Zróżnicowanie gleb i roślinności na obszarze Polski
Morze Bałtyckie – środowisko przyrodnicze a działalność człowieka
Morze Bałtyckie jest jednym z najmłodszych mórz Oceanu Atlantyckiego – liczy tylko ok. 12 tys. lat. Powstało w wyniku zalania wodą wielkiego zagłębienia terenu, które pozostało po lądolodzie skandynawskim. W swoim rozwoju przechodziło kilka etapów, m.in. traciło kontakt z wodami oceanu i stawało się jeziorem.
R6oRK8kyozdjW1
Na zdjęciu lotniczym zabudowania portowe. Kilka basenów portowych w kształcie wąskich prostokątów z betonowymi nabrzeżami uzbrojonych w dźwigi, magazyny. Zacumowane statki, jachty, łodzie.
że Morze Bałtyckie leży w Europie Północnej i jest częścią Oceanu Atlantyckiego.
Nauczysz się
opisywać położenie Morza Bałtyckiego;
wskazywać na mapie największe zatoki, cieśniny, wyspy i półwyspy Bałtyku;
odczytywać z mapy maksymalną głębokość Bałtyku;
opisywać właściwości fizyczne i chemiczne wód Morza Bałtyckiego;
podawać przykłady zagospodarowania i wykorzystania Bałtyku przez człowieka;
wymieniać źródła zanieczyszczenia wód morza;
oceniać stopień zanieczyszczenia wód Morza Bałtyckiego.
iGI2pHQL2N_d5e171
1. Środowisko przyrodnicze Morza Bałtyckiego
Morze Bałtyckie zalicza się do typu mórz śródziemnych (małą literą), ponieważ ze wszystkich stron otoczone jest lądami. Jedyne połączenie z wodami wszechoceanu prowadzi przez kilka wąskich cieśnin, zwanych Cieśninami DuńskimiCieśniny DuńskieCieśninami Duńskimi, do Morza Północnego.
Polecenie 1
Na mapie Europy wskaż Morze Bałtyckie i określ jego położenie geograficzne.
Wskaż i nazwij półwyspy oddzielające Bałtyk od Oceanu Atlantyckiego i Oceanu Arktycznego.
Powiększ mapę i odczytaj nazwy cieśnin, które łączą Morze Bałtyckie z wodami wszechoceanu.R1KuA9xmwnqy01
Ilustracja przedstawia mapę hipsometryczną Europy. W obrębie lądów występują obszary w kolorze zielonym, żółtym, pomarańczowym i czerwonym. Morza zaznaczono kolorem niebieskim. Kontynent europejski zajmuje centralną część mapy. Sąsiadujące z Europą widoczne na mapie części innych kontynentów zaznaczono kolorem beżowym. Na mapie opisano nazwy kontynentów, półwyspów, wysp, głównych nizin, wyżyn i pasm górskich, oceanów, mórz, głównych rzek i jezior. Oznaczono białymi kropkami i opisano główne miasta. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dziesięć stopni. Po prawej stronie mapy na górze w legendzie umieszczono prostokątny pionowy pasek. Pasek podzielono na siedem części. U góry – czerwony i ciemnopomarańczowy, dalej pomarańczowy, jasnopomarańczowy i żółty, jasnozielony i ciemnozielony. Opisano poziomice: zero metrów (poziom morza), dwieście metrów powyżej poziomu morza, pięćset metrów powyżej poziomu morza, tysiąc metrów powyżej poziomu morza, dwa tysiące metrów powyżej poziomu morza, trzy tysiące metrów powyżej poziomu morza. Po prawej stronie mapy na dole w legendzie umieszczono prostokątny pionowy pasek. Pasek podzielono na pięć części. Odcieniami koloru niebieskiego oznaczono głębokości mórz. W legendzie opisano izobaty: dwieście metrów poniżej poziomu morza, tysiąc metrów poniżej poziomu morza, dwa tysiące metrów poniżej poziomu morza, trzy tysiące metrów poniżej poziomu morza.
