Tam, gdzie są odpowiednie warunki, występują organizmy. Żyją nie tylko na powierzchni lądów i w wodach, ale także w glebie, na ciele i wewnątrz ciała innych organizmów. Są to zarówno mikroskopijnej wielkości bakterie, jak i te ogromne, np. największy ssak – płetwal błękitny.
ieLEpZCuLv_d5e252
1. Czy wszędzie żyje się tak samo?
Czynniki środowiska, które mają wpływ na życie organizmów: Woda jest składnikiem ciała wszystkich organizmów. Brak wody prowadzi do odwodnienia i śmierci organizmu. Organizmy lądowe są przystosowane do pobierania, magazynowania oraz oszczędzania wody. Dostępność słodkiej wody na Ziemi jest zróżnicowana. Woda jest środowiskiem życia wielu organizmów. Tlen służy organizmom do oddychania. Organizmy mają różne przystosowania do pobierania tlenu z otoczenia. W wodzie ilość tlenu jest mniejsza niż na lądzie. Światło słoneczne służy roślinom do wytwarzania pokarmu z wody i dwutlenku węgla. Umożliwia zwierzętom orientację w środowisku. Ma też wpływ na temperaturę powietrza. Temperatura otoczenia ma wpływ na rozwój roślin oraz zachowanie zwierząt. W wodzie wahania temperatury są małe, na lądzie – znacznie większe.
R10HaI2uqJLeq
Na fotografii widać płaską skałę, na której rosną dwa porosty. Mają postać owalnych placków o nierównej powierzchni koloru żółtego.
Porosty
Porosty na skałach żyją mimo braku gleby, niedostatku wody i znacznych skoków temperatur
ieLEpZCuLv_d5e298
2. Jak zbudowana jest roślina?
Rośliny zielne – rośliny o zielonej lub częściowo zdrewniałej łodydze; mogą być jednoroczne, dwuletnie i wieloletnie (byliny). Krzewy – wieloletnie rośliny o zdrewniałych łodygach; od drzew różni je brak pnia. Drzewa – wieloletnie rośliny o zdrewniałych łodygach; łodyga główna tworzy pień, który rozgałęzia się i wraz z liśćmi tworzy koronę. Ze względu na rodzaj liści drzewa i krzewy dzieli się na liściaste, których liście mają płaską, szeroką, blaszkę liściową, i iglaste, których liście są przekształcone w igły. Części ciała rośliny i ich funkcje:
korzeń – umożliwia pobieranie wody z rozpuszczonymi w niej solami mineralnymi; utrzymuje roślinę w podłożu.
łodyga – podtrzymuje liście i kwiaty; razem z liśćmi i kwiatami tworzy pęd, czyli nadziemną część; u większości roślin jest sztywna i wzniesiona do góry; umożliwia transport wody z korzenia do liści i kwiatów, a z liści do korzenia substancji pokarmowych.
liście – wytwarzają pokarm dzięki zawartemu w nich zielonemu barwnikowi.
kwiaty służą do wytwarzania nasion; często tworzą skupienie zwane kwiatostanami.
RltEjSblzXLsx
Rysunek przedstawia roślinę wraz z przekrojem przez glebę w celu ukazania korzeni. Na rysunku znajdują się wskazania na łodygę, liście i korzeń.
Budowa zewnętrzna liścia
Schemat budowy rośliny bez kwiatów, owoców i nasion
ieLEpZCuLv_d5e357
3. Procesy życiowe roślin
Etapy życia rośliny:
kiełkowanie nasion,
rozwój korzeni, łodygi i liści,
kwitnienie,
wytwarzanie owoców i nasion,
starzenie się i obumieranie rośliny.
Czynności życiowe roślin:
odżywianie polega na wytwarzaniu pokarmu z wody i dwutlenku węgla przy udziale energii słonecznej; zachodzi w zielonych częściach rośliny, głównie w liściach;
oddychanie to uwalnianie energii z pokarmu przy udziale tlenu;
rozmnażanie to wydawanie na świat potomstwa;
RBvoxbuHElULu
Schemat przebiegu fotosyntezy u roślin
Fotosynteza
Schemat przebiegu fotosyntezy u roślin
ieLEpZCuLv_d5e417
4. Mchy
Cechy charakterystyczne mchów:
głównie rośliny lądowe;
zwykle rosną w kępkach tworzących zwarte darnie;
osiągają niewielkie wymiary;
mają małe wymagania, ale najbardziej lubią wilgotne, zacienione miejsca;
rosną na glebie, głazach, w szczelinach skalnych, na korze drzew.
