Mapa pojęć

Polecenie 1

Jakie znasz rodzaje grup funkcyjnych? Dla jakich związków występuje charakterystyczna grupa funkcyjna? Poniżej znajduje się mapa pojęć, która zawiera ważniejsze grupy funkcyjne. Zapoznaj się z nią, zwracając uwagę na nazwy klas związków, a następnie rozwiąż ćwiczenia sprawdzające.

Jakie znasz rodzaje grup funkcyjnych? Dla jakich związków występuje charakterystyczna grupa funkcyjna? Zapoznaj się z poniższym opisem mapy pojęć, która zawiera ważniejsze grupy funkcyjne. Zwróć uwagę na nazwy klas związków, a następnie rozwiąż ćwiczenia sprawdzające.

RpKzgC8NWuWYn1

Mapa myśli. Lista elementów:

Nazwa kategorii: Grupy funkcyjne

Nazwa kategorii: grupa karbonylowa ( $C = O$ )

C = O

Nazwa kategorii: grupa acylowa ( $— C (O) R$ )

— C (O) R

Nazwa kategorii: grupa acetylowa ( $— C (O) {CH}_{3}$ , $— Ac$ ), gdy $R = {CH}_{3}$
Nazwa kategorii: grupa benzoilowa ( $— C (O) R$ , $— Bz$ ), gdy $R = Ph$

— C (O) R

Nazwa kategorii: grupa ketonowa ( $R_{2} C = O$ ), charakterystyczna dla ketonów
Nazwa kategorii: grupa aldehydowa ( $— CHO$ ), charakterystyczna dla aldehydów
Nazwa kategorii: grupa karboksylowa ( $— COOH$ ), charakterystyczna dla kwasów karboksylowych
Nazwa kategorii: grupa estrowa ( $— COOR$ ), charakterystyczna dla estrów

C = O

Nazwa kategorii: grupa iminowa ( $— C = N — R$ ; pochodna grupy karbonylowej), charakterystyczna dla imin
Nazwa kategorii: grupy alifatyczne

Nazwa kategorii: grupa alkilowa ( $— R$ )

— R

Nazwa kategorii: metylowa ( $— {CH}_{3}$ , $— Me$ )
Nazwa kategorii: etylowa ( $— {CH}_{2} {CH}_{3}$ , $— Et$ )
Nazwa kategorii: propylowa ( $— {CH}_{2} {CH}_{2} {CH}_{3}$ , $— Pr$ )

— R

Nazwa kategorii: grupa metylenowa ( $— {CH}_{2} —$ lub $= {CH}_{2}$ )
Nazwa kategorii: grupa etylenowa ( $— {CH}_{2} — {CH}_{2} —$ lub $= CH — {CH}_{3}$ )
Nazwa kategorii: grupa alkenowa ( $— C = CH —$ )
Nazwa kategorii: grupa winylowa, etenylowa ( $— HC = {CH}_{2}$ )
Nazwa kategorii: grupa alkinowa ( $— C \equiv CH$ )
Nazwa kategorii: grupa metinowa ( $\equiv CH$ )

Nazwa kategorii: grupa benzylowa ( $— {CH}_{2} Ph$ )
Nazwa kategorii: grupy aromatyczne

Nazwa kategorii: grupa arylowa ( $— Ar$ )
Nazwa kategorii: grupa fenylowa ( $— Ph$ )
Nazwa kategorii: grupa fenylenowa ( $— C_{6} H_{4} —$ )

Nazwa kategorii: grupy funkcyjne przyłączone poprzez heteroatom

Nazwa kategorii: grupa halogenowa ( $— X$ )
Nazwa kategorii: grupa hydroksylowa ( $— OH$ ), charakterystyczna dla alkoholi i fenoli
Nazwa kategorii: grupa alkoksylowa ( $— OR$ ), charakterystyczna dla eterów
Nazwa kategorii: grupa tiolowa (merkaptanowa) ( $— SH$ ), charakterystyczna dla tioli
Nazwa kategorii: grupa sulfidowa ( $— SR$ ), charakterystyczna dla sulfidów (tioeterów)
Nazwa kategorii: grupa aminowa ( $— {NH}_{2}$ , $— NHR$ , $— {NR}_{2}$ ) charakterystyczna dla amin
Nazwa kategorii: grupa azowa ( $— N = N —$ ), charakterystyczna dla azozwiązków
Nazwa kategorii: grupa cyjanianowa ( $— O — C \equiv N$ )
Nazwa kategorii: grupa izocyjanianowa ( $— N = C = O$ )
Nazwa kategorii: grupa nitrowa ( $— {NO}_{2}$ ), charakterystyczna dla nitrozwiązków

