Autor: Maria Gniłka‑Somerlik

Temat: Jak powstają socjolekty?

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

• definiuje język ogólny oraz jego specyficzną odmianę: socjolekt;

• wyjaśnia powstawanie socjolektów;

• wskazuje rodzaje socjolektów oraz określa ich funkcjonalność;

• formułuje własne przykłady potencjalnych socjolektów.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja;

• rozmowa kierowana;

• zabawa językowa.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją

Nauczyciel przed lekcją prosi uczniów, aby przyjrzeli się wypowiedziom na różnych internetowych grupach dyskusyjnych związanych z: programowaniem komputerowym, wędkarstwem, wybraną dyscypliną sportu, kosmetyką. Zadaniem uczniów jest wypisanie wyrazów, wyrażeń, określeń, które wydają się być właściwe wyłącznie dla tej grupy. Uczniowie dzielą wypisane przykłady na takie, których znaczenia są w stanie się domyślić (lub już je znali wcześniej) i niezrozumiałe.

Faza wprowadzająca

1. Nauczyciel na tym etapie lekcji prosi uczniów o prezentację wyników pracy wykonanej przed lekcją. Uczniowie najpierw podają przykłady wyszukanych w internecie socjolektów. Następnie pozostała część klasy próbuje zgadnąć, z dyskusji jakiej grupy pochodzą wymienione wyrazy lub wyrażenia.

2. Następnie uczniowie porządkują przykłady według zaproponowanego podziału (zrozumiałe - niezrozumiałe). Nauczyciel tak prowadzi rozmowę, by uczniowie mogli samodzielnie wywnioskować, dlaczego domyślają się pewnych znaczeń (przykładowe wnioski: socjolekty są zbudowane na znanych już związkach wyrazowych lub: na zasadzie asocjacji można się domyślić znaczenia).

3. Nauczyciel pyta uczniów o ich refleksję na temat potrzeby tworzenia takich wyrażeń w danej grupie osób. Po ogólnoklasowej dyskusji informuje uczniów, że takie wyrazy nazywamy socjolektami, a następnie poleca uczniom zapoznanie się z definicją i podziałem socjolektów w sekcji „Przeczytaj”.

Faza realizacyjna

Praca z multimedium

1. Sfera poznawcza: uczniowie zapoznają się z dwuczęściowym multimedium. Najpierw dla uporządkowania zdobytej wiedzy wykonują polecenia: 1. i 5. oraz ćwiczenie 1. (wszystkie z sekcji multimedium).

2. Analiza zjawiska językowego: uczniowie wykonują polecenia do multimedium: 2‑4 i 6. Na podstawie filmu zastanawiają się nad procesem powstawania socjolektów i możliwymi korzyściami dla języka ogólnego.

Ćwiczenia językowe

Po weryfikacji zdobytej wiedzy oraz analizie zjawiska językowego uczniowie przystępują do wykonywania ćwiczeń:

1. Nauczyciel może zastosować podział i rozpocząć od prostych ćwiczeń zamkniętych, w których wykorzystano bliski uczniowi zasób słownictwa, czyli: 1, 2 i 5.

2. W następnym kroku uczniowie mogą przejść do ćwiczeń analitycznych, nadal bazujących na doświadczeniach własnych uczniów: 6 i 7.

3. Nauczyciel w podsumowaniu części ćwiczeniowej odnoszącej się do socjolektu uczniów przedstawia informacje na temat corocznego plebiscytu na Młodzieżowe Słowo Roku. Trafnym i wielowątkowym przykładem jest edycja 2020:

W tym miejscu nauczyciel informuje uczniów, że ze względu na obyczajowość nie wybrano MSR 2020. Wiele zgłoszonych do plebiscytu słów miało charakter wulgarny lub obraźliwy, dlatego kapituła odstąpiła od wyboru:

Po prezentacji podsumowania plebiscytu na MSR nauczyciel prosi uczniów o refleksję na temat:

• granic obyczajowych socjolektów: Czy jeśli odbiorca obraźliwego socjolektu nie rozumie jego znaczenia, mamy prawo do jego użycia?

• użyteczności socjolektów i ich praktycznej funkcji: tutaj można przywołać refleksję dr Agaty Hąci.

• plebiscytu: korzyści (np. społeczeństwo ma szansę poznać znaczenie socjolektu młodzieży), częstotliwości użycia zwycięskich propozycji przez uczniów.

4. W ostatnim kroku nauczyciel może przejść do socjolektów z innych grup (niż młodzieżowa) i polecić uczniom wykonanie pozostałych ćwiczeń w sekcji „Sprawdź się”.

Faza podsumowująca

W fazie podsumowującej nauczyciel proponuje uczniom duetapową zabawę językową.

1. Każdy z uczniów ma za zadanie napisać post, który mógłby znaleźć się na portalu społecznościowym. Jego odbiorcami mieliby być członkowie wybranej grupy zawodowej. Post powinien zawierać innowacyjne socjolekty wymyślone przez uczniów, których znaczenia można domyślić się np. z budowy wyrazu. Uczniowie powinni pamiętać, że post musi być celowy (np. sprzedaż, opis przypadku, który przytrafił się osobie piszącej) nie tylko informacyjny. Przykład takiego tekstu uczniowie znajdą w ćwiczeniu 4. w sekcji „Sprawdź się”. Ważnym tropem przy tworzeniu tego tekstu może być uzasadnienie tworzenia socjolektów, które podała dr Agata Hącia w swoim wykładzie.

2. Uczniowie wymieniają się swoimi pracami i tworzą komentarz do posta - na wzór internetowych - przy użyciu adekwatnych socjolektów.

Wspólnie z nauczycielem uczniowie omawiają proces twórczy i ewentualne trudności w jego przebiegu.

Praca domowa:

Na podstawie socjolektów młodzieżowych stwórz krzyżówkę. Pamiętaj, by polecenia były precyzyjne, lecz unikaj sformułowań typu: „inne określenie na:...”. Nie stosuj wyrazów, które pojawiły się już w przebiegu lekcji.

Materiały dodatkowe:

• Maciej Czeszewski, Słownik slangu młodzieżowego, Piła 2001.

• Magdalena Dziurda, Piotr Choroba, Słownik gwary młodzieżowej, Toruń 2013.

• Kreatywność językowa w przekazach internetowych, red. Katarzyna Burska i Bartłomiej Cieśla, Łódź 2019.

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Prezentacja TED” jako inspirację do przygotowania własnej prezentacji multimedialnej.