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
Morze Bałtyckie utworzyło się po zakończeniu ostatniego zlodowacenia. Wyróżnić tu można cztery główne etapy jego powstawania:
utworzenie niecki morza przez lądolód skandynawski,
wypełnienie niecki wodami wszechoceanu oraz wodami z topnienia lądolodu i z rzek,
oddzielenie od oceanu wskutek podniesienia Półwyspu Skandynawskiego po ustąpieniu lodowca,
ponowne połączenie morza z wszechoceanem przez Cieśniny Duńskie w wyniku podniesienia się poziomu mórz na skutek ocieplania klimatu.
R1HPxvIg3FxHd1
Etapy powstawania Morza Bałtyckiego
12 tys. lat temu – Bałtyckie Jezioro Lodowe; lodowiec skandynawski żłobi potężne zagłębienie, które stopniowo wypełnia się wodą z topniejącego lodu, tworząc Bałtyckie Jezioro Lodowe
R1ExagbzDvPbY1
Etapy powstawania Morza Bałtyckiego
10 tys. lat temu – Morze Yoldiowe; cofający się lodowiec otwiera połączenie z wodami oceanu – Bałtyckie Jezioro Lodowe zmienia się w Morze Yoldiowe
RQ8uDrFkGnRJN1
Etapy powstawania Morza Bałtyckiego
9 tys. lat temu – Jezioro Ancylusowe; po ustąpieniu lodowca Półwysep Skandynawski podnosi się i odcina połączenie z wodami oceanu; powstaje Jezioro Ancylusowe
R12sdCScqvub51
Etapy powstawania Morza Bałtyckiego
8 tys. lat temu – Morze Litorynowe; dalsze ocieplanie klimatu powoduje podniesienie się poziomu wód wszechoceanu, co przyczynia się do ponownego połączenia morza z oceanem poprzez Cieśniny Duńskie; powstaje Morze Litorynowe
R17vv86HLJogr1
Etapy powstawania Morza Bałtyckiego
3 tys. lat temu – współczesne Morze Bałtyckie; trwające do dziś zmiany klimatyczne kształtują współczesne Morze Bałtyckie
Kształtowanie linii brzegowej Morza Bałtyckiego trwa nieustannie do dziś. Obecnie Bałtyk jest morzem płytkim o dobrze rozwiniętej linii brzegowej z licznymi wyspami i półwyspami oraz zatokami i cieśninami.
RVxdI2HJtwL001
Ilustracja przedstawia mapę Morza Bałtyckiego. Natężeniem koloru niebieskiego przedstawiono głębokości , przy brzegach najpłycej. Kolorowymi konturami zaznaczono typy wybrzeży: zalewowo-mierzejowe, klifowe, fierdowo-szkierowe, szkierowe, föhrdowe. Na mapie opisano nazwy państw. Oznaczono i opisano główne miasta. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co pięć stopni. W legendzie umieszczono i opisano kolory użyte na mapie.
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 2
Na mapie powyżej wskaż i nazwij 3 największe zatoki Morza Bałtyckiego.
Odszukaj najgłębsze miejsce Morza Bałtyckiego i odczytaj jego głębokość oraz nazwę.
Odczytaj z mapy nazwy wszystkich dziewięciu państw bałtyckich.
Korzystając z danych zawartych w tabelach poniżej, wskaż na mapie po 5 największych wysp i półwyspów na Bałtyku. Które państwo bałtyckie można uznać za najbardziej „wyspiarskie”, czyli takie, którego największa część położona jest na wyspach?
Największe wyspy na Morzu Bałtyckim
Lp.
WYSPA
Powierzchnia [kmIndeks górny 22]
Ludność [tys.]
Przynależność państwowa
1
Zelandia
7031
2 115,3
Dania
2
Gotlandia
3140
57,4
Szwecja
3
Fionia
2984
447,1
Dania
4
Sarema
2673
40,3
Estonia
5
Olandia
1342
23,0
Szwecja
6
Lolland
1243
66,7
Dania
7
Hiuma
965
10,0
Estonia
8
Rugia
935
73,0
Niemcy
9
Aland
685
24,5
Finlandia
10
Bornholm
588
44,1
Dania
11
Falster
514
47,0
Dania
12
Uznam
(373/72) 445
31,5/36,0
Niemcy/Polska
13
Als
312
50,0
Dania
14
Langeland
285
15,0
Dania
15
Wolin
265
17,0
Polska
Największe półwyspy Morza Bałtyckiego
Lp.
