Nowy styl w architekturze

Starożytne kanony piękna najłatwiej było odtworzyć w architekturze. Służyły temu studia nad zachowanymi w Rzymie budynkami. Prowadzili je od końca XIV do drugiej połowy XVI w. m.in. Filippo Brunelleschi, Donato Bramante i Andrea Palladio. Podejmowano również badania archeologiczne. W 1485 r. ukazał się pierwszy drukowany podręcznik architektury, napisany przez Leone Battistę Albertiego. Rok później wydano traktat O architekturze ksiąg dziesięć Witruwiusza, rzymskiego architekta z I w. p.n.e. Wedle twórców odrodzenia wyznaczał on niedościgniony wzór budownictwa. Poszukiwania te zaowocowały wypracowaniem oryginalnego stylu, który nie opierał się jedynie na kopiowaniu starożytnych budynków, lecz zapożyczył od nich poszczególne elementy konstrukcyjne.

R8n1yXsv6CkA0

Na zdjęciu znajdują się ruiny świątyni Westy. Najlepiej zachowanym fragmentem budowli wybudowanej na wzgórzu jest kilka stojących kolumn.

Budowle renesansowe charakteryzuje harmonia, prostota i czytelność bryły, wykorzystywanie starożytnych motywów dekoracyjnych i antycznych porządków (stylu doryckiego, jońskiego i korynckiego) oraz odejście od ostrych, gotyckich łuków na rzecz form łagodniejszych, bardziej półkolistych. Z czasem tę harmonijną statyczność przełamano poprzez dekorowanie balustradbalustradabalustrad oraz gzymsówgzymsgzymsów rzeźbami – statuami.

W budownictwie sakralnym ważną rolę odgrywała forma centralna – świątynię projektowano na planie centralnym, z przynajmniej dwiema krzyżującymi się osiami symetrii (np. bazylika św. Piotra projektu Donata Bramantego), choć oczywiście powstawały budowle na planie prostokąta, z nawą poprzecznąnawa poprzecznanawą poprzeczną. Wykorzystywanie planu centralnego, bazującego na planie kwadratu, krzyża greckiegokrzyż greckikrzyża greckiego albo koła, jest dowodem na poszukiwanie przez renesansowych architektów doskonałych kształtów i harmonii. Innym wyznacznikiem renesansowej architektury sakralnej są budzące podziw kopułykopułakopuły świątyń. To właśnie kopuła kościoła Santa Maria del Fiore we Florencji projektu Filippa Brunelleschiego – a właściwie sklepienie na planie ośmioboku – stała się jednym ze znaków rozpoznawczych stylu renesansowego. Ale jego wczesna odmiana to również niższe kopuły np. florenckiego kościoła Santa Maria degli Angeli czy mediolańskiego Santa Maria delle Grazie.

R798OYqf6npwJ

Na zdjęciu znajduje się katedra Santa Maria. Jest to ogromna podłużna budowla posiadająca z jednej strony wysoką wieżę, a z drugiej ogromną kopułę. Katedra jest wybudowana w centrum miasta i jest otoczona przez liczne budynki o czerwonych dachach. w oddali znajdują się góry porośnięte lasami.

R1UsNPRwLAYqW

Na zdjęciu znajduje się fragment klasztoru. Jest to niski budynek o ciemnoczerwonym dachu zbudowany na bazie wielokąta foremnego. W swojej górnej części posiada okrągłe okna.

R1WKdX6Aklt9G

Na zdjęciu znajduje się podłużny budynek Bazyliki. Jest ona zbudowana z cegły. posiada liczne okrągłe i wysokie okna. W tylnej części bazylika posiada wysoką masywną wieżę. Obok niego znajduje się ulica z trakcjami i szynami oraz inne budynki.

R1HhBjPmRdElu

Na zdjęciu znajduje się Bazylika świętego Piotra. Jest to wysoki biały budynek. Posiada on liczne łuki i kolumny. Na jego dachu znajdują się rzeźby przedstawiające ludzi oraz dwa zegary znajdujące się po obu stronach budowli. Na jej szczycie znajduje się również biała kopuła. Przed bazyliką znajduje się ogromny plac.