Znaczenie mchów:
zajmują ubogie, nieprzyjazne dla innych roślin miejsca, stopniowo stwarzając dla nich dogodne warunki;
magazynują wodę;
są pokarmem dla zwierząt;
z mchu torfowca powstaje torf, który jest wykorzystywany w ogrodnictwie, do produkcji lekarstw i kosmetyków, w niektórych krajach jest używany jako materiał opałowy.
R1AcJ4iGQSBBv
Rysunek przedstawia budowę mchu. Łodyżka jest w dolnej części pokryta drobnymi listkami. Z dolnej części łodyżki wrastają białe wyrostk - to chwytniki. Góra część łodyżki jest pozbawiona liści i brązowa. Na jej szczycie znajduje się bulwiaste rozszerzenie - to zarodnia.
Budowa zewnętrzna mchu
Źródło: Anita Mowczan.
ieLEpZCuLv_d5e483
5. Skrzypy i paprocie
Cechy charakterystyczne skrzypów:
są roślinami lądowymi;
większość osiąga niewielkie rozmiary, największe gatunki dorastają do ok. 1 m wysokości;
mają niskie wymagania, rosną również w miejscach suchych.
Cechy charakterystyczne paproci:
są roślinami lądowymi, niektóre żyją w wodzie;
osiągają wymiary od kilku cm do około 20 m wysokości (paprocie drzewiaste);
młode liście są ślimakowato zwinięte;
dobrze rosną w miejscach wilgotnych, zacienionych.
Znaczenie skrzypów i paproci:
na polach, łąkach, w ogrodach skrzypy są niepożądane i uznawane za chwasty;
niektóre gatunki paproci są uprawiane jako rośliny pokojowe ze względu na okazałe liście.
Rdp1nPiaHfjGS
Po lewej stronie ilustracji widać paproć. Na dole ma krótką łodygę, zwaną kłączem. Z kłącza wyrastają nitkowate korzenie. Z kłącza wyrasta ku górze liść składający się z wielu drobnych listków osadzonych na pędzie. Obok z kłącza wyrasta drugi, mały i zwinięty liść. Pośrodku widać spodnią stronę liścia. Na blaszce liścia znajdują się żółte kupki zarodni. Po prawej stronie widać pojedynczą, pękającą zarodnię, z której wysypują się zarodniki.
Budowa zewnętrzna paproci
Źródło: Anita Mowczan.
ieLEpZCuLv_d5e553
6. Rośliny nasienne
Cechy charakterystyczne roślin nasiennych:
żyją na lądzie i w wodzie;
są zbudowane z korzenia, łodygi, liści;
wytwarzają kwiaty;
wytwarzają nasiona.
Znaczenie roślin nasiennych:
tworzą duże zbiorowiska (np. lasy, łąki, stepy) będące miejscem życia zwierząt;
dostarczają surowca drzewnego do produkcji papieru, mebli, materiałów budowlanych;
zioła wykorzystuje się do produkcji leków i kosmetyków;
są pokarmem dla ludzi i zwierząt.
R8udHNdVGzoIi
Animacja przedstawia kolejne etapy cyklu rozwojowego sosny. Najpierw widać gałązkę z szyszkami. Pojawiają się większe grafiki przedstawiające szyszkę męską, a potem żeńską. Następnie przybliżenie na szyszkę żeńską i przedstawienie zalążków. Później schemat przedstawiający jak ziarna pyłku z szyszki męskiej przenoszone są na szyszkę żeńską i zapylają zalążki. Potem przybliżenie na zalążek. Następnie przedstawiona dojrzała szyszka. Po niej grafika siewki sosny.
Animacja przedstawia kolejne etapy cyklu rozwojowego sosny. Najpierw widać gałązkę z szyszkami. Pojawiają się większe grafiki przedstawiające szyszkę męską, a potem żeńską. Następnie przybliżenie na szyszkę żeńską i przedstawienie zalążków. Później schemat przedstawiający jak ziarna pyłku z szyszki męskiej przenoszone są na szyszkę żeńską i zapylają zalążki. Potem przybliżenie na zalążek. Następnie przedstawiona dojrzała szyszka. Po niej grafika siewki sosny.
