Przeczytaj
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DvNKj3uDV
Nagranie dźwiękowe lekcji pod tytułem Filozofia polska w dobie nowożytnej.
Filozofia polska w dobie nowożytnej
![Obraz przedstawia trzy postaci na tronach w królewskich strojach. Przed nimi kłaniają się i stoją inne postaci. Jedna z nich zapisuje coś w otwartej księdze, druga trzyma model budynki, a trzecia rozkłada ręce.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R9WzF8rTPyH28/1634338745/nUG62sYN9UugyBOWb0qthEvqvyltNEBm.jpg)
Chronologia filozofii polskiej nie pokrywa się dokładnie z chronologią filozofii zachodniej. Już samo ustalenie początków polskiej myśli filozoficznej nie jest rzeczą łatwą. Trudność ta bierze się z dwóch faktów. Po pierwsze z niejasności terminu „filozofia polska”. Czy chodzi o filozofię uprawianą przez osoby narodowości polskiej? Czy może raczej o polski charakter tej filozofii? Po drugie, pierwsi myśliciele, których za polskich uznać możemy, często lokują się na pograniczu filozofii i innych dyscyplin, w szczególności zaś teologii i myśli politycznej. Ich dzieła nie są więc dziełami typowo filozoficznymi. Bez wątpienia momentem przełomowym dla rozwoju filozofii w Polsce było założenie w 1364 r. Uniwersytetu Krakowskiego. Uczelnia ta przeżywała swój rozkwit w XV i na początku XVI w., stając się ważnym w Polsce ośrodkiem myśli humanistycznejhumanistycznej.
Polska filozofia średniowieczna
W średniowieczu, począwszy mniej więcej od XIII w., filozofia polska nie odstawała znacząco od filozofii zachodniej. Uprawiano więc w Polsce scholastykęscholastykę, interesowano się logiką, szczególne miejsce wśród dyskutowanych zagadnień zajmowała filozofia państwa. Najważniejszymi polskimi filozofami tego okresu byli:
![](https://static.zpe.gov.pl/editor/storage/resource/R1czUe9So4QH8/interactive/1FSEtmMmnGSKFHzWOFPxa2jxnU9c7qtK.png)
Marcin Polak
wybitny historyk
![](https://static.zpe.gov.pl/editor/storage/resource/R1czUe9So4QH8/interactive/ln67WpWM0ZQOI6Uvl1jCsfuWkjFsNqKO.jpg)
Witelon Ślązak
czołowy w XIII w. neoplatonik, uważany niekiedy za pierwszego polskiego filozofa.
![](https://static.zpe.gov.pl/editor/storage/resource/R1czUe9So4QH8/interactive/1KIBty50FOPLsbOpNCLcyWPKe5i6fkyC.jpg)
Stanisław ze Skarbimierza
pierwszy rektor odnowionej Akademii Krakowskiej (tj. Uniwersytetu Jagiellońskiego), razem z Pawłem Włodkowicem uważany za twórcę polskiej szkoły prawa międzynarodowego.
Mimo wspomnianych trudności z chronologią można uznać, że narodziny polskiej filozofii przypadają na okres scholastyki XIV i XV w. Począwszy od drugiej połowy wieku XV, następuje stopniowy odwrót od scholastyki, a na myśl polską zaczyna oddziaływać arystotelizmarystotelizm, neostoicyzmneostoicyzm i renesansowy humanizm. Różne przejawy wpływów odrodzeniowych przeplecione z późnymi formami scholastyki koegzystują w kulturze polskiej przeszło dwa stulecia aż do końca wieku XVII. Przełom wieku XVII i XVIII to okres reakcji katolickiej, która doprowadziła do poważnego kryzysu kultury umysłowej w Polsce i rozluźnienia więzi z kulturą zachodnią. Stan ten trwa mniej więcej do drugiej połowy wieku XVIII – momentu intensywnego napływu idei oświeceniowych.
Najważniejsi przedstawiciele filozofii oświecenia w Polsce
Oprócz Hugona Kołłątaja głównymi przedstawicielami filozofii oświeceniowej w Polsce byli:
![](https://static.zpe.gov.pl/editor/storage/resource/R1VybnnDfmy2f/interactive/2WOKtCND0xqkMKsJwuETHprGeMZricWv.png)
Stanisław Konarski
wybitny pisarz, pedagog, reformator.