R14tZiqVfvDsI

Ilustracja przedstawia plan bazyliki świętego Piotra. Jest to rzut górny. Bazylika jest zbudowana na bazie krzyża o równych ramionach.

R1Sc2GjEdb3NX

Na zdjęciu znajdują się kaplice katedry wawelskiej. Są one dobudowane do ściany katedry. Są to wysokie budynki z czarnymi i lub złotymi kopułami. Przed wejściem do nich znajduje się grupa zwiedzających.

Dynamicznie rozwijało się budownictwo świeckie: wille, pałace, jak również mieszczańskie kamienice, budynki użyteczności publicznej (np. szpitale) oraz podkreślające prestiż lokalnej władzy ratusze. Ich elementami charakterystycznymi były dekoracje na ścianach (kolumny, gzymsy, cokoły, belkowania), a także piętrowe arkadyarkadyarkady i obiegające dziedziniec loggie. Doskonałym wzorem renesansowej loggii jest dawne schronisko dla sierot Spedale degli Innocenti we Florencji, zbudowane według projektu Filippa Brunelleschiego. Ale przykłady budownictwa miejskiego epoki odrodzenia znajdziemy nie tylko we Włoszech i Francji, ale również na terenie Niemiec i Polski (zobacz galerię interaktywną). Jakie elementy architektury renesansowej odnajdujesz na poniższych ilustracjach?

R1afyAkgRxvl0

Na zdjęciu znajduje się ciemno żółty pałac z licznymi imitacjami kolumn. Ma on płaski dach z licznymi kominami oraz dwoma flagami. Przed pałacem znajduje się park z fontanną oraz obeliskiem. Po parku chodzą liczni zwiedzający.

R1TGzgOryBtg2

Na zdjęciu znajduje się plac szpitala niewiniątek. W jego centrum znajduje się pomnik połączony z fontanną, jest on otoczony metalowa barierką. Ściany szpitala są żółte i posiadają liczne małe okna. Przed ścianą znajduje się zadaszona alejka oparta na kolumnach połączonych łukami.

Rfm7gYUrPOKs9

Na zdjęciu znajduje się willa Rotonda. Jest to niski jasny budynek. Nad wejściem przed którym znajdują się schody ustawiony jest rząd kolumn. Na dachu budowli ustawione są liczne rzeźby przedstawiające ludzi. Przed willą znajduje się park, a po prawej stronie rosną drzewa.

RzZuCrdKqoNUy

Na zdjęciu znajduje się fragment Luwru. Jest to wysoki ciemny budynek z licznymi oknami i płaskorzeźbami. Posiada niski jasnoniebieski dach. Przed budynkiem znajduje się dziedziniec.

R1QtobBaD4xCz

Na zdjęciu znajduje się ratusz w Augsburgu. Jest to wysoki budynek z licznymi oknami. w swojej górnej części posiada niemiecki herb, czarnego dwugłowego orła na żółtym tle. Po obu stronach herbu znajdują się małe wieżyczki. Przed ratuszem znajduje się park z licznymi parasolami ogrodowymi.

RvSA0z88oeMzo

Na zdjęciu znajduje się plac zamku Królewskiego na Wawelu. budowla posiada trzy kondygnacje z zadaszonymi tarasami opartymi na kolumnach i łukach. Ma duży czerwony dach i liczne kominy. Po placu spaceruje tłum zwiedzających.

Z uwagi na zmianę charakteru siedzib arystokracji (z obronnej na rezydencjonalną) powstawały liczne pałace w stylu renesansowym, wzorowane na budowlach starożytnych Rzymian. Warto w tym miejscu wspomnieć o działalności architekta Andrei Palladia, którego styl wywarł duży wpływ także na późniejszą wizję pałaców i willi. Palladio cenił czystą formę, symetrię, matematycznie wyliczane proporcje – przykładem jest Villa Rotonda w Vicenzy, rezydencja na planie krzyża greckiego wpisanego w kwadrat.

R1bxeyJztdMN01

Rysunek przedstawia plan miasta Palmanova. Jest to okrągłe miasto, którego mury obronne posiadają specjalne wypusty pomagające w jego obronie.

W renesansie podjęto też próby stworzenia „miasta idealnego”, które cechuje się regularnym planem geometrycznym (przykładem jest układ architektoniczny Zamościa, który zaprojektował Bernardo Morando). Z takim założeniem powstała na północy Włoch Palmanova, na planie gwiazdy, z centralnie usytuowanym placem, od którego symetrycznie odchodzą ulice miasteczka.

