Przeciw nicości: miłość i zmysły
Eros i Tanatos, miłość i śmierć – to siły, które kształtują ludzką kondycję w sposób zasadniczy. Z perspektywy potocznej świadomości zdawać się mogą doświadczeniami biegunowo odmiennymi. W kulturze funkcjonują jednak w mocnym zespoleniu, które – nie tak widoczne może w codziennej praktyce życia – wyraźnie przedstawiane jest w sztuce i w literaturze.
Poprzednie lekcje, poświęcone poezji Bolesława Leśmiana, ujawniły niektóre z energii, jakie w poetyckiej rzeczywistości Leśmianowskich wierszy były uruchamiane w imię istnienia, a przeciw nicości. Kreująca energia słowa, rozbuchana energetyczność natury, wiążąca z istnieniem energia zmysłów, energia heroicznego czynu w pogoni za nieosiągalnym – to tylko niektóre z nich. Ważną rolę odgrywa tu również energia doświadczenia erotycznego.
Odwołując się do tekstów kultury podejmujących ten problem, rozważ, w jaki sposób doświadczenia miłości i przemijalności związane są ze sobą w ludzkim doświadczaniu życia.
Przed ciekawych wzrokiem...
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Bolesław Leśmian, W malinowym chruśniaku, czyta Karolina Porcari Bolesław Leśmian, W malinowym chruśniaku, czyta Karolina Porcari Źródło: www.wolnelektury.pl, licencja: CC BY 3.0.
W malinowym chruśniakuW malinowym chruśniaku, przed ciekawych wzrokiem
Zapodziani po głowy, przez długie godziny
Zrywaliśmy przybyłe tej nocy maliny.
Palce miałaś na oślep skrwawione ich sokiem.Bąk złośnik huczał basem, jakby straszył kwiaty,
Rdzawe guzy na słońcu wygrzewał liść chory,
Złachmaniałych pajęczyn skrzyły się wisiory,
I szedł tyłem na grzbiecie jakiś żuk kosmaty.Duszno było od malin, któreś, szepcząc, rwała,
A szept nasz tylko wówczas nacichał w ich woni,
Gdym wargami wygarniał z podanej mi dłoni
Owoce, przepojone wonią twego ciała.I stały się maliny narzędziem pieszczoty
Tej pierwszej, tej zdziwionej, która w całym niebie
Nie zna innych upojeń, oprócz samej siebie,
I chce się wciąż powtarzać dla własnej dziwoty.I nie wiem, jak się stało, w którym okamgnieniu,
Żeś dotknęła mi wargą spoconego czoła,
Porwałem twoje dłonie — oddałaś w skupieniu,
A chruśniak malinowy trwał wciąż dookoła.Bolesław Leśmian, W malinowym chruśniaku, [w:] tegoż, Poezje wybrane, Wrocław 1983, s. 88.
Przeczytaj uważnie wiersz W malinowym chruśniaku Bolesława Leśmiana, a następnie wykonaj polecenia i odpowiedz na pytania:
Wskaż właściwą odpowiedź na następujące pytania:
| Pytanie | Odpowiedź 1 | Odpowiedź 2 | Odpowiedź 3 | Odpowiedź 4 |
| Która z przedstawionych formuł właściwie oddaje charakter skonstruowanej w wierszu przestrzeni? | Przestrzeń w wierszu ma charakter zamknięty, wyizolowany. □ | Przestrzeń w wierszu ma charakter otwarty. □ | Przestrzeń w wierszu ma charakter abstrakcyjny. □ | Przestrzeń w wierszu to sekwencja miejsc, prezentowanych w porządku następstwa. □ |
| W jakich kategoriach przedstawione zostało w wierszu doświadczenie erotyczne? | W kategoriach psychicznych, duchowych. □ | W kategoriach cielesności, zmysłowości. □ | W kategoriach platonicznej sympatii. □ | W przedstawieniu doświadczenia erotycznego dominuje wątek niespełnienia. □ |
| Jaką funkcję w rzeczywistości przedstawionej pełni przyroda? | Jest wyłącznie tłem i pozostaje bez związku z sytuacją. □ | Ujęta w kategoriach witalistycznych i zmysłowych, wzmacnia erotyczne napięcie właściwe przedstawionej w utworze sytuacji. □ | Sposób przedstawienia przyrody w utworze kontrastuje z erotycznym nacechowaniem sytuacji spotkania dwojga kochanków. □ | Przyroda stanowi zagrożenie dla uczucia kochanków. □ |
Określ osobę mówiącą oraz adresata wypowiedzi (wskaż odpowiadające tym kategoriom fragmenty tekstu). Następnie krótko scharakteryzuj sytuację przedstawioną w wierszu.
Scharakteryzuj przestrzeń i scenografię właściwe sytuacji przedstawionej w utworze.
Znajdź i wskaż w tekście jak najwięcej elementów o nacechowaniu witalistycznym.
Znajdź i wskaż w tekście jak najwięcej elementów reprezentujących zmysłowy wymiar rzeczywistości przedstawionej.
Które z wymienionych elementów rzeczywistości przedstawionej budują nastrój intymności w wierszu?
- izolacja bohaterów, ukrycie w malinowym chruśniaku
- jawność sytuacji
- szept
- dotyk, pieszczota
- obojętność mężczyzny i kobiety
- zapach
- dystans między bohaterami
Przedstaw odczucia, jakie budzi w tobie wiersz W malinowym chruśniaku czytany w kontekście utworów Bolesława Leśmiana poznanych wcześniej.
