W średniowiecznej Europie: mieszkańcy, Kościół i architektura
Mieszkańcy średniowiecznego miasta
Rozwojowi gospodarczemu w średniowieczu towarzyszyły zmiany społeczne. Od początku XI w. znacząco wzrosła liczba ludności Europy: z 50 mln do ponad 70 mln w XIII wieku. Wymagało to nowych form organizacji: kolonizacji i zagospodarowywania nowych terenów, nadania miastom przywilejów i stworzenia władz samorządowych. Z czasem bogacące się miasta zaczęły ze sobą współpracować, aby zwiększyć zyski z handlu – przykładem jest Hanza, która, pod przewodnictwem Lubeki, skupiała 160 miast.
Mieszkańcy miast w średniowieczu
Mieszkańców średniowiecznych miast nazywamy mieszczanami. Należeli do nich głównie kupcy i rzemieślnicy. Mieszczanie byli zróżnicowani pod względem zamożności i roli, jaką pełnili w mieście. Najważniejsi byli kupcy i rzemieślnicy.
Ci najbardziej zamożni należeli do patrycjuszy, w odróżnieniu do biedniejszych, których nazywamy pospólstwem. Natomiast żebracy, czeladnicy, służba domowa stanowili najbiedniejszą ludność, tzw. plebs.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1IKpbj3c8LmU
Film opowiada o rozwoju miast w średniowieczu.
Rady miejskie
Wspólnoty miejskie stawały się coraz bogatsze. Mogły płacić większe podatki swoim właścicielom. Ci szybko docenili tę cechę mieszczan. Miasta otrzymywały specjalne przywileje zwiększające zakres wolności mieszczan. Wiele z nich stawało się wspólnotami samorządnymi, niezależnymi w swoich wewnętrznych sprawach od królów i książąt. Najzamożniejsze miasta włoskie – jak Wenecja, Mediolan, Florencja – uzależniały od siebie swoje otoczenie, przekształcając się w państwa. Mury chroniące miasta przed napaścią wrogów były jednocześnie granicą obowiązywania prawa miejskiego. I dla osób z zewnątrz stawały się symbolem wolności mieszczan od obowiązków wobec arystokracji, rycerzy, panów Kościoła.
Zanim miastem rządzić zaczęły rady, władza spoczywała w ręku właściciela miasta. Król, książę, hrabia, biskup lub opat wyznaczali swojego urzędnika, który pilnował ich interesów w mieście. Rada mogła powstać dopiero wówczas, gdy właściciel zgodził się na większy wpływ mieszczan na prawo w ich mieście. Plastycznie oddaje powołanie pierwszej rady rocznik miasta Erfurt.
Mieszczanie nigdy jednak nie byli jednolitą wspólnotą. Zamożni kupcy i część osiadłego w miastach rycerstwa tworzyli elitę, tak zwany patrycjat. To z niej pochodzili ludzie rządzący miastem. Ich styl życia niewiele różnił się od rycerskiego. Od wojowników odróżniał ich jednak nie tylko brak obowiązku osobistego stawienia się w czasie wojny w armii seniora. Istotną różnicą był także stale podkreślany, ścisły związek życia jednostki z dobrem całej wspólnoty miejskiej. Nawet najzamożniejszy kupiec był jej członkiem. Jego los zależał od losu wspólnoty. Jeśli chciał spokojnie realizować swe ambicje, musiał się liczyć z głosem współmieszkańców. Szczególnie z rzemieślnikami, którzy byli zaliczani do tak zwanego pospólstwa (plebs), jednak od XIV wieku współrządzili miastami.
Zaznacz w tekście, kto decydował o powołaniu pierwszej rady (na czerwono) i kto miał być do niej wybrany (na niebiesko).
(1255) Tego roku {czerwony}obywatele, którzy uchodzą za znaczniejszych mieszczan, którym od przodków powierzona była piecza nad miastem, ustanowili,{/czerwony}że corocznie wybiorą po {niebieski}dwunastu mężów różnego wieku, mianowicie starszych, średniego wieku i młodzieńców, zwanych konsulami{-niebieski}(członkami rady – rajcami), a ponad nimi dwóch starszych, aby gdy coś większa ich część postanowi uczynić, za aprobatą tych dwóch przez wszystkich mieszkańców miasta było uznane za obowiązujące.
Napisz czym zajmowała się rada miejska w średniowiecznym mieście.
Kupcy
Kupcy należeli do najbogatszych mieszkańców średniowiecznych miast. Mieszkali w pięknych i bogato zdobionych kamienicach, ubierali się w kosztowne stroje. Mieli wpływ na zarządzanie miastem, ponieważ zasiadali w radzie miejskiej. Żyli z handlu towarami, które często sprowadzali z dalekich stron. Sprzedawali swoje towary głównie na targach miejskich lub w sukiennicach. W miastach można było spotkać drobnych kupców, którzy sprzedawane towary nosili ze sobą na plecach i docierali bezpośrednio do domów mieszczan.
Kupcy wiozący towary mogli się poruszać po wyznaczonych drogach. Jeżeli wiodły one do miasta, które miało tak zwane prawo składu, musieli na mocy tego prawa zatrzymać się w tym mieście i wystawić cały swój towar.