RjMrrG9IDp7Sx

Zdjęcie z lotu ptaka ukazuje miasto Palmanova. Jest ono okrągłe z ulicami rozchodzącymi się od centralnego placu. Jego mury obronne posiadają specjalne wypusty pomagające w jego obronie. Wokół miasta znajdują się liczne pola uprawne i małe wsie.

Rzeźba i malarstwo

W dziedzinie rzeźby renesansowym twórcom za wzór posłużyły antyczne zabytki, które od XV w. zaczęto systematycznie kolekcjonować. Artyści odrodzenia odtwarzali antyczne wzory, a za szczyt doskonałości uznawano te ich dzieła, które poczytywano za starożytne autentyki. Wszyscy najsławniejsi rzeźbiarze włoskiego renesansu – Donatello, Andrea del Verrocchio i Michał Anioł – byli autorami rzeźb przedstawiających Dawida, biblijnego króla Izraela, który uchodził za symbol potęgi człowieka, a więc idealnie nadawał się na bohatera renesansu. Dzieła Michała Anioła, z których najbardziej znane są posąg Mojżesza oraz PietaPietaPieta – przedstawienie Marii z ciałem Chrystusa na kolanach (od wł. pietà – miłosierdzie, współczucie, pobożność), wyróżniają się znajomością anatomii. Nie przypadkiem to właśnie w tej epoce niezwykle popularne wśród artystów stały się szkicowane studia ludzkiego ciała, a Leone Battista Alberti skonstruował pierwszy przyrząd służący do jego pomiarów. Gotowych starożytnych wzorów nie miało natomiast renesansowe malarstwo: spośród zabytków greckich malarskie dekoracje zachowały się jedynie na wazach, rzymskie freski w Pompei odkryto zaś dopiero w połowie XVIII wieku.

RSAMIH4oxo2l0

Na zdjęciu znajduje się figurka biblijnego Dawida. Jest to młody chłopiec o długich kręconych włosach. Jest ubrany w lekka zbroję. w prawej ręce trzyma miecz, a lewą trzyma na biodrze. Pod jego nogami leży odrąbana głowa Goliata.

R1XlrzoJCLNYZ

Na zdjęciu znajduje się figura biblijnego Dawida Jest on nagi. Ma długie włosy, a na głowie ma czapkę przypominającą hełm. W prawej ręce trzyma długi miecz i stoi na odrąbanej głowie Goliata.

R1dgrpTJGv5n3

Na zdjęciu znajduje się ogromny kamienny pomnik siedzącego Mojżesza. Ma on bardzo długą brodę. Jest ubrany w szaty. Pod pachą trzyma dwie kamienne tablice.

RFn8NjWU0b2eN

Na zdjęciu znajduje się kamienna Pieta. Matka Boska ubrana w szaty trzyma na rękach ciało Jezusa Chrystusa.

Artystom odrodzenia pozostawało więc kopiowanie cesarskich portretów z monet lub odtwarzanie antycznych wzorców na podstawie zachowanych opisów dzieł sztuki. I właśnie owa nieznajomość starożytnych wzorców oraz dotarcie do Włoch odkrytych przez malarzy flamandzkich późnego średniowiecza zasad perspektywyperspektywaperspektywy uwolniły renesansowe malarstwo od naśladownictwa.

Perspektywa

Mianem perspektywy geometrycznej lub linearnej określa się metodę przedstawiania na płaszczyźnie obrazu obiektów rozmieszczonych w trójwymiarowej przestrzeni, za pomocą której wywołuje się u widza złudzenie głębi przestrzennej. Jej zasady teoretyczne sformułowali w XV w. Filippo Brunelleschi i Leone Battista Alberti. Tworzenie perspektywy polega na malowaniu przedmiotów „oddalonych” w rozmiarach zmniejszonych proporcjonalnie do ich „odległości” od płaszczyzny obrazu, który stanowi niejako okno, przez które widz spogląda na wyobrażoną przez artystę przestrzeń. Wszystkie linie odchodzące prostopadle od płaszczyzny obrazu (a więc w rzeczywistości równoległe względem siebie) zbiegają się w jednym punkcie, umieszczonym na horyzoncie na wysokości oczu patrzącego.