W pewną noc lipcową
PszczołyW zakamarku podziemnym, w mieszkalnym pomroku,
Gdzie zmarły, zamiast dachu, ma nicość nad głową,
W pewną noc Wiekuistą, a dla nas — Lipcową
Coś zabrzękło… Śmierć słyszy i przynagla kroku…A to — pszczoły, zmyliwszy istnienia ścieżynę,
Zboczyły do tych pustek, jak do złego ula!
Rój się iskrzy tak obco, tak brzęcząco hula,
Że strach w mroku tę jurną ujrzeć pozłocinę!...A zmarli w zachwyceniu, źrenicę rozwiewną
Przesłaniając od blasku skruszałych rąk wiórem,
Tłoczą się cień do cienia i wołają chórem:
— «To — pszczoły! Pamiętacie? To — pszczoły na pewno!»Przytłumione snem bóle na nowo ich trawią!
Wdzięczni drobnym owadom za zbudzoną ranę,
Z wszystkich sił swej nicości patrzą w skry zbłąkane,
Co wzdłuż śmierci i w poprzek żywcem się złotawią…Znali niegdyś te cudła złotego pomiotu,
A dzisiaj, zaniedbani w swych mgieł niedobrzysku,
Podziwiają skrzydlatą szaradę rozbłysku
I chyżą łamigłówkę brzęczącego lotu!Ale, drogę powrotną zwęszywszy w odmęcie,
Pszczoły lśnią się gromadą już co chwila rzadszą,
Już — w świat się przedostając, gasną na zakręcie, —
Już ich — nie ma! — A oni wciąż patrzą i patrzą…Bolesław Leśmian, Pszczoły, [w:] tegoż, Poezje wybrane, Wrocław 1983, s. 160–161.
Po przeczytaniu wiersza Pszczoły wykonaj polecenia i odpowiedz na pytania:
Scharakteryzuj czasoprzestrzeń ustanowioną w ramach rzeczywistości przedstawionej wiersza. Znajdź i weź pod uwagę przejawy „usytuowania” zaświatów względem doczesnej rzeczywistości.
Omów wizję zaświatów przedstawioną w wierszu. Zwróć uwagę na rekwizyty budujące zaświatową scenografię oraz na atrybuty, reprezentujące pośmiertny byt zmarłych. Na tej podstawie sformułuj wniosek na temat nacechowania wizji zaświatów kreowanej przez Leśmiana.
Określ sens zastosowania motywu pszczół. Wskaż – cytując – atrybuty, które to znaczenie dopełniają.
Przedstawienie pszczół w wierszu wykorzystuje – oprócz atrybutów „pszczelich” – także atrybuty związane z jednym z żywiołów. Wskaż te atrybuty, określ żywioł, jaki reprezentują, a następnie wyjaśnij funkcję tak zorientowanego obrazowania.
Cytując odpowiednie fragmenty tekstu i stosownie je komentując, odpowiedz na pytania:
Jaką reakcję w zaświatach wywołuje pojawienie się pszczół?
Z czego ta reakcja wynika?
Czy pszczoły mogą zostać uznane za motyw witalistyczny? Dlaczego?
Poprzez jakie przypomniane doświadczenie zmarli „istnieją bardziej”, są „bliżej” życia?
Które bytowanie – doczesne czy zaświatowe – ma w tej wizji wartość pozytywną? Uzasadnij swoje wskazanie.
Znajdź i wskaż w tekście te fragmenty, które wyrażają stopniowalność istnienia.
Przyporządkuj wybrane z wiersza atrybuty do odpowiedniej kolumny, klasyfikując je jako reprezentujące „życie” bądź „śmierć/zaświaty”.
bytowanie „cieniste”, mrok, kolor złoty, noc Lipcowa, światło, cielesność, ból, mgła, noc wiekuista
| Znaki życia | |
|---|---|
| Znaki śmierci/zaświatów |
Zastanów się nad sensem frazy „wzdłuż śmierci i w poprzek żywcem się złotawią”. Jakie znaczenie reprezentuje w tym fragmencie określenie „żywcem”?
Przedstaw odczucia, jakie budzi w tobie Leśmianowska wizja zaświatów.
Metafizyka codzienności Leśmiana
Poeta Marcin Sendecki o aktualności poezji Bolesława Leśmiana: Udramatyzowane i udynamicznione ballady romantyczne - to prawdziwa poezja Bolesława Leśmiana.
Wysłuchaj uważnie wypowiedzi Marcina Sendeckiego, a następnie wyjaśnij, w jakich walorach poezji Bolesława Leśmiana Sendecki dostrzega argument na rzecz trwałej aktualności i atrakcyjności tej poezji dla odbiorców.
Przedstaw i uzasadnij swoje zdanie: czy zgadzasz się ze sformułowaną przez Marcina Sendeckiego oceną poezji Bolesława Leśmiana?
W ogrodzie rozkoszy
Pierwotny tytuł obrazu Hieronima Boscha brzmiał O próżnej sławie i ulotnym smaku truskawki. Oceń, który z tytułów nadanych dziełu uważasz za bardziej trafny. Uzasadnij swoje stanowisko.
Wyjaśnij, jak można odczytać symbolikę owoców przedstawionych na obrazie Boscha. Sformułuj co najmniej trzy hipotezy interpretacyjne.
Omów związek, jaki dostrzegasz między motywem kochanków a obrazem ogrodu i owoców.
Zadaniowo
Rozważ w formie eseju następujący problem: „Doświadczenie zmysłowe – potęgowanie istnienia czy ucieczka od nicości?”
Przygotuj pisemną wypowiedź na temat: „Różne oblicza miłości w literaturze”. Odwołaj się do wiersza W malinowym chruśniaku oraz innych tekstów literackich. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 250 słów.