Animacja przedstawia kolejne etapy cyklu rozwojowego sosny. Najpierw widać gałązkę z szyszkami. Pojawiają się większe grafiki przedstawiające szyszkę męską, a potem żeńską. Następnie przybliżenie na szyszkę żeńską i przedstawienie zalążków. Później schemat przedstawiający jak ziarna pyłku z szyszki męskiej przenoszone są na szyszkę żeńską i zapylają zalążki. Potem przybliżenie na zalążek. Następnie przedstawiona dojrzała szyszka. Po niej grafika siewki sosny.
ieLEpZCuLv_d5e617
7. Stawonogi
Cechy stawonogów:
są bezkręgowcami;
ciało składa się z głowy, tułowia i odwłoka (głowa może się zrastać z tułowiem, tworząc głowotułów);
odnóża są zbudowane z odcinków połączonych za pomocą stawów; pełnią różne funkcje;
ciało okrywa pancerz, który pełni rolę szkieletu zewnętrznego, nadaje ciału kształt, chroni przed urazami i utratą wody;
żyją w wodzie i na lądzie.
Znaczenie stawonogów:
są pokarmem dla innych zwierząt;
owady zapylają kwiaty;
wytwarzają surowce wykorzystywane przez człowieka (np. pszczoły – miód i wosk).
R2aiXvgXbFLxT
Fotografia biedronki zrywającej się do lotu. Zwierzę jest skierowane w prawą stronę zdjęcia, siedzi na krawędzi liścia. Ciało jest czarne, z białymi plamami w przedniej części. Skrzydła są rozpostarte. Przednie skrzydła są twarde i mają kształt ćwierci kuli. Są czerwone w dużymi czarnymi plamami. Tylne skrzydła są przezroczyste i dwukrotnie dłuższe od przednich.
Biedronka
Przednia para skrzydeł biedronki jest przekształcona w barwne pokrywy, pod którymi kryją się skrzydła służące do lotu
ieLEpZCuLv_d5e681
8. Ryby
Przystosowania ryb do życia wodzie:
wydłużony, opływowy kształt ciała zmniejsza opór wody;
gruczoły śluzowe w skórze wydzielają śluz, który zmniejsza opór wody;
płetwy – narządy służące do poruszania się i utrzymania równowagi;
skrzela – narządy oddechowe, umożliwiające pobieranie tlenu z wody.
RuoJ6BBcmZVHq
Ilustracja przedstawia rybę widoczą z lewej strony. Głowa ryby jest skierowana w lewo. Za głową ryby widać płetwy piersiowe. Za nimi na spodzie ciała ryby są płetwy brzuszne. Za nimi na spodniej stronie jest płetwa odbytowa. Na grzbiecie znajduje się płetwa grzbietowa. Na końcu ciała jest płetwa ogonowa.
Płetwy ryby
Rodzaje płetw
ieLEpZCuLv_d5e731
9. Żaby
Przystosowania płazów do życia w wodzie i na lądzie.
Przystosowania do życia na lądzie
Przystosowania do życia w wodzie
dwie pary kończyn
błona pławna między palcami kończyn tylnych
płuca
kijanka oddycha skrzelami
powieki na oczach
RIyOGReCISaca
Zdjęcie dorosłej traszki. Zwierzę ma długie, smukłe ciało barwy czarnej. Na brzuchu widoczne żółte plamy. Na końcu ciała ogon długości równej długości tułowia. Wzdłuż grzbietu i ogona ciągnie się wyrostek w kształcie grzebienia. Na głowie duże czarne oczy. Tułów wyposażzony w dwie pary krótkich kończyn, z których każda ma cztery palce.
Traszka grzebieniasta
Źródło: Hubert Zientek (http://www.multihobby.net), licencja: CC BY-SA 3.0.
R1B0nGhfBJaLz
Salamandra plamista. Zwierzę ma krępe ciało czarne z żółtymi plamami o nieregularnym kształcie. Na głowie duże czarne oczy. Kończyny są krótkie.
Salamandra plamista
Źródło: Aah-Yeah (https://www.flickr.com/), licencja: CC BY 2.0.
R1bItPaXbXK5b
Żaba pływająca po powierzchni wody. Ciało jest krótkie, barwy zielonej z jasnym pasem wzdłuż grzbietu. Przednie kończyny są krótkie. Tylne kończyny długie, z długimi palcami, pomiędzy którymi rozpięta jest błona ułatwiająca pływanie.