Nazwa kategorii: grupa amidowa ( $X — NR' R''$ , gdzie $X =$ reszta kwasowa), charakterystyczna dla amidów

X — NR' R''

X =

Nazwa kategorii: grupa peptydowa $R — C (O) NR' R''$ ), charakterystyczna dla peptydów i białek

X — NR' R''

X =

Mapa myśli. Lista elementów:

Nazwa kategorii: Grupy funkcyjne

Nazwa kategorii: grupa karbonylowa ( $C = O$ )

C = O

Nazwa kategorii: grupa acylowa ( $— C (O) R$ )

— C (O) R

Nazwa kategorii: grupa acetylowa ( $— C (O) {CH}_{3}$ , $— Ac$ ), gdy $R = {CH}_{3}$
Nazwa kategorii: grupa benzoilowa ( $— C (O) R$ , $— Bz$ ), gdy $R = Ph$

— C (O) R

Nazwa kategorii: grupa ketonowa ( $R_{2} C = O$ ), charakterystyczna dla ketonów
Nazwa kategorii: grupa aldehydowa ( $— CHO$ ), charakterystyczna dla aldehydów
Nazwa kategorii: grupa karboksylowa ( $— COOH$ ), charakterystyczna dla kwasów karboksylowych
Nazwa kategorii: grupa estrowa ( $— COOR$ ), charakterystyczna dla estrów

C = O

Nazwa kategorii: grupa iminowa ( $— C = N — R$ ; pochodna grupy karbonylowej), charakterystyczna dla imin
Nazwa kategorii: grupy alifatyczne

Nazwa kategorii: grupa alkilowa ( $— R$ )

— R

Nazwa kategorii: metylowa ( $— {CH}_{3}$ , $— Me$ )
Nazwa kategorii: etylowa ( $— {CH}_{2} {CH}_{3}$ , $— Et$ )
Nazwa kategorii: propylowa ( $— {CH}_{2} {CH}_{2} {CH}_{3}$ , $— Pr$ )

— R

Nazwa kategorii: grupa metylenowa ( $— {CH}_{2} —$ lub $= {CH}_{2}$ )
Nazwa kategorii: grupa etylenowa ( $— {CH}_{2} — {CH}_{2} —$ lub $= CH — {CH}_{3}$ )
Nazwa kategorii: grupa alkenowa ( $— C = CH —$ )
Nazwa kategorii: grupa winylowa, etenylowa ( $— HC = {CH}_{2}$ )
Nazwa kategorii: grupa alkinowa ( $— C \equiv CH$ )
Nazwa kategorii: grupa metinowa ( $\equiv CH$ )

Nazwa kategorii: grupa benzylowa ( $— {CH}_{2} Ph$ )
Nazwa kategorii: grupy aromatyczne

Nazwa kategorii: grupa arylowa ( $— Ar$ )
Nazwa kategorii: grupa fenylowa ( $— Ph$ )
Nazwa kategorii: grupa fenylenowa ( $— C_{6} H_{4} —$ )

Nazwa kategorii: grupy funkcyjne przyłączone poprzez heteroatom

Nazwa kategorii: grupa halogenowa ( $— X$ )
Nazwa kategorii: grupa hydroksylowa ( $— OH$ ), charakterystyczna dla alkoholi i fenoli
Nazwa kategorii: grupa alkoksylowa ( $— OR$ ), charakterystyczna dla eterów
Nazwa kategorii: grupa tiolowa (merkaptanowa) ( $— SH$ ), charakterystyczna dla tioli
Nazwa kategorii: grupa sulfidowa ( $— SR$ ), charakterystyczna dla sulfidów (tioeterów)
Nazwa kategorii: grupa aminowa ( $— {NH}_{2}$ , $— NHR$ , $— {NR}_{2}$ ) charakterystyczna dla amin
Nazwa kategorii: grupa azowa ( $— N = N —$ ), charakterystyczna dla azozwiązków
Nazwa kategorii: grupa cyjanianowa ( $— O — C \equiv N$ )
Nazwa kategorii: grupa izocyjanianowa ( $— N = C = O$ )
Nazwa kategorii: grupa nitrowa ( $— {NO}_{2}$ ), charakterystyczna dla nitrozwiązków

Nazwa kategorii: grupa amidowa ( $X — NR' R''$ , gdzie $X =$ reszta kwasowa), charakterystyczna dla amidów

X — NR' R''

X =

Nazwa kategorii: grupa peptydowa $R — C (O) NR' R''$ ), charakterystyczna dla peptydów i białek

X — NR' R''

