Autor: Małgorzata Kosińska‑Pułka

Przedmiot: język polski

Temat: Język jako narzędzie przemocy – Lekcja Eugène’a Ionesco.

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa

Kształtowane kompetencje kluczowe

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• utrwala wiadomości o schemacie komunikacji językowej;

• analizuje język postaci dramatu Lekcja Eugène’a Ionesco;

• charakteryzuje bohaterów Lekcji Eugène’a Ionesco na podstawie ich sposobu mówienia;

• rozpoznaje mechanizmy i przejawy przemocy językowej.

Strategie nauczania

• konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania

• metoda poglądowa;

• rozmowa kontrolowana;

• metoda ćwiczeń przedmiotowych;

• praca z tekstem literackim (analiza i interpretacja).

Formy zajęć

• praca indywidualna;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego;

• analizowanie utworów;

• dyskusja;

• samokształcenie.

Środki dydaktyczne

• komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica/ kartka papieru, pisak/kreda;

• karta pracy;

• fragmenty filmu;

• kartki z cytatami.

Przebieg zajęć

Faza wprowadzająca

1. Nauczyciel prosi, by uczniowie przytoczyli kilka sytuacji z życia lub wypowiedzi, które w ich ocenie okazały się wewnętrznie sprzeczne, nielogiczne, pozbawione sensu, absurdalne. Uczniowie podają przykłady wydarzeń lub wypowiedzi zawierających sprzeczność pomiędzy świadomością braku sensu życia ludzkiego, a staraniami ludzi nadania mu sensu. Wybierają jedną i pracując w grupach, przygotowują jej inscenizację. Prezentują efekty swojej pracy na forum klasy.

2. Nauczyciel zapisuje na tablicy słowa Alberta Camusa: Trzeba umieć wyobrazić sobie Syzyfa szczęśliwym. Uczniowie mówią o tym, jak rozumieją sens tego stwierdzenia w odniesieniu do mitu o Syzyfie i założeń egzystencjalizmu, według których człowiek jest istotą całkowicie wolną i dlatego odpowiedzialną za swoje życie.

3. Nauczyciel zadaje pytanie, czy można to stwierdzenie zastosować do oceny bohaterów Lekcji Eugène’a Ionesco. Uczniowie pracują w parach, ustalają odpowiedzi o postaciach dramatu. Wskazani przez nauczyciela uczniowie dzielą się z pozostałymi uczestnikami zajęć swoimi ustaleniami.

4. Przedstawienie celu zajęć i podanie tematu.

Faza realizacyjna

1. Uczniowie zapoznają się z animacją poświęconą funkcjom języka używanego przez bohatera Lekcji – Profesora. Do omówionych w prezentacji zjawisk językowych podają przykłady sytuacji z codziennej komunikacji między ludźmi. Komentują je.

2. Nauczyciel prosi, by uczniowie rozpoznali w dramacie Eugène’a Ionesco mechanizmy absurdu, władzy i języka. Uczniowie dostrzegają, że sytuacja ukazana w dramacie jest absurdalna, ponieważ osiemnastolatka tuż po maturze chce w trzy tygodnie przygotować się do uzyskania doktoratu z nauk przyrodniczych i filozofii. Profesor ocenia jej wiedzę, przepytując z dodawania do dziesięciu oraz ze znajomości pór roku. Natomiast narzędziem zdobywania i egzekwowania władzy jest język. Uczniowie zauważają, że wypowiedzi Profesora zamiast służyć komunikowaniu się przekształcają się w narzędzie, przemocy.

3. Nauczyciel dzieli klasę na cztery grupy, uczniowie na dużych arkuszach papieru rysują sylwetki Profesora i Uczennicy, zapisują przy nich przymiotniki, które można wykorzystać do oceny tych postaci (dwie grupy analizują bohaterów ukazanych na początku akcji dramatu, a dwie ukazane w punkcie kulminacyjnym akcji dramatu). Po zakończeniu ćwiczenia uczniowie wywieszają swoje arkusze papieru tak, by dostrzec można było łatwo:

• na czym polegają różnice w sposobie ukazania bohaterów;

• jakie są między nimi zależności.