PÓŁWYSEP
Długość [km]
Przynależność państwowa
1
Mierzeja Kurońska
(49/49) 98
Rosja/Litwa
2
Mierzeja Wiślana
(34/26) 60
Polska/Rosja
3
Fischland‑Darß‑Zingst
45
Niemcy
4
Mierzeja Helska
35
Polska
5
Hanko
30
Finlandia
6
Cypel Grenen
30
Dania
Nad Morzem Bałtyckim występuje 5 różnych rodzajów wybrzeża:
mierzejowo‑zalewowe – fale i prądy morskie usypują długie, piaszczyste wały (mierzejemierzejamierzeje), które odcinają zatoki, zalewy i jeziora przybrzeżne od otwartego morza; ten typ spotykać można nad południowym Bałtykiem;
klifowe – wysoki brzeg stale jest podcinany przez fale morskie, co powoduje cofanie się klifu; występuje głównie na południowych wybrzeżach Morza Bałtyckiego;
szkierowe (szerowe) – charakteryzuje się „tysiącem” małych wysepek (szkierówszkierszkierów), które pojawiły się w wyniku częściowego zalania polodowcowych terenów pagórkowatych; przykładem mogą być Wyspy Alandzkie;
fierdowe (fjärdowe)fierd (fjärd)fierdowe (fjärdowe) – wybrzeże z zatokami o dość stromych ścianach (choć nie tak wysokich jak w fiordachfiordfiordach); utworzyło się poprzez zalanie niezbyt głębokich dolin lodowcowych na obszarach wyżynnych; występuje nad całym północnym Bałtykiem, często w połączeniu ze szkierami;
ferdoweferd (föhrd)ferdowe(ferd (föhrd)(föhrdoweferd (föhrd)föhrdowe)ferd (föhrd)) – powstało w wyniku zalania wypukłych obszarów akumulacji polodowcowej porozcinanych licznymi rynnami podlodowcowymi, które przebiegają w kierunku od lądu do morza; ten typ wybrzeża jest charakterystyczny dla Danii.
Wody Bałtyku nie są tak słone jak wody innych mórz. Główne tego przyczyny to:
duże opady w tej szerokości geograficznej – woda opadowa nie jest słona;
chłodny klimat, więc niskie parowanie – stężenie rozpuszczonej soli nie zwiększa się;
ograniczone połączenie ze słonymi wodami oceanu – tylko poprzez wąskie Cieśniny Duńskie;
dużo rzek wpływających do morza – dostarczają słodkiej wody.
Porównanie zasolenia różnych mórz
Akwen
ZASOLENIE
średnie
maksymalne
Morze Bałtyckie
7‰
25‰
Morze Północne
33‰
35‰
Morze Czarne
19‰
23‰
Morze Śródziemne
37‰
39‰
Morze Czerwone
40‰
80‰
Ocean Atlantycki
35‰
39‰
wszechocean
35‰
80‰
Średnie zasolenie wód Morza Bałtyckiego wynosi ok. 7‰. Oznacza to, że po odparowaniu 1000 l wody morskiej otrzymuje się 7 l soli. Największe zasolenie Bałtyku występuje na zachodzie, w rejonie Cieśnin Duńskich – ze względu na napływ słonych wód z Morza Północnego. Najmniejsze zasolenie notowane jest na północy w Zatoce Botnickiej i na wschodzie w Zatoce Fińskiej – ze względu na zimny klimat.
R1Ya5ogSRi5kh1
Ilustracja przedstawia mapę Morza Bałtyckiego. Natężeniem koloru niebieskiego przedstawiono zasolenie od trzech promili na północy do ośmiu promili w południowej części Morza Bałtyckiego (u wybrzeży Polski). W Cieśninach Duńskich zasolenie wynosi 20–30 promili. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co pięć stopni. W legendzie umieszczono i opisano kolory użyte na mapie.
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
Ciekawostka
Wody w Bałtyku tworzą trzy wyraźne warstwy. Pierwsza to powierzchniowa warstwa o niskim zasoleniu, dobrze natleniona i wymieszana, gdzie temperatura w zależności od pory roku waha się od 0°C do 20°C. Druga to warstwa głębinowa o dużym zasoleniu od 12‰ do 22‰ i stałej temperaturze 4–6°C. Pomiędzy nimi istnieje trzecia warstwa – przejściowa, tzw. halokalina (40–80 m głębokości), charakteryzująca się tym, że następuje w niej gwałtowny wzrost zasolenia.