![](https://static.zpe.gov.pl/editor/storage/resource/R1VybnnDfmy2f/interactive/1rzzaKicEhhLHV6VTbpjWLG3NBwbZ1hl.jpg)
Król Stanisław Leszczyński
korespondował z Rousseau, jako książę Lotaryngii wprowadził tam wiele postępowych reform.
![](https://static.zpe.gov.pl/editor/storage/resource/R1VybnnDfmy2f/interactive/HmsWedvsMKDdKO0nrSAPq9BuCftrWCzf.jpg)
Stanisław Staszic
działacz oświeceniowy, publicysta, geolog i geograf; znacznie przyczynił się do rozwoju przemysłu na ziemiach polskich.
![](https://static.zpe.gov.pl/editor/storage/resource/R1VybnnDfmy2f/interactive/2TyYwlyVutlJm0zdbf5XQ34SPOZmsaZy.png)
Jan Śniadecki
wybitny astronom, matematyk i geograf; zwalczał metafizykę i romantyzm we wszelkich postaciach.
Można powiedzieć, że od tego czasu zaczyna się w filozofii i kulturze polskiej okres nowożytny. Zdecydowana większość tej epoki stoi pod znakiem dążeń wolnościowych, co wywiera na kulturze polskiej szczególne piętno i nadaje niektórym jej przejawom niepowtarzalny charakter. Odzyskanie przez Polskę niepodległości w 1918 r. w sposób naturalny zamyka ten okres, otwierając przed polską, wolną już myślą zupełnie nowe horyzonty i wyzwania.
Polscy filozofowie epoki romantyzmu
Oprócz Mochnackiego, Trentowskiego i polskich poetów podejmujących rozważania filozoficzne najważniejszymi przedstawicielami filozofii romantycznej w Polsce byli:
![](https://static.zpe.gov.pl/editor/storage/resource/RmKTRipjSjuBn/interactive/4iZRZlSkdU0fX6GJYDm6krCuFP2BrFaU.jpg)
Józef Hoene-Wroński
uważany za twórcę mesjanizmu polskiego.
![](https://static.zpe.gov.pl/editor/storage/resource/RmKTRipjSjuBn/interactive/1fBxBG0aW4fhlZab19oywBEBjWmkHjmG.png)
Karol Libelt
filozof mesjanistyczny, twórca systemu filozoficznego opartego na kategorii uczucia.
![](https://static.zpe.gov.pl/editor/storage/resource/RmKTRipjSjuBn/interactive/2ZPMH9LYTwicpW9VYs4mPoQMdYxOzsLL.png)
Andrzej Towiański
prorok mesjanizmu, przywódca religijny, przez jakiś czas miał spore grono gorliwych wyznawców w Polsce i we Francji.
![](https://static.zpe.gov.pl/editor/storage/resource/RmKTRipjSjuBn/interactive/2h6sevvyu0EDMbXPNBJFLn9R2FBwn4nC.jpg)
August Cieszkowski
mesjanista, teoretyk filozofii czynu, uważany za prekursora marksizmu.
Słownik
doktryna Arystotelesa lub myśli Arystotelesa w czasach starożytnych, średniowiecznych i nowożytnych
(łac. humanus — ludzki), prąd umysłowy i kulturalny okresu Odrodzenia, przeciwstawiający teocentrycznej kulturze średniowiecznej zainteresowanie człowiekiem i życiem ziemskim
(hebr. m'šaḥ — mesjasz, pomazaniec), w Polsce w pierwszej połowie XIX w.: pogląd przypisujący zależnemu od trzech zaborców narodowi polskiemu rolę Mesjasza narodów, który poprzez swoje cierpienia zbawi całą ludzkość
(gr. néos — nowy, gr. stoá — portyk, kolumnada),powstały w renesansie nurt filozoficzny będący połączeniem stoicyzmu i chrześcijaństwa
(łac. schola - szkoła), kierunek w średniowiecznej filozofii chrześcijańskiej, dążący do rozumowego uzasadniania wiary i dogmatów religijnych bez konieczności odwoływania się do doświadczenia; kierunek ten był związany z nurtem uniwersyteckim