4. Nauczyciel rozdaje uczniom kartki. Uczestnicy zajęć zapisują na nich mocne i słabe strony Uczennicy, a także szanse, przed którymi stoi, i zagrożenia, które mogą jej przeszkodzić. Swoje spostrzeżenia wrzucają do kartonowego pudełka. Wskazani przez nauczyciela uczniowie losują kartkę i komentują zapisane na niej ustalenia w kontekście postępowania bohaterów dramatu Eugène’a Ionesco.

5. Nauczyciel rozsypuje na biurku wąskie paski papieru ze zdaniami o akcji dramatu. Uczniowie losują je i umieszczają na tablicy, rozdzielając opisane sytuacje na prawdopodobne i absurdalne. Swoje odpowiedzi porównują z odpowiedziami umieszczonymi w e‑materiałach. Cytują tekst dramatu.

6. Uczniowie zapoznają się z umieszczonym w e‑materiałach fragmentem Lekcji i rozpoznają w  nim zabiegi językowe, które stosuje Profesor w celu uzyskania kontroli nad Uczennicą. Podają przykłady z wypowiedzi Profesora.

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel rozdaje karty pracy z fragmentem Lekcji Eugène’a Ionesco i dołączonym do niego poleceniem.

KARTA PRACY

1) Rozpoznaj i opisz własnymi słowami przejawy przemocy językowej ukazane we fragmencie dramatu (np.: groźby, przekleństwa, wyśmiewanie, wyzwiska, rozkazy, wmawianie, przedrzeźnianie, wywoływanie poczucia niższości, zniekształcanie słów odbiorcy, odbieranie prawa głosu).

2) Zachowując sens wypowiedzi Profesora, przekształć ją zgodnie z zasadami etykiety językowej.

2. Nauczyciel zadaje pytanie:

Co w dramacie „Lekcja” Eugène’a Ionesco sprawia, że można ten utwór nazwać czarną komedią?

Uczniowie, formułując odpowiedź, korzystają zarówno z tekstu dramatu, jak i definicji słownikowej gatunku. Swoje ustalenia zapisują w zeszytach.

DEFINICJA SŁOWNIKOWA

Katarzyna Wielechowska, Komedia, [w:] Słownik rodzajów i gatunków literackich, red. G. Gazda, S. Tynecka‑Makowiecka, Kraków 2006.

3. Uczniowie zapoznają się z definicją paraboli i interpretują przenośny sens świata przedstawionego w Lekcji Eugène’a Ionesco.

DEFINICJA SŁOWNIKOWA

Przypowieść, parabola, [w:] Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, red. Cz. Hernas, Warszawa 1985.

Nauczyciel zadaje pytania, na które uczniowie udzielają odpowiedzi w toku samodzielnej pracy. Swoje realizacje zadania zapisują w zeszytach.

• Jaki wpływ ma przemoc na ludzi, którzy jej doświadczają?

• Do jakich wydarzeń historycznych można odnieść treść napisanej w 1950 roku Lekcji Eugène’a Ionesco?

• Jaki związek z Lekcją Eugène’a Ionesco ma totalitaryzm?

Zadanie domowe

Nauczyciel na podstawie e‑materiałów formułuje polecenie pracy domowej.

1) Przeczytaj fragment tekstu Witolda Gombrowicza i zredaguj charakterystykę porównawczą Bladaczki z Ferdydurke i Profesora z Lekcji Eugène’a Ionesco. Uwzględnij wygląd, sposób zachowania i odnoszenia się do uczniów, a także stosunek nauczycieli do ich pracy oraz jakość przekazywanej uczniom wiedzy.

Materiały pomocnicze

Andrzej Falkiewicz, Mit Orestesa, Poznań 1967

encyklopediateatru.pl

Wskazówki metodyczne do wykorzystania multimedium bazowego

Uczniowie mogą prezentację wykorzystać do starannego zilustrowania wybranych scen i problemów w z dramatu Lekcji Eugène’a Ionesco w kontekście przemocy językowej.