Bałtyk należy do mórz chłodnych. W zależności od szerokości geograficznej i zasolenia temperatura wody waha się od 0°C do 18°C (zimą w bardziej zasolonych obszarach może zejść nieco poniżej 0°C, a latem w zatokach może osiągać do 22°C). Każdej zimy znaczna część akwenu zamarza, a wody Zatoki Botnickiej i Zatoki Fińskiej bywają skute lodem nawet przez okres dłuższy niż 6 miesięcy.
Polecenie 3
iRbbLOAidz
iowuocnezX
ieuQuBRXj7
Wyjaśnij, jaka jest zależność między temperaturą wód Morza Bałtyckiego a ich zasoleniem.
Na Morzu Bałtyckim występują lokalne prądy morskie. W Zatoce Botnickiej na powierzchni powstaje prąd wody słodkiej, który kieruje się w stronę Cieśnin Duńskich. Natomiast w strefie przydennej, w kierunku przeciwnym przemieszcza się prąd wody słonej powstający w Morzu Północnym. Wzdłuż polskich wybrzeży rozpoznano słabe prądy wywołane wiatrami zachodnimi, tzw. dryfy (dryfty).
Fale na Bałtyku są na ogół krótkie i strome. Typowa wysokość fali wynosi 3–5 m, ale w czasie bardzo silnych sztormów może przekroczyć nawet 10 m. Dnia 23.12.2004 roku w czasie sztormu w rejonie północnego Bałtyku zarejestrowano pojedynczą falę o wysokości prawie 14 m. Sztormy na Bałtyku są niebezpieczne dla żeglugi statków. W ostatnich latach podczas sztormu zatonęły trzy duże promy: 14 stycznia 1993 roku polski Jan Heweliusz, 28 września 1994 roku estoński Estonia, a 1 listopada 2006 roku szwedzki Finnbrich. Fale potrafią też niszczyć brzegi morza. Przez ostatnie stulecia spowodowały one m.in. cofniecie się polskiego wybrzeża miejscami nawet o kilka kilometrów. Najbardziej znanym tego przykładem jest kościół w Trzęsaczu. Zbudowano go w XIII wieku prawie 2 km od morza. W 1750 roku morski brzeg znajdował się w odległości już tylko 50 m, a w 1850 roku – 5 m od świątyni. W 1901 roku zawaliła się pierwsza ściana kościoła, po czym w następnych latach morze zabierało kolejne fragmenty budowli. Obecnie pozostała już tylko jedna ściana, która utrzymuje się wyłącznie dzięki specjalnym zabezpieczeniom budowlanym stworzonym przez człowieka.
RZZ4hwiCbiZzr1
Na zdjęciu stromy klif wzmocniony betonem. Na krawędzi klifu fragment ceglanej ściany z trzema otworami okiennymi.
Ostatnia ściana kościoła w Trzęsaczu nad brzegiem Bałtyku
Na Bałtyku nie ma dobrych warunków do występowania pływów morskich – brak głębokich zatok. Największe amplitudy pływów notowane są w Zatoce Fińskiej i wynoszą nie więcej niż 0,5 m. A w Zatoce Gdańskiej jest to zaledwie kilka centymetrów. Przyczynia się do tego również zanikanie fali pływowej z Morza Północnego w płytkich Cieśninach Duńskich.
Z powodu małego zasolenia i małej przejrzystości wód w Bałtyku nie ma zbyt wielu gatunków organizmów morskich. Często można spotkać glony (zielenice i brunatnice), rzadziej rośliny kwiatowe (np. rdestnicę, trawę morską i wywłócznika). Wśród zwierząt dominują ryby, np. śledzie, dorsze, szproty, flądry, makrele, płastugi, łososie, węgorze. Sporadycznie występują duże ssaki morskie – morświny oraz foki (szare, pospolite i obrączkowane). Z ptaków najczęściej pojawiają się tutaj rybitwy, mewy śmieszki i łabędzie nieme. Są też meduzy, pierścienice, drobne małże i skorupiaki oraz inne małe organizmy zaliczane do zooplanktonu.