X =

Grupy funkcyjne
- grupa karbonylowa (-C=O)
  - grupa acylowa (−C(O)R)
    - grupa acetylowa (−C(O)CH[subscript]3[/], −Ac), gdy R = CH[subscript]3[/]
    - grupa benzoilowa (−C(O)Ph, −Bz), gdy R = Ph
  - grupa ketonowa (R[subscript]2[/]C=O), charakterystyczna dla ketonów
  - grupa aldehydowa (−CHO), charakterystyczna dla aldehydów
  - grupa karboksylowa (−COOH), charakterystyczna dla kwasów karboksylowych
  - grupa estrowa (−COOR), charakterystyczna dla estrów
- grupa iminowa (−C=N−R; pochodna grupy karbonylowej), charakterystyczna dla imin
- grupy alifatyczne
  - grupa alkilowa (−R)
    - metylowa (−CH[subscript]3[/], −Me)
    - etylowa (−CH[subscript]2[/]CH[subscript]3[/], −Et)
    - propylowa (−CH[subscript]2[/]CH[subscript]2[/]CH[subscript]3[/], −Pr)
  - grupa metylenowa (−CH[subscript]2[/]− lub =CH[subscript]2[/])
  - grupa etylenowa (−CH[subscript]2[/]−CH[subscript]2[/]− lub =CH−CH[subscript]3[/])
  - grupa alkenowa (−C=CH-)
  - grupa winylowa, etenylowa (−HC=CH[subscript]2[/])
  - grupa alkinowa (−C≡CH)
  - grupa metinowa (≡CH)
- grupa benzylowa (−CH[subscript]2[/]Ph)
- grupy aromatyczne
  - grupa arylowa (−Ar)
  - grupa fenylowa (−Ph)
  - grupa fenylenowa (−C[subscript]6[/]H[subscript]4[/]−)
- grupy funkcyjne przyłączone poprzez heteroatom
  - grupa halogenowa (−X)
  - grupa hydroksylowa (−OH), charakterystyczna dla alkoholi i fenoli
  - grupa alkoksylowa (−OR), charakterystyczna dla eterów
  - grupa tiolowa (merkaptanowa) (−SH), charakterystyczna dla tioli
  - grupa sulfidowa (−SR), charakterystyczna dla sulfidów (tioeterów)
  - grupa aminowa (−NH[subscript]2[/], −NHR, −NR[subscript]2[/]) charakterystyczna dla amin
  - grupa azowa (−N=N−), charakterystyczna dla azozwiązków
  - grupa cyjanianowa (−O−C≡N)
  - grupa izocyjanianowa (−N=C=O)
  - grupa nitrowa (−NO[subscript]2[/]), charakterystyczna dla nitrozwiązków
- grupa amidowa (X−NR'R", gdzie X = reszta kwasowa), charakterystyczna dla amidów
  - grupa peptydowa R−C(=O)−NR'R"), charakterystyczna dla peptydów i białek

Mapa pojęć pt. Podział grup funkcyjnych

Źródło: GroMar Sp. z o.o. oprac. na podst. McMurry J., Chemia organiczna, wyd. 3, Warszawa, 2005, licencja: CC BY-SA 3.0.

Mapa myśli. Lista elementów:

Nazwa kategorii: Grupy funkcyjne
Elementy należące do kategorii Grupy funkcyjne
Nazwa kategorii: grupa karbonylowa ( $C = O$ )
Elementy należące do kategorii grupa karbonylowa ( $C = O$ )
- Nazwa kategorii: grupa acylowa ( $— C (O) R$ )
  Elementy należące do kategorii grupa acylowa ( $— C (O) R$ )
  - Nazwa kategorii: grupa acetylowa ( $— C (O) {CH}_{3}$ , $— Ac$ ), gdy $R$ to grupa ${CH}_{3}$
  - Nazwa kategorii: grupa benzoilowa ( $— C (O) R$ , $— Bz$ ), gdy $R$ to grupa $Ph$
    Koniec elementów należących do kategorii grupa acylowa ( $— C (O) R$ )
- Nazwa kategorii: grupa ketonowa ( $R_{2} C = O$ ), charakterystyczna dla ketonów
- Nazwa kategorii: grupa aldehydowa ( $— CHO$ ), charakterystyczna dla aldehydów
- Nazwa kategorii: grupa karboksylowa ( $— COOH$ ), charakterystyczna dla kwasów karboksylowych
- Nazwa kategorii: grupa estrowa ( $— COOR$ ), charakterystyczna dla estrów
  Koniec elementów należących do kategorii grupa karbonylowa ( $C = O$ )
Nazwa kategorii: grupa iminowa ( $— C = N — R$ ; pochodna grupy karbonylowej), charakterystyczna dla imin
Nazwa kategorii: grupy alifatyczne
Elementy należące do kategorii grupy alifatyczne
- Nazwa kategorii: grupa alkilowa ( $— R$ )
  Elementy należące do kategorii grupa alkilowa ( $— R$ )
  - Nazwa kategorii: metylowa ( $— {CH}_{3}$ , $— Me$
  - Nazwa kategorii: etylowa ( $— {CH}_{2} {CH}_{3}$ , $— Et$ )
  - Nazwa kategorii: propylowa ( $— {CH}_{2} {CH}_{2} {CH}_{3}$ , $— Pr$ )
    Koniec elementów należących do kategorii grupa alkilowa ( $— R$ )
- Nazwa kategorii: grupa metylenowa ( $— {CH}_{2} —$ lub $= {CH}_{2}$ )
- Nazwa kategorii: grupa etylenowa ( $— {CH}_{2} — {CH}_{2} —$ lub $= CH — {CH}_{3}$ )
- Nazwa kategorii: grupa alkenowa ( $— C = CH —$ )
- Nazwa kategorii: grupa winylowa, etenylowa ( $— HC = {CH}_{2}$ )
- Nazwa kategorii: grupa alkinowa ( $— C \equiv CH$ )
- Nazwa kategorii: grupa metinowa ( $\equiv CH$ )
  Koniec elementów należących do kategorii grupy alifatyczne
Nazwa kategorii: grupa benzylowa ( $— {CH}_{2} Ph$ )
Nazwa kategorii: grupy aromatyczne
Elementy należące do kategorii grupy aromatyczne
- Nazwa kategorii: grupa arylowa ( $— Ar$ )
- Nazwa kategorii: grupa fenylowa ( $— Ph$ )
- Nazwa kategorii: grupa fenylenowa ( $— C_{6} H_{4} —$ )
  Koniec elementów należących do kategorii grupy aromatyczne
Nazwa kategorii: grupy funkcyjne przyłączone poprzez heteroatom
Elementy należące do kategorii grupy funkcyjne przyłączone poprzez heteroatom
- Nazwa kategorii: grupa halogenowa ( $— X$ )
- Nazwa kategorii: grupa hydroksylowa ( $— OH$ ), charakterystyczna dla alkoholi i fenoli
- Nazwa kategorii: grupa alkoksylowa ( $— OR$ ), charakterystyczna dla eterów
- Nazwa kategorii: grupa tiolowa (merkaptanowa) ( $— SH$ ), charakterystyczna dla tioli
- Nazwa kategorii: grupa sulfidowa ( $— SR$ ), charakterystyczna dla sulfidów (tioeterów)
- Nazwa kategorii: grupa aminowa ( $— {NH}_{2}$ , $— NHR$ , $— {NR}_{2}$ ) charakterystyczna dla amin
- Nazwa kategorii: grupa azowa ( $— N = N —$ ), charakterystyczna dla azozwiązków
- Nazwa kategorii: grupa cyjanianowa ( $— O — C \equiv N$ )
- Nazwa kategorii: grupa izocyjanianowa ( $— N = C = O$ )
- Nazwa kategorii: grupa nitrowa ( $— {NO}_{2}$ ), charakterystyczna dla nitrozwiązków
  Koniec elementów należących do kategorii grupy funkcyjne przyłączone poprzez heteroatom
Nazwa kategorii: grupa amidowa ( $X — NR' R''$ , gdzie $X$ to reszta kwasowa), charakterystyczna dla amidów
Elementy należące do kategorii grupa amidowa ( $X — NR' R''$ , gdzie $X$ to reszta kwasowa), charakterystyczna dla amidów
- Nazwa kategorii: grupa peptydowa $R — C (O) NR' R''$ ), charakterystyczna dla peptydów i białek
  Koniec elementów należących do kategorii grupa amidowa ( $X — NR' R''$ , gdzie $X$ to reszta kwasowa), charakterystyczna dla amidów
  Koniec elementów należących do kategorii Grupy funkcyjne

RaoIlBYI6iX0D

Ćwiczenie 1

Przyporządkuj grupę funkcyjną do odpowiadającej jej nazwy.

−CHO, −OR, −N=N−, −N=C=O, −Ar, −CH<sub>2</sub>−, −SR

grupa metylenowa
grupa arylowa
grupa alkoksylowa
grupa sulfidowa
grupa izocyjanianowa
grupa azowa
grupa aldehydowa

Ćwiczenie 2

Wymień przykłady grupy alkilowej.

RBJJEwglDpLcQ

Odpowiedź:

- metylowa ( $— {CH}_{3}$ , $— Me$ );

- etylowa ( $— {CH}_{2} {CH}_{3}$ , $— Et$ );

- propylowa ( $— {CH}_{2} {CH}_{2} {CH}_{3}$ , $— Pr$ ).

Rtk7MsidQ0rrb

Ćwiczenie 3

Przyporządkuj grupę funkcyjną, charakterystyczną dla wybranej klasy związków chemicznych.

R_{2} C = O