Przyjrzyj się ilustracji i wymień towary, które oferują sprzedawcy.
Na podstawie opisu napisz, czy wszystkie towary sprzedawane przez kupców były pierwszej potrzeby?
Kupcy, podróżując od miasta do miasta, narażali się często na niebezpieczeństwo. Dlatego przed wyruszeniem w drogę ostrzegali się nawzajem, na przykład przed wilkami, gdy droga wiodła przez lasy, albo przed napadami rozbójników.
Na polskich drogach obowiązywało prawo zwane mirem drogowym. Zgodnie z nim władca za pośrednictwem swoich ludzi miał zapewnić podróżującym bezpieczeństwo. Każdy, kto napadał na drodze, musiał się liczyć z poważną karą. Mir drogowy był jednak często łamany.
Rzemieślnicy
Najliczniejszą grupę mieszkańców miast stanowili rzemieślnicy. Należeli do nich między innymi: piekarze, rzeźnicy, krawcy, szewcy, garncarze, tkacze. W średniowieczu, nie tak jak obecnie, większość towarów była wytwarzana w małych warsztatach i w niewielkich ilościach. Produkowane przez rzemieślników towary były potrzebne mieszkańcom miast. Zakłady rzemieślnicze znajdowały się na parterach kamienic. Bogaci rzemieślnicy zajmowali mieszkania nad swoimi warsztatami, biedniejsi mieszkali na strychach.
Dopasuj przedmioty zrobione przez rzemieślników do nazw rzemiosł.
suknie, garnki z gliny, wyroby mięsne, nakrycia głowy, skóry, beczki, zbroje, podkowy dla koni, chleb, buty
| Garncarstwo | |
| Kowalstwo | |
| Krawiectwo | |
| Szewstwo | |
| Garbarstwo | |
| Piekarstwo | |
| Rzeźnictwo | |
| Płatnerstwo | |
| Kapelusznictwo | |
| Bednarstwo |
Cechy
Od XIII wieku rzemieślnicy przy wsparciu władz miejskich zaczęli zakładać własne organizacje, nazywane cechami. Do cechu należeli rzemieślnicy jednej lub kilku pokrewnych specjalności. Cechy dbały o wysoką jakość wytwarzanych towarów, chroniły swoich członków przed nieuczciwą konkurencją, ustalały płace, godziny pracy (na przykład zabraniały pracy nocą). W razie złamania regulaminu rzemieślnik stawał przed sądem cechowym. Członkowie cechów opiekowali się też rodzinami zmarłych rzemieślników, które były w potrzebie.
Rzemieślnicy tej samej specjalności często mieszkali obok siebie na tych samych ulicach. Świadczą o tym zachowane do dziś nazwy niektórych ulic.
Mapa - Stargard Szczeciński. Stare Miasto.
1. Kościół św. Jana.
2. Cerkiew.
3. Wieża ciśnień.
4. Baszta Morze Czerwone.
5. Kościół Świętego Ducha.
6. Brama Przycka.
7. Dom Klecanów.
8. Basteja.
9. Baszta Tkaczy.
10. Ratusz.
11. Odwach.
12. Kolegiata NMP.
13. Plebania.
14. Baszta Jeńców.
15. Kamienica mieszczańska.
16. Arsenał.
17. Brama Wałowa.
18. Baszta Białogłówka.
19. Brama Portowa.
20. Spichlerz.
Ulice (wybrane przykłady):
Chrobrego;
Stefana Czarnieckiego;
Popiela;
Kazimierza Wielkiego;
Krzywostego;
Grodzka;
Płatnerzy;
Garncarska;
Kuśnierzy;
Warowna;
Płatnerzy;
Szewska.
Przyjrzyj się planowi Starego Miasta w Stargardzie Szczecińskim i odszukaj przynajmniej trzy ulice, których nazwy wskazują na rodzaj znajdujących się tam zakładów rzemieślniczych.
Na podstawie opisu planu Starego Miasta w Stargardzie Szczecińskim, wymień przynajmniej trzy ulice, których nazwy wskazują na rodzaj znajdujących się tam zakładów rzemieślniczych.
Najważniejszymi instytucjami miasta były rozwijające się od XI wieku stowarzyszenia kupców (gildie) oraz zawiązywane w XIII wieku związki rzemieślników (cechy). Każda z tych grup posiadała własnego świętego patrona. A ich członków jednoczyło wspólne uczestniczenie w obrzędach religijnych. Czasami w osobnej, przeznaczonej tylko dla danego cechu lub gildii, kaplicy w miejskim kościele. Wspólnie obchodzono ważne święta, wspólnie grzebano zmarłych. Religijne symbole patronów były wprowadzane przez członków tych stowarzyszeń zarówno jako elementy zdobiące ich wyroby, jak i do ich dokumentów i ksiąg.
Indywidualizm pozostawał cechą rycerza, życie we wspólnocie – mieszczanina.
Wyjaśnij rolę cechów w miastach średniowiecznych.