Polecenie 4
Nad polskim wybrzeżem Bałtyku niekiedy spotkać można foki. Dowiedz się, gdzie i kiedy najłatwiej można je zaobserwować.
iGI2pHQL2N_d5e424
2. Zagospodarowanie Morza Bałtyckiego
Człowiek w największym stopniu zagospodarował Morze Bałtyckie w części południowej. To ze względu na sprzyjający klimat, który pozwolił mu licznie osiedlić się na tamtejszych wybrzeżach. Na chłodnej i słabo zaludnionej północy wybrzeża niemal całej Zatoki Botnickiej pozostają niezagospodarowane.
Gospodarka morska to wykorzystanie gospodarcze położenia nad morzem oraz bogactw naturalnych z nim związanych. Wyróżnia się tu kilka głównych działów:
transport morski – przewóz towarów i ludzi wodami morza; główne jego elementy to porty i statki, a także rurociągi (np. gazociąg Nordstream z Rosji do Niemiec); główne jego funkcje to obsługa handlu, na ogół zagranicznego, (dostawy dla przemysłu, usług, odbiorców detalicznych) i obsługa ruchu pasażerskiego, w tym turystycznego;R6oRK8kyozdjW1
Na zdjęciu lotniczym zabudowania portowe. Kilka basenów portowych w kształcie wąskich prostokątów z betonowymi nabrzeżami uzbrojonych w dźwigi, magazyny. Zacumowane statki, jachty, łodzie.
rybołówstwo – połowy organizmów morskich, w Bałtyku dotyczy głównie ryb, a następnie rozwój przetwórstwa rybnego; wszystkie kraje bałtyckie, oprócz Rosji, należą do Unii Europejskiej, która wyznacza określone limity połowów dla poszczególnych państw; lokalnie (głównie w Szwecji i Finlandii) prowadzona jest też marikultura, czyli hodowla ryb, małży i skorupiaków oraz uprawa wodorostów;RmZrHAnoVb83R1
Na zdjęciu kilka kutrów rybackich zacumowanych na plaży. Na kutrach tyczki z chorągiewkami. W tle mini-molo.
energetyka – wykorzystanie silnych wiatrów wiejących nad gładkimi, pozbawionymi przeszkód powierzchniami morza; najwięcej nadmorskich farm wiatrowych znajduje się w Danii, Szwecji i Niemczech; lokalnie działają też elektrownie napędzane falami morskimi;RMSfJnMmh4LJQ1
Na zdjęciu kilkanaście turbin wiatrowych stojących w wodzie.
pozyskanie surowców mineralnych – ropa naftowa, gaz ziemny, sole, piasek, bursztyny; na Morzu Bałtyckim ta działalność ma niewielkie znaczenie gospodarcze;Rl6SyTd8lMmkO1
Na zdjęciu platforma wydobywcza zamontowana na kilku palach stojących w wodzie. Na niej urządzenia przemysłowe, dźwigi.
przemysł stoczniowy – budowa i remonty statków oraz innych jednostek pływających; do niedawna branża ta przeżywała głęboki kryzys, zwłaszcza w Polsce, głównie ze względu na rozwój taniej produkcji statków w Chinach i Korei Południowej;RAiVPjgZFsIIN1
Na zdjęciu stocznia remontowa, liczne zabudowania portowe, dźwigi, kilka statków.
Stocznia Remontowa w Gdańsku – w ostatnich latach stała się światowym liderem budowy promów z napędem na skroplony gaz ziemny (LNG)
turystyka – podróżowanie w celach głównie wypoczynkowych i krajoznawczych; ze względu na raczej chłodny klimat wypoczynek nad Bałtykiem funkcjonuje właściwie tylko na południu, przede wszystkim w Polsce i w Niemczech; pomiędzy niektórymi miastami portowymi (Helsinki, St. Petersburg, Sztokholm, Kopenhaga i in.) pływają duże statki wycieczkowe.RBV9zjkPKy7lM1
Na zdjęciu brzeg morski, piaszczysta plaża, dużo ludzi, parasole, parawany. Pas trawiastych wydm.
Ważniejsze dane dotyczące gospodarki morskiej w krajach bałtyckich (2011 r.)
Państwo
Powierzchnia [kmIndeks górny 22]
Długość linii brzegowej [km]
Ludność [mln]
PKB per capita\*\* [tys. €]
Przeładunki w portach morskich [mln t]
Liczba pasażerów w portach morskich [mln]
Produkcja statków handlowych [szt.]