Żaba jeziorkowa
Źródło: Laurent Lebois (https://www.flickr.com), licencja: CC BY 2.0.
RORMkJ7jEIY3r
Fotografia przedstawia zbliżenie oliwkowej żaby z boku, pyskiem w prawo. Żaba trawna siedzi na podłożu z brunatnych liści i gałązek. Na głowie duże, wypukłe, okrągłe oczy ze złotawymi tęczówkami. Szpara źrenicy czarna, poziomo owalna. Przez pysk, oko aż do przednich łap brązowa plama. Ciało krępe, kończyny przyciągnięte do tułowia. Brzuch jasny. Na tylnych łapach ciemniejsze, poprzeczne pasy.
Żaba trawna
Źródło: Trachemys (https://commons.wikimedia.org/), licencja: CC BY 3.0.
R8I6us8sUF4W3
Fotografia przedstawia zbliżenie kumaka nizinnego. Jest jasnobrązowy, nakrapiany i w oliwkowe plamy. Leży na powierzchni wody, głowa wprawo, oczy wypukłe, okrągłe z miedzianą tęczówką i poziomą czarną źrenicą. Powiększone plamiste podgardle z pomarańczową plamą w kształcie litery T.
Kumak nizinny
Źródło: Benny Trapp (https://commons.wikimedia.org/), licencja: CC BY-SA 3.0.
R1YFBvEPEOJpZ
Fotografia ropuchy na łące. Zwierzę jest barwy szarej. Ciało ropuchy jest krępe, pokryte licznymi brodawkami. Kończyny są krótkie i grube.
Ropucha szara
Źródło: Laurent Lebois (https://www.flickr.com), licencja: CC BY 2.0.
R1dHgnM2hVDyS
Rzekotka siedząca na gałęzi drzewa. Zwierzę ma zielone ciało. Na końcach palców znajdują sie rozszerzenia, które pomagają zwierzęciu utrzymać się na gałęzi.
Rzekotka
Źródło: Frank Vassen (https://www.flickr.com), licencja: CC BY 2.0.
ieLEpZCuLv_d5e770
10. Gady
Przystosowania gadów do życia na lądzie:
skóra jest sucha, pokryta łuskami lub tarczkami, chroni przed utratą wody,
dwie pary kończyn (wyjątek węże),
oddychanie za pomocą płuc.
R1OZELpLX5VE0
Fotografia przedstawia jaszczurkę zwinkę. Ciało jaszczurki jest zielone z brązowym ogonem. Stoi pod trawą na ziemi, lekko skosem, duża głowa z brązowym okiem w lewo. Ma bardzo krótkie łapy. Na ciele drobne łuski.
Zwinka
Jaszczurka zwinka to największa z polskich jaszczurek. Spotyka się ją na polanach, łąkach, kamieniach, gdzie wygrzewa się na słońcu
RpetUFdJtA7rs
Fotografia przedstawia jaszczurkę zieloną na kawałku drewna między kamieniami. Stoi w lewo z opuszczoną głową z niebieskim podgardlem. Reszta ciała zielona. Ma krótkie łapy z długimi palcami. Na ciele wyraźne łuski, na ogonie ułożone w pierścienie.
Jaszczurka zielona
Jaszczurka zielona prawdopodobnie wymarła na terenie Polski. Ślady jej bytowania odnajdywano dawniej w Sudetach
R1bzi3opSNziz
Fotografia przedstawia z góry brązową jaszczurkę żyworodną. Stoi na szarym kamieniu, poziomo w prawo. Ma szeroki tułów i cienkie łapy z długimi palcami. Na głowie szerokie, na ciele drobne łuski, wypukłe.
Jaszczurka żyworodna
Jaszczurka żyworodna jest jajożyworodna – samica nie składa jaj, lecz dojrzewają one w jej ciele
RARWtCSzR9mqR
Fotografia przedstawia brązową jaszczurkę beznogą – padalca. Leży zwinięty w ósemkę na kamieniu. Głowa jest mała i węższa od tułowia. Ogon podniesiony. Na ciele drobne łuski, gładkie, ułożone w rzędy.