Od ucznia do mistrza
Żeby dostać uprawnienia rzemieślnicze i móc prowadzić swój warsztat, trzeba było zostać mistrzem. Droga do zdobycia tytułu mistrza była długa, trwała nawet kilka lat. Najpierw uczeń pod okiem doświadczonego rzemieślnika zdobywał podstawowe umiejętności. Następnie zostawał czeladnikiem. By zostać mistrzem, czeladnik musiał wykonać samodzielnie przedmiot związany z rodzajem wykonywanego rzemiosła, na przykład krawiec musiał uszyć suknię, szewc zrobić buty. Jakość takiej pracy, zwanej majstersztykiem, oceniali mistrzowie cechowi. Dobrze wykonana potwierdzała zdobyte umiejętności. Po przyjęciu majstersztyku czeladnik mógł zostać mistrzem.
Dzisiaj majstersztykiem określamy szczególnie udane dzieło, na przykład pięknie wykonany mebel.
Obowiązki mieszkańców miast
W mieście mieszkali księża, którzy pełnili swe posługi w kościołach. Zakonnicy,
na przykład franciszkanie i dominikanie, również zakładali swoje klasztory w obrębie miejskich murów.
W średniowiecznym mieście istniały tak zwane uliczne zawody. Ci, którzy
je wykonywali, zarabiali bardzo mało. Ich praca była jednak bardzo potrzebna mieszkańcom. Należeli do nich czyściciele ubiorów umazanych ulicznym błotem czy nosiciele wody, którzy targali wiadra wody na piętra kamienic.
Kupcy i rzemieślnicy płacili podatki, przeznaczane na potrzeby miasta, na przykład na budowę murów miejskich, utrzymanie porządku i czystości. Byli też zobowiązani do obrony miasta w razie najazdu nieprzyjaciela.
Elementem murów obronnych były wieże, zwane basztami. Cechy były zobowiązane do obrony wyznaczonych fragmentów miejskich murów i wież. Z tego powodu baszty często określano nazwami cechów.
Odpowiedz, jaki cech musiał bronić basztę przedstawioną na zdjęciu.
Ćwiczenia
Uzupełnij zdania podanymi niżej wyrazami.
rzemieślnicy, mistrza, handlem, mieszczanami, radzie miejskiej, czeladnikiem, kupcy, warsztat, Cechy
Najbogatszą i najbardziej wpływową grupą mieszkańców średniowiecznego miasta byli ................................. Trudnili się ................................. Zasiadali w ................................. Najliczniejszą grupę stanowili ................................. By móc prowadzić swój ................................ trzeba było zdobyć uprawnienia mistrza. Uczeń najpierw zdobywał umiejętności, by stać się ................................. Dopiero po doskonałym wykonaniu specjalnej pracy, zwanej majstersztykiem, otrzymywał tytuł ................................. ................................ to stowarzyszenia skupiające rzemieślników wytwarzających te same towary. Rzemieślnicy i kupcy byli nazywani .................................
Przeczytaj tekst źródłowy, a następnie wykonaj polecenie.
Mistrzowie cechu tkaczy wełny we Frankfurcie postanowili w interesach cechu określić, jaką ilość sukna ma prawo każdy rzemieślnik wyprodukować i zanieść na targ. Odczytali swój spis i prosili radę o zatwierdzenie go […]. Biorąc pod uwagę, że takie jest życzenie większości mistrzów, rada zezwoliła im na ustanowienie następującej zasady: żaden mistrz nie ma prawa wyrabiać lub polecić (komuś) wyrabiać większej ilości sukna niż to na niego przypadało. Każdy kto naruszy to postanowienie, bez różnicy czy uczynił to dla siebie, czy dla kogoś innego – płaci karę w wysokości 5 grzywien od sztuki sukna; jeżeli ukaże się taki (nieprawnie zrobiony na sprzedaż) towar, wszyscy mężczyźni i kobiety, należący do cechu, obowiązani są zawiadomić o tym miejskich funkcjonariuszy dla pobrania kary. Rada pozostawia sobie prawo zwiększenia, zmniejszenia, jak i pełnego zniesienia rzeczowego spisu.
Cytat za: Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 8, Miasta i mieszczaństwo średniowiecza (do schyłku XV w.), oprac. R. Heck, Warszawa 1959.
Słownik
średniowieczna organizacja samorządu rzemieślników, mająca charakter społeczno‑zawodowy, która zrzeszała osoby zajmujące się tym samym rzemiosłem
rzemieślnik, który ukończył naukę zawodu i zdał egzamin (jego umiejętności sprawdzała specjalna komisja), pracuje pod nadzorem majstra
(łac. patriciatus od patricius – patrycjusz, patres – ojcowie, senatorzy) najzamożniejsza warstwa mieszkańców miast
warstwa społeczna ubogiego mieszczaństwa
(łac.) warstwa społeczna ludzi niewykształconych i niezamożnych, nienależąca do stanu szlacheckiego
przywilej handlowy, który był nadawany miastom; dzięki niemu przejeżdzający przez miasto kupcy byli zobowiązani do wystawienia na sprzedaż swoich towarów
stan społeczny, który składa się z obywateli miast; wolnych osób, które podlegają prawu miejskiemu