Połowy ryb morskich [tys. ton]
Dania\*
43 094
7 314
5,5
31,0
92,6
41,5
5
716,3
Estonia
42 226
3 794
1,3
15,6
48,5
11,8
80,7
Finlandia
337 030
4 500
5,4
29,5
115,5
18,1
1
153,8
Litwa
65 300
90
3,3
14,4
42,7
0,3
3
138,6
Łotwa
64 589
498
2,2
11,9
67,0
0,8
155,3
Niemcy\*
357 112
2 389
82,1
29,2
296,0
29,2
21
233,9
Polska
312 685
770
38,2
15,5
57,7
2,5
37
192,3
Fed. Rosyjska\*
17 075 400
37 653
141,5
12,9
212,8
1,3
32
4 254,9
Szwecja
449 967
3 218
9,4
31,3
181,6
30,1
181,3
\* – państwo z dostępem także do morza innego niż Bałtyckie \*\* – produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca
Polecenie 5
Na podstawie danych z tabeli powyżej wymień wiodące gałęzie gospodarki morskiej w poszczególnych krajach bałtyckich.
Największe porty bałtyckie według przeładunków w 2011 roku
PORT
Przeładunki [mln ton]
Göteborg
66,1
St. Petersburg
59,9
Lubeka
31,7
Gdańsk‑Gdynia
30,0
Kłajpeda
29,9
Ryga
29,6
Tallin
29,1
Windawa (Litwa)
28,6
Rostock
27,2
Kopenhaga‑Malmö
18,3
Szczecin‑Świnoujście
16,6
Kaliningrad
15,4
Arhus (Dania)
12,1
Helsinki
11,9
Polecenie 6
Na podstawie danych z obu powyższych tabel oblicz, ile wynosi udział największych portów w ogólnych przeładunkach morskich Polski, Rosji, Niemiec, Estonii czy Finlandii.
iGI2pHQL2N_d5e511
3. Zanieczyszczenie wód Morza Bałtyckiego
Wody Bałtyku są zanieczyszczane głównie w strefie przybrzeżnej. Na wybrzeżu rozwinęły się miasta, porty i zakłady przemysłowe, z których ścieki często odprowadza się bezpośrednio do morza. Wielu zanieczyszczeń dostarczają też uchodzące do Bałtyku rzeki. Dotyczy to zwłaszcza rzek płynących z gęściej zaludnionego południa i wschodu – Wisły, Odry, Niemna, Dźwiny, Newy. Niosą one ze sobą m.in. ścieki komunalne i przemysłowe, a także wypłukane z pól nawozy sztuczne i pestycydy (chemiczne środki ochrony roślin). Nadmiar wszystkich tych substancji powoduje zwiększoną eutrofizacjęeutrofizacjaeutrofizację wód Bałtyku, czyli jej użyźnienie – wzbogacenie w pokarm. Nie jest to jednak zjawisko korzystne, bowiem dzięki niemu rozwijają się przede wszystkim glony. Duże ilości glonów tworzą w następnej kolejności potężne ilości obumarłej materii organicznej zużywającej do swego rozkładu tlen zawarty w wodzie morskiej, którego dla innych organizmów zaczyna brakować. Często, zwłaszcza latem, słyszy się o tzw. zakwitaniu wód Bałtyku – to właśnie skutek eutrofizacji. Na pełnym morzu nieczystości i odpady bywają zrzucane przez statki wprost do wody. Zdarzają się również ich awarie, co skutkuje wyciekiem paliwa lub innych płynów. Zagrożeniem dla wód Bałtyku są też liczne wraki oraz inne pozostałości po II wojnie światowej (amunicja, chemikalia), które wciąż zalegają na dnie morza. Ponadto, tak jak wszędzie, wraz z wiatrami przenoszone są zanieczyszczenia powietrza, które mogą osiadać na morzu. Dodatkowo wyraźne oddzielenie Morza Bałtyckiego od oceanu utrudnia wymianę wód przez Cieśniny Duńskie.
