqkv3b.png)
![Na ilustracji tundra. Obszar bezleśny, niska pokrywa roślinna, mchy i porosty.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1VeScd6p1ons/6/WpEQzF3DkoRMQNY5Of3y8bDCnXoVDrCJ.jpg)
Na północnych krańcach Europy występują klimaty chłodne. Na wyspach leżących daleko na północy jest to nawet klimat polarny. Zima, tj. okres, gdy średnia temperatura spada poniżej 0°C, trwa od 7 do 8 miesięcy. W najcieplejszym miesiącu temperatura powietrza nie przekracza 10°C. Opady są niewielkie, sięgają 200 mm rocznie. Ważną cechą klimatu na tych obszarach jest duża zmienność typów pogody.
6. KLIMAT GÓRSKI
![Na zdjęciu zabudowania, w tle pasmo górskie. Wyraźnie widoczne piętra roślinne, niżej lasy liściaste, wyżej lasy iglaste, jeszcze wyżej skaliste stoki i szczyty pozbawione roślinności.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RmJq8fmG07uf7/10/2ealjGB3EElaXsJhS7zzvZSc3lCCBf1u.jpg)
Na obszarach górskich w Europie występuje typ klimatu o zaznaczonej piętrowości. Temperatura powietrza jest zawsze wyraźnie niższa niż na terenach otaczających łańcuch górski, a suma opadów wyraźnie wyższa. W zależności od położenia geograficznego masywu górskiego piętra klimatyczne leżą na nieco innych wysokościach.
Temperatura powietrza spada wraz ze wzrostem wysokości bezwzględnej. Oblicz, jaka jest temperatura powietrza na stoku góry na wysokości 1 600 m n.p.m., gdy u jej podnóża na wysokości 400 m n.p.m. jest +8°C. Przyjmij spadek o 0,6°C/100 m.
Podsumowanie
Europa mimo stosunkowo niewielkiej powierzchni znajduje się w trzech strefach klimatycznych: północna część lądu w strefie okołobiegunowej, środkowa część w strefie umiarkowanej, południowa – w strefie podzwrotnikowej.
Największy obszar zajmują klimaty strefy umiarkowanej.
Geograficzne czynniki klimatyczne wpływają na zróżnicowanie rocznego przebiegu temperatury powietrza i sum opadów miesięcznych w poszczególnych regionach Europy.
W Europie wraz z przesuwaniem się z zachodu na wschód wzrasta kontynentalizm klimatu.
Wymień główne czynniki klimatyczne kształtujące typy klimatu w Europie.
Wyjaśnij termin kontynentalizm klimatu.
Odszukaj na mapie tematycznej miasta: Rzym, Berno, Paryż, Kijów, Helsinki, Dublin. Ustal, jaki jest typ klimatu w każdym z nich.
Opisz cechy klimatu oceanicznego w Europie.
Na Śnieżce (1 602 m n.p.m.) jest temperatura powietrza +2°C. Oblicz, jaka jest temperatura w Karpaczu na wysokości 600 m n.p.m.
Słowniczek
ciepły prąd oceaniczny, który rozpoczyna swój bieg w południowej części Morza Sargassowego, płynie wzdłuż wschodnich wybrzeży Ameryki Północnej aż do Nowej Funlandii, następnie jako Prąd Północnoatlantycki przepływa przez Ocean Atlantycki do brzegów Europy Zachodniej i dalej jako Prąd Norweski opływa Europę Północną
Zadania
![Na ilustracji mapa hipsometryczna Europy bez opisów. Zaznaczone cztery stacje klimatyczne: X – Londyn, Y -Warszawa, W – Rzym, Z – Moskwa.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RkIdF6593LPVt/6/1mSrxGOI4jIOJuczlGkgVZClWjhpHpzN.png)
Na mapie Europy zaznaczono cztery stacje klimatyczne. Która z nich leży na obszarze objętym klimatem morskim (oceanicznym)?
- stacja X
- stacja Y
- stacja W
- stacja Z
Na mapie Europy zaznaczono cztery stacje klimatyczne. Która z nich leży na obszarze objętym klimatem lądowym (kontynentalnym)?
- stacja X
- stacja Y
- stacja W
- stacja Z
Na mapie Europy zaznaczono cztery stacje klimatyczne. W której z nich występuje najmniejsza roczna amplituda średnich miesięcznych temperatur powietrza?
- stacja X
- stacja Y
- stacja W
- stacja Z
Na mapie Europy zaznaczono cztery stacje klimatyczne. W której z nich występuje największa roczna amplituda średnich miesięcznych temperatur powietrza?
- stacja X
- stacja Y
- stacja W
- stacja Z
Na mapie Europy zaznaczono cztery stacje klimatyczne. W której z nich klimatyczne lato, tj. okres z temperaturą powietrza powyżej 15°C, trwa najdłużej?
- stacja X
- stacja Y
- stacja W
- stacja Z
W tabeli umieszczono dane z czterech stacji meteorologicznych leżących na 20°E w Europie na podobnych wysokościach n.p.m. Uporządkuj je, zaczynając od stacji leżącej najdalej na północy, a kończąc na stacji leżącej najdalej na południu.
Temperatura powietrza w styczniu (°C) | Temperatura powietrza w lipcu (°C) | Roczna suma opadów (mm) | Średnia temperatura roczna (°C) | |
A | 10,4 | 25,8 | 1148 | 17,7 |
B | −2,9 | 18,6 | 547 | 7,8 |
C | 0,7 | 21,8 | 615 | 11,3 |
D | −2,4 | 11,8 | 1031 | 4,1 |
- D
- B
- C
- A