Padalec
Padalec jest beznogą jaszczurką. Od węży odróżnia się mniejszą głową i brakiem tarczek na brzuchu
RFyFAvwhWHwv3
Fotografia przedstawia zwiniętego brązowego węża - zaskrońca, leżącego na ziemi. Ciało jest czarne. Ma uniesioną głowę, na spodzie jaśniejszą. Za głową dwie wyraźne jasne plamy. Łuski duże, na brzuchu większe niż na grzbiecie.
Zaskroniec
Zaskroniec zwyczajny to nasz najpospolitszy wąż. Wyróżnia się posiadaniem dwóch jaskrawych plam z tyłu głowy
R1MN82XmdUDr7
Fotografia przedstawia z góry brązowego węża - gniewosza, leżącego na rudej, kamienistej ziemi. Ma uniesioną głowę na wygiętej esowato szyi. Ciało pokryte gładkimi, romboidalnymi łuskami; niektóre są ciemniejsze.
Gniewosz plamisty
Gniewosz plamisty zaniepokojony głośno syczy i przybiera postawę, jakby miał zaatakować – stąd jego nazwa
RF9ctae41z73L
Fotografia przedstawia przednią połowę ciała węża Eskulapa, leżącego na ziemi, pokrytej suchymi liśćmi. Ma lekko uniesioną beżową głowę. Łuski na ciele gładkie, przylegające, o barwie szarej.
Wąż Eskulapa
Wąż eskulapa to nasz największy gad. Osiąga nawet 180 cm długości. Spotyka się go tylko na południowym wschodzie Polski
RRuaf2MGDvIQV
Fotografia przedstawia grubą, zwiniętą brązową żmiję, leżącą na piasku. Ma uniesioną trójkątną głowę. Na ciele żmii zygzakowaty wzór z jasno i ciemno brązowych łusek.
Żmija zygzakowata
Żmija zygzakowata to jedyny w Polsce wąż jadowity. Wyróżnia się pionowymi źrenicami (pozostałe węże mają źrenice okrągłe). Większość żmij posiada ciemny zygzak na grzbiecie, jednak niektóre żmije są zupełnie czarne i wzór jest u nich niewidoczny
R13jmPMWrFWga
Fotografia przedstawia małego żółwia, wychodzącego z wody na kawałek drewna. Żółw ma małą głowę na grubej szyi, skierowany w lewo. Skorupa płaska, łuski szerokie, czarno brązowe. Łapy masywne na końcach.
Żółw błotny
Żółw błotny na lądzie powolny, w wodzie porusza się szybko i zwinnie
ieLEpZCuLv_d5e819
11. Ptaki
Cechy charakterystyczne ptaków:
skóra pokryta piórami;
pierwsza para kończyn jest przekształcona w skrzydła;
częścią układu oddechowego są worki powietrzne umożliwiające pobieranie tlenu podczas wdechu i wydechu;
szczęki są przekształcone w dziób, którego wielkość i kształt zależy od rodzaju pokarmu, jakim ptak się żywi;
kończyny tylne są zakończone pazurami;
są stałocieplne;
rozmnażają się składając jaja.
Ptaki w naszym otoczeniu
Ptaki w naszym otoczeniu
RFCUXX4tu92wO
Bogatka
Bogatka
Źródło: Frank Vassen (https://www.flickr.com), licencja: CC BY 2.0.
RNYaC4CuGZ2Xg
Modraszka
Modraszka
Źródło: Frank Vassen (https://www.flickr.com), licencja: CC BY 2.0.
R1Y56l5pkieqj
Kos
Kos
Źródło: Duncan Hull (https://www.flickr.com), licencja: CC BY 2.0.
RkUOdCdPwfQsb
Wróbel zwyczajny
Wróbel zwyczajny
Źródło: Milvus (http://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 2.5.
R9D9fnRoIG1o8
Dzięcioł duży
Dzięcioł duży
Źródło: Jason Thompson (http://www.flickr.com), edycja:Aleksandra Ryczkowska, licencja: CC BY 2.0.
RPNRH1C4chs3x
Jaskółka oknówka
Jaskółka oknówka
Źródło: Andrew Butko (http://commons.wikimedia.org), adrian.benko (http://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.
Rq1YILgXoLCM5
Szpak
Szpak
Źródło: Pierre-Selim Huard (http://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY 3.0.
RgHYsbLDy5x9c
Rudzik
Rudzik
Źródło: Francis C. Franklin (http://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.
Rj8Zv3TPGuSPk
Gawron
Gawron
Źródło: Andreas Trepte (http://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.