RpQNThEloSf9n1
Ilustracja przedstawia mapę Morza Bałtyckiego i jego zlewisko. Na mapie przedstawiono zanieczyszczenie wód Morza Bałtyckiego, jakie dostają się do tam z terenu zlewiska. Tłem mapy są kolory obrazujące użytkowanie ziemi: kolorem zielonym oznaczono lasy – głównie Skandynawia, kolorem żółtym oznaczono użytki rolne – Polska, Dania, Niemcy, Litwa, Łotwa, Estonia. Na mapie opisano nazwy wysp, państw, mórz, zatok, rzek i jezior. Oznaczono białymi kropkami i opisano główne miasta. Czerwonymi liniami zaznaczono granice między państwami, a zieloną linią oznaczono granicę zlewiska Morza Bałtyckiego. Za pomocą sygnatury fabryki przedstawiono główne źródła emisji zanieczyszczeń przemysłowych i komunalnych, czerwonym kreskowaniem zaznaczono obszary o dużej koncentracji przemysłu. Za pomocą diagramów przedstawiono wielkość zanieczyszczeń wprowadzanych do Morza Bałtyckiego przez rzeki w poszczególnych państwach. Największy diagram jest umieszczony na terenie Polski, a dalej Szwecji, Łotwy i Federacji Rosyjskiej. Najmniej zanieczyszczeń wprowadzają do Morza Bałtyckiego rzeki z terenu Niemiec. Kolorem niebieskim oznaczono duże zanieczyszczenia wód przybrzeżnych: Zatoka Fińska, Cieśnina Kattegat, Zatoka Ryska, Zatoka Gdańska. Niedobór tlenu w wodach przydennych oznaczono niebieskim kreskowaniem. Występuje on w centralnej części Morza Bałtyckiego.Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co pięć stopni. W legendzie umieszczono i opisano znaki i kolory użyte na mapie.
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 7
Korzystając z powyższej mapy, wskaż główne źródła zanieczyszczeń wód Morza Bałtyckiego.
Bezpośrednim skutkiem zanieczyszczenia Morza Bałtyckiego jest degradacja środowiska naturalnego. Zanieczyszczenia niszczą naturalne warunki życia dla organizmów. Mają także negatywny wpływ na życie człowieka, np. wyrzucane do morza śmieci pogarszają stan wód, plaż i kąpielisk nadmorskich, a łowione ryby zawierają w sobie substancje szkodliwe.
RQQjWhVMRM5HF1
Na zdjęciu zanieczyszczenia na plaży, ciemniejsze plamy. Zanieczyszczenia zagrabione na stosy.
Zanieczyszczona plaża nad Zatoką Gdańską
Polecenie 8
Wyjaśnij, dlaczego należy chronić wody Morza Bałtyckiego i w jaki sposób najlepiej to robić.
Ciekawostka
Narastające zagrożenia dla środowiska przyrodniczego Morza Bałtyckiego przyczyniły się do podjęcia działań ochronnych na skalę międzynarodową. Jednym z ważniejszych dokumentów chroniących ekosystem Bałtyku jest podpisana w 1974 roku pierwsza Konwencja Helsińska. W 1992 roku zmodyfikowano ją i wydano jako II Konwencję Helsińską – jej pełna nazwa brzmi: Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego. Przystąpiły do niej wszystkie kraje bałtyckie.
iGI2pHQL2N_d5e571
Podsumowanie
Morze Bałtyckie jest zaliczane do mórz śródziemnych. Ma dobrze rozwiniętą linię brzegową i jest wyraźnie oddzielone od oceanu poprzez wyspy i półwyspy i połączone przez cieśniny duńskie.
Morze Bałtyckie jest słabo zasolone ze względu na chłodny klimat i utrudnioną wymianę wód z oceanem.
Im dalej na północ, tym niższa temperatura wód Bałtyku. Zatoki Botnicka i Fińska w zimie zamarzają.
Na Bałtyku występują słabe prądy przybrzeżne i bardzo niewielkie fale pływowe.
Morze Bałtyckie wykorzystywane jest przez człowieka m.in. w transporcie, rybołówstwie, turystyce i energetyce.
Do zanieczyszczenia wód Morza Bałtyckiego przyczynia się głównie przemysł, transport, gospodarka komunalna i rolnictwo.