R1OBNtkhNrxpJ

Oraz przedstawia kolumnową salę, w której trzech mężczyzn biczuje prawie nagiego Jezusa Chrystusa. Inni mężczyźni znajdujący się w sali dyskutują lub przyglądają się torturom.

Włoskie malarstwo renesansowe w dalszym ciągu podejmowało dominującą w sztuce średniowiecznej problematykę religijną. Na szczególną uwagę zasługują wyobrażenia Świętej Rodziny, realistycznie przedstawiające Matkę Boską, św. Józefa oraz małego Jezusa. Nie przypadkiem zaczęły one powstawać w czasach, kiedy odkryto dzieciństwo jako odrębny okres w życiu człowieka, a także kiedy kult maryjny nasilił się do tego stopnia, że przyćmił postaci wszystkich innych czczonych świętych. Od drugiej połowy XV w. za sprawą Sandra Botticellego malarze Italii zaczęli przedstawiać również tematy mitologiczne, ale najbardziej typowym dla nich gatunkiem twórczości okazał się portret.

Za prekursora malarstwa renesansowego we Włoszech uchodzi Masaccio, działający w latach 20. XV w., autor fresków w kościele Santa Maria del Carmine we Florencji (m.in. Wygnanie z raju), gdzie posłużył się światłocieniemświatłocieńświatłocieniem i perspektywą. Bliskie tradycyjnym schematom portrety z profilu tworzył kilkadziesiąt lat później Piero della Francesca. Z czasem jednak ustąpiły one miejsca bardziej skomplikowanym kompozycjom.

R1BqAIoGOkqfh1

Obraz przedstawia Mona Lisę. Ma ona długie ciemne włosy i jest ubrana w ciemną sukienkę. Uśmiecha się. Ręce trzyma złożone razem. Za nią znajduje się górski krajobraz.

U schyłku XV w. rozpoczął we Florencji działalność Leonardo da Vinci, który przeniósłszy się następnie do Mediolanu, namalował w jednym z tamtejszych klasztorów słynny fresk Ostatnia Wieczerza, a po powrocie do rodzinnego miasta – równie sławny portret tamtejszej patrycjuszki Mony Lisy Giocondy. Innym wielkim malarzem XVI w. był Rafael, twórca m.in. licznych portretów Madonny, które stały się wzorem nawet dla dzisiejszej sztuki religijnej.

Fazę schyłkową malarstwa renesansowego stanowi twórczość Michała Anioła, szczególnie zaś jego freski z kaplicy Sykstyńskiej w Watykanie. Dynamika przedstawienia postaci odróżnia jego dzieła od posągowo statycznych przedstawień Rafaela czy Leonarda i zwiastuje już nadejście kolejnego stylu w sztuce. Najdłużej klasycznych zasad renesansu trzymali się malarze weneccy, z których najwybitniejsi – Tycjan i Tintoretto – tworzyli u schyłku XVI w.

R18cnQ4SeIn8Z

Obraz przedstawia nagich Adama i Ewę. Maja oni długie jasne włosy. Zrywają jabłka z drzewa na którym siedzi wąż.

Wybór kilku zaledwie przykładów renesansowej sztuki malarskiej znajdziesz w poniższej galerii.

R14387QDrFTUo

Obraz przedstawia zaślubiny Marii z Józefem. Józef zakłada Marii na palec pierścionek. Między nimi stoi biskup, a wokół nich grupka ludzi. W oddali znajduje się plac i wysoka budowla zbudowana na bazie wielokąta foremnego z ciemną kopułą na szczycie.

R3kNqMkUEgWkI

Obraz przestawia Maryję trzymającą spoglądającego na nią malutkiego Jezusa. Oboje maja nad głowami aureole. Maryja jest ubrana w niebieskie szaty i siedzi przy biurku. Czyta książkę.

R1br1DSnYpEpz

Obraz przedstawia narodziny bogini Wenus. Jest ona naga i ma bardzo długie rude włosy. Stoi w ogromnej muszli na brzegu morza. Na brzegu stoi kobieta, która chce okryć Wenus różowym materiałem. Po lewej stronie nad wodą unosi się mężczyzna o czarnych skrzydłach. Trzyma on w rękach kobietę. Oboje są półnadzy.