R1X6Bn19B92ln
Sroka
Sroka
Źródło: Pierre-Selim (http://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 2.0.
ieLEpZCuLv_d5e874
12. Ssaki
Cechy charakterystyczne ssaków:
skóra jest pokryta włosami;
są stałocieplne;
młode karmione mlekiem, długi czas opieki nad potomstwem.
RwZMDnvrvMtqO
Fotografia nocna przedstawia zbliżenie nietoperza w locie. To mroczek duży. Ma szeroko rozłożone błoniaste skrzydła rozpięte między długimi palcami i otwarty pyszczek z różowym wnętrzem. Zwierzę ma duże uszy. Futerko jest jasnobrązowe, głowa i uszy czarne.
Nietoperz
Nocek duży. Nietoperze są jedynymi aktywnie latającymi ssakami. Prowadzą nocny tryb życia. Zjadają duże ilości owadów
R1NrIlNUnpzx2
Fotografia przedstawia kreta wychodzącego z kopca ziemi. Ma krótkie, czarne futerko. Przednie łapy są szerokie, zaopatrzone w mocne pazury i rozłożone na boki przy głowie. Pysk różowy, wydłużony, z wąsami. Oczu nie widać.
Kret
Kret jest ssakiem żyjącym pod ziemią. Ma krótkie, gęste futro, co zapobiega jego zabrudzeniu. Kret jest ślepy, gdyż zmysł wzroku nie jest mu potrzebny, a jego łapy są przystosowane do kopania podziemnych korytarzy
RQGroH4NJhI4B
Fotografia przedstawia nutrię stojącą bokiem w lewo na ziemi. Zwierzę ma jasnobrązowe futerko. Ma dużą głowę z długimi, białymi wąsami skierowanymi w dół. Oczy i uszy są małe, grzbiet przygarbiony, spod brzucha wystają duże łapy. Długi ogon nieowłosiony, pokryty łuseczkami.
Nutria
Nutria to gryzoń sprowadzony z Ameryki Południowej z powodu cennego futra. Niektóre nutrie uciekły z hodowli i od tamtej pory żyją w naszym kraju
R1RCZha0v2sD7
Fotografia przedstawia rudą wiewiórkę siedzącą na suchej gałązce przy pniu sosny. Ma duże, czarne oczy, małe, spiczaste uszy i szary nos. W przednich łapkach trzyma pożywienie blisko pyszczka. Siedzi na podkulonych tylnych łapach, długimi palcami i pazurami trzyma się gałązki. Długi, puszysty ogon ma zawinięty na grzbiet.
Wiewiórka
Wiewiórka jest gryzoniem prowadzącym głównie nadrzewny tryb życia. Często występuje też w parkach miejskich, gdyż dokarmiają ją ludzie
RfY5LQ7VUTmVN
Fotografia przedstawia stojącego bokiem zająca szaraka na miedzy przy łące. Jest szarobrązowy. Widoczne jest duże oko i długie uszy z ciemnymi końcami. Przednie łapy wyprostowane, tylne przygięte, jest gotowy zerwać się do biegu.
Zając
Zając szarak jest coraz rzadszym mieszkańcem naszych pól i łąk. Nie kopie nor jak królik, tylko mości sobie legowisko z traw. Wyłącznie roślinożerny, żeruje głównie o świcie i zmierzchu. Jest najszybszym polskim ssakiem – potrafi biec z prędkością ponad 70 km/h
R5gK3HtZ6azZS
Fotografia przedstawia wynurzającego się z wody morświna. Jego obłe ciało znajduje się pionowo nad wodą. Morświn jest ciemnoszary na grzbiecie, biały na brzuchu. Na końcu tułowia ustawiona poprzecznie płetwa ogonowa. Pysk jest łagodnie zaokrąglony. Na grzbiecie znajduje się krótka płetwa.
Morświn
Morświn jest morskim ssakiem. Osiąga do 180 cm długości. Stałym zagrożeniem są dla niego rybackie sieci. Od delfinów różni się zaokrąglonym pyskiem
R1AMDW575kmEo
Fotografia przedstawia trzy wilki zimą w lesie. Stoją jeden za drugim, dwa patrzą w przód, na obserwatora, a trzeci stoi bokiem. Ich sierść jest gęsta i szara, ciemna na grzbiecie, jasna pod brzuchem. Czarne nosy, żółte oczy i nieduże, trójkątne uszy, nastawione do góry. Jeden ma lekko otwarty pysk z dużymi, białymi kłami.
Wilk
Wilk jest powszechnie uważany za groźnego drapieżnika, choć od wielu lat nie odnotowano w Polsce ani jednego ataku wilków na człowieka
R19bSwThBr6hy
Fotografia przedstawia dwa młode, brązowe żubry w lesie na śniegu. Jeden jest bokiem w lewo, drugi tyłem w skos. Oba mają opuszczone duże głowy z półokrągło wygiętymi do góry rogami. Szykują się do walki. Ten bokiem ma wyciągniętą przednią nogę, jest w ruchu.
Żubr
Żubr jest największym lądowym ssakiem Europy. Gatunek ten był już na krawędzi zagłady. W 1919 roku na wolności nie został ani jeden egzemplarz. Polskim specjalistom udało się jednak zebrać 12 egzemplarzy z ogrodów zoologicznych i prywatnych zwierzyńców, dzięki czemu uratowano gatunek i przywrócono go do naturalnego środowiska. Obecnie w Polsce żyje już ponad 1300 sztuk
ieLEpZCuLv_d5e920
13. Łańcuch pokarmowy i sieć pokarmowa
Łańcuch pokarmowy to zależność pokarmowa między organizmami. Na początku każdego łańcucha znajduje się producent – organizm samożywny. Po nim są konsumenci – organizmy cudzożywne. Konsument pierwszego rzędu żywi się producentami, a konsumenci dalszych rzędów żywią się innymi konsumentami. Destruenci to organizmy żywiące się szczątkami innych organizmów. Wiele łańcuchów pokarmowych tworzy sieć pokarmową.
RB4xKiq278ji4
Schemat przedstawia sieć pokarmową na polu. Producenci: ziemniak, pszenica; konsumenci: stonka - rudzik - krogulec, stonka - bażant - lis, mysz - myszołów, mysz - pustułka.
Sieć pokarmowa
Źródło: Dariusz Adryan, licencja: CC BY 3.0.
ieLEpZCuLv_d5e957
14. W lesie
Las to zespół roślinny, w którym występują głównie drzewa. W lasach roślinność tworzy piętra, dzięki czemu obok siebie może rosnąć wiele gatunków roślin, które mają różne potrzeby dotyczące wykorzystania energii słonecznej. Piętra lasu:
ściółka – tworzą ją szczątki roślin (opadłe liście, gałązki, nasiona, owoce, szyszki), odchody zwierząt i martwe zwierzęta; żyją tu liczne bakterie i grzyby, owady, larwy owadów, dżdżownice, ślimaki;
runo leśne – tworzą je mchy, skrzypy, paprocie, grzyby, wrzosy, borówki, zawilce, konwalie; żyją tu owady, pająki, ropuchy, jaszczurki, jeże;
podszyt – składa się z krzewów takich jak np. czeremcha, kalina, jeżyna, malina, trzmielina, leszczyna, bez czarny oraz młodych drzew; ze zwierząt żyją tu liczne owady i ich larwy, pająki, kukułka, rzekotka drzewna;
korony drzew – tworzą sklepienie lasu; drzewa liściaste to dąb, buk, grab, jesion, osika, a do iglastych należą sosna, świerk, jodła, modrzew; żyją tu liczne ptaki, owady, wiewiórki;
RknYpgaCbxnUj
Ilustracja przedstawia schemat pięter roślinnych w lesie. Od lewej rysunek wysokiego drzewa z brązowym pniem i jasnozieloną koroną. Poniżej krzew w warstwie podszytu. Po prawej niskie rośliny z fioletowymi kwiatami w warstwie runa. Wszystkie te rośliny wyrastają z jasnobrązowego paska, czyli ściółki. Niżej jest brunatny pasek, symbolizujący glebę.
Piętra lasu
Źródło: Dariusz Adryan, licencja: CC BY 3.0.
ieLEpZCuLv_d5e1009
15. W polu i na łące
Łąka to zbiorowisko roślin, w którym dominują trawy i rośliny zielne. Większość roślin na łące to byliny – wieloletnie rośliny zielne. Sad i pole to tereny utworzone przez człowieka w celu zapewnienia sobie pokarmu, ziół, włókna i paszy dla zwierząt hodowlanych. Przykłady roślin uprawnych:
Pierścienice mają podłużne ciało składające się z szeregu kolejnych .........................