RpyS2AqGd2Ky9

Obraz przedstawia Damę z gronostajem. Ma ona ciemne spięte włosy i naszyjnik z korali. Jest ubrana w czerwono‑niebieską sukienkę. W rękach trzyma małego białego gronostaja.

RJ8rldbmlSFFT

Obraz przedstawia ostatnią wieczerzę. Przy długim nakrytym stole o białym obrusie siedzi Jezus Chrystus wraz z dwunastoma apostołami. Wszyscy są ubrani w kolorowe szaty i dyskutują.

RScE9xefykE09

Obraz przedstawia korytarz szkoły ateńskiej. Jest on wypełniony uczonymi i przyjmującymi naukę. Są oni ubrani w kolorowe szaty. Wszyscy dyskutują lub analizują dokumenty. Masywne i wysokie, białe ściany szkoły są pokryte rzeźbami i płaskorzeźbami.

RaWjWkQPWyUU2

Obraz przedstawia Karola piątego siedzącego w czerwonym fotelu. Jest on ubrany w ciemny strój i czarną czapkę. Ma krótkie włosy i lekko siwą brodę. W prawej ręce trzyma zwinięty dokument. do pasa ma przypiętą szablę.

R1QDWTf5nxZLC

Obraz przedstawia nagą kobietę leżącą na łóżku. Ma ona blond włosy i opiera się na białych poduszkach. W prawej ręce trzyma czerwone kwiaty. obok niej leży mały piesek. W oddali stoi kobieta w czerwonej sukni, która stoi nad dziewczynką w białej spódnicy. Dziewczynka szuka czegoś w drewnianej skrzyni.

REAcWC7EAIywR

Obraz przedstawia leżącą na trawię kobietę. Ma blond włosy i jest ubrana w różową szatę. Obok niej na drzewie siedzi czerwona papuga.

RcBtvsrde96x6

Na zdjęciu znajduje się fragment fresku ukazujący pewną scenę biblijną.

Indeks dolny Wskaż tematykę, jaką podejmowało malarstwo renesansowe. Indeks dolny koniec_{Wskaż tematykę, jaką podejmowało malarstwo renesansowe.}

Schyłek renesansu. Manieryzm

RGbWtejFOsc2R1

Obraz przedstawia portret Rudolfa drugiego Habsburga wykonany wyłącznie z owoców, warzyw, roślin i kwiatów.

W sztukach plastycznych zapowiedzią nowej estetyki była twórczość Michała Anioła. Już w drugiej ćwierci XVI w. we Włoszech, a na przełomie kolejnego stulecia w reszcie Europy, zapanował nowy styl – manieryzmmanieryzmmanieryzm, jak nazwał go Vasari, sam zresztą projektant i budowniczy manierystycznego pałacu Uffizi we Florencji. Perfekcyjna technika artystów i wyrafinowane gusta dworskich mecenasów skłaniały do tworzenia dzieł, w których odbiorze ważną rolę zaczął odgrywać element zaskoczenia. Stąd odmienne od renesansowej harmonii, prostoty i ładu podejście do koloru oraz proporcji (deformacja postaci, które stają się nienaturalnie wysokie, w rzeźbie – stosowanie tzw. figura serpentinata, czyli spiralnie spiętrzonego układu postaci), a także wyrazista ekspresja. Teatralność i dążenie do zadziwienia widza w malarstwie najlepiej chyba obrazuje twórczość Giuseppe Arcimbolda, pracującego w drugiej połowie XVI w. na praskim dworze cesarza Rudolfa II.

Słownik

Słowa kluczowe

odrodzenie, renesans, fresk, Madonna, malarstwo, rzeźba, architektura, perspektywa, renesans w Europie, odrodzenie w Europie

Bibliografia

Materiały źródłowe do historii kultury. Odrodzenie, oprac. M. Demska‑Trębaczowa, Warszawa 1981.

Teoretycy, pisarze i artyści o sztuce. 1500–1600, J. Białostocki, Warszawa 1985.

J. Gierowski, J. Leszczyński, Historia dla klasy 2 liceum ogólnokształcącego, Warszawa 1979.