Większość z niż żyje w ........................ morskich i śródlądowych, a niektóre w glebie.
Powszechnie znanym przedstawicielem pierścienic lądowych żyjących w glebie jest .........................
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 9
RRgX4U7BL0ypw1
[testowy tekst alternatywny]
[testowy tekst alternatywny]
Ile kończyn mają owady?
6
2
4
8
10
5
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 10
R1PdILsiT3CHT1
[testowy tekst alternatywny]
[testowy tekst alternatywny]
Wskaż znaczenie, jakie dla ryb ma pęcherz pławny.
Jest głównym narządem oddechowym u ryb.
Ułatwia rybom pobieranie i trawienie pokarmu.
Ułatwia wypływanie i zanurzanie się ryb.
Zwiększa prędkość płynięcia ryby.
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 11
RXPVklobntPnm1
[testowy tekst alternatywny]
[testowy tekst alternatywny]
Wybierz nazwy roślin nasiennych.
klon
śliwa
malina
pomidor
sosna
jałowiec
mech
paproć
skrzyp
torfowiec
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 12
RpKnEjtyWpa8E1
[testowy tekst alternatywny]
[testowy tekst alternatywny]
Wskaż nazwy czterech gatunków węży żyjących w Polsce.
gniewosz plamisty
wąż Eskulapa
zaskroniec zwyczajny
żmija zygzakowata
kobra plująca
grzechotnik rogaty
boa dusiciel
kobra pospolita
waran z Komodo
padalec zwyczajny
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 13
RYT1cyDVwqqM81
[testowy tekst alternatywny]
[testowy tekst alternatywny]
Wskaż funkcje, jakie pełnią pióra u ptaków.
zapewniają możliwość lotu
chronią przed urazami i zamoknięciem
stanowią izolację cieplną
pozwalają odróżnić gatunki ptaków
ogrzewają ciała ptaków
służą do obrony przed drapieżnikami
sprawiają, ze ciała ptaków są lekkie
pomagają ptakom w śpiewie
chronią ptaki przed pasożytami
służą do zdobywania pożywienia
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 14
RymDEkBjEWyoJ1
[testowy tekst alternatywny]
[testowy tekst alternatywny]
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących konsumentów.
Prawda
Fałsz
Ślimak zjadający sałatę jest konsumentem I rzędu.
□
□
Zając zjadający kapustę jest konsumentem II rzędu.
□
□
Żaba zjadająca ślimaka jest konsumentem I rzędu.
□
□
Lis zjadający zająca jest konsumentem II rzędu.
□
□
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 15
R19TwbxCwoW7c1
[testowy tekst alternatywny]
[testowy tekst alternatywny]
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących runa leśnego.
Prawda
Fałsz
Runo leśne jest piętrem lasu powyżej ściółki, ale poniżej podszytu.
□
□
W runie leśnym występują grzyby i jagody.
□
□
Latem do runa leśnego dociera dużo światła.
□
□
Rośliny runa leśnego sięgają 7–8 metrów powyżej gruntu.
□
□
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 16
R63wVGyaJYkaQ1
[testowy tekst alternatywny]
[testowy tekst alternatywny]
Wskaż powody, dla których łąki i pastwiska nie zarastają obecnie drzewami.
regularne koszenie łąk
regularne wypasanie pastwisk
brak wody w glebie
zbyt zimne zimy
zbyt ciepłe lata
brak nasion drzew
zbyt uboga gleba
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 17
R1Qe5yodk5tSE1
[testowy tekst alternatywny]
[testowy tekst alternatywny]
Wskaż nazwy roślin łąkowych.
trawa
koniczyna
jaskier
mak polny
bez łąkowy
dąb łąkowy
sosna
pieczarka
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 18
RBZRKiqgY4nc51
[testowy tekst alternatywny]
[testowy tekst alternatywny]
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących gniazdowników i zagniazdowników.
Prawda
Fałsz
Gniazdowniki wylęgają się niezdolne do samodzielnego życia.
□
□
Zagniazdowniki po wylęgu są niezdolne do samodzielnego życia.
□
□
Młode gniazdowniki same wyszukują sobie pokarm.
□
□
Młode zagniazdowniki po wylęgu potrafią chodzić i szukać pokarmu.
□
□
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.