Większe rzeki uchodzące do Bałtyku (średni przepływ)
Newa (2510 mIndeks górny 33/s)
Wisła (1080 mIndeks górny 33/s)
Dźwina (678 mIndeks górny 33/s)
Niemen (616 mIndeks górny 33/s)
Odra (535 mIndeks górny 33/s)
Praca domowa
Polecenie 9.1
Wydrukuj poniższą mapę i wykonaj następujące polecenia:
Jasnoniebieską kredką pokoloruj obszar Morza Bałtyckiego.
Niebieskim cienkopisem podpisz 3 największe zatoki.
Czarnym cienkopisem wpisz brakujące nazwy państw leżących nad Bałtykiem.
Niebieskim cienkopisem wyraźnie oznacz polską część linii brzegowej Bałtyku.
Jasnymi kolorami kredek zamaluj powierzchnie wszystkich państw bałtyckich.RWsj4nckBXO7N1
załącznik z dokumentem do pobrania
załącznik z dokumentem do pobrania
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 9.2
Poszukaj informacji w różnych źródłach i dowiedz się, jaką rolę w życiu człowieka Morze Bałtyckie odgrywało dawniej, a jaką odgrywa obecnie. Zwróć uwagę na różne znaczenie morza w poszczególnych krajach. Sporządź odpowiednią notatkę w zeszycie.
słodkowodna forma przejściowa w trakcie tworzenia się Morza Bałtyckiego występująca 8–9 tys. lat temu; nazwa pochodzi od pospolitych ślimaków wodnych Ancylus fluviatilis (przytulik strumieniowy)
Cieśniny Duńskie
Cieśniny Duńskie
grupa cieśnin na zachodzie Morza Bałtyckiego, poprzez które łączy się ono z Atlantykiem (Morzem Północnym); zaliczają się do nich: Sund, Wielki Bełt i Mały Bełt oraz Kattegat, a także Skagerrak będący częścią Morza Północnego
eutrofizacja
eutrofizacja
wzbogacanie wód w sole biogeniczne (głównie związki azotu i fosforu), które przyczyniają się do szybkiego i nadmiernego rozwoju glonów, co prowadzi do pogorszenia warunków dla innych organizmów żyjących w wodzie
ferd (föhrd)
ferd (föhrd)
długa i wąska rynna polodowcowa, częściowo zalana wodami morza; występuje głównie w Danii
field
field
płaska powierzchnia Gór Skandynawskich powstała wskutek działania długotrwałych procesów zrównujących (wietrzenie, erozja, ruchy masowe)
fierd (fjärd)
fierd (fjärd)
niezbyt głęboki odcinek doliny polodowcowej zalany przez wody morskie; występuje nad północnym Bałtykiem
fiord
fiord
długi, wąski odcinek głębokiej doliny polodowcowej o stromych zboczach zalany przez wody morza; występuje przede wszystkim na górzystym wybrzeżu Norwegii, a ponadto m.in. na Islandii, Grenlandii, Ziemi Baffina, Alasce, Nowej Zelandii, a także w Patagonii i Szkocji
Litorynowe Morze
Litorynowe Morze
schyłkowa forma tworzenia się Morza Bałtyckiego występująca 4–8 tys. lat temu; nazwa pochodzi od typowego wówczas ślimaka Littorina littorea (pobrzeżek)
mierzeja
mierzeja
wąski wał usypany z piasku naniesionego przez wiatr i fale morskie
szkier
szkier
skalista wyspa morska powstała wskutek zalania terenów wokół wzniesienia odpornego na erozję lodowcową
Yoldiowe Morze
Yoldiowe Morze
początkowa forma tworzenia się Morza Bałtyckiego występująca 9–10 tys. lat temu; nazwa pochodzi od małża Yoldia arctica, który był wówczas charakterystycznym mieszkańcem akwenu
iGI2pHQL2N_d5e974
Zadania
Ćwiczenie 1
R17Qw6E09Zg5p1
zadanie interaktywne
zadanie interaktywne
Ułóż nazwy bałtyckich zatok w kolejności od największej do najmniejszej.
Zatoka Ryska
Zatoka Botnicka
Zatoka Fińska
Zatoka Gdańska
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
RTcbmZQQn3xBI1
zadanie interaktywne
Wskaż prawidłowy opis cech wody w Zatoce Botnickiej.
chłodna i słabo zasolona
ciepła i silnie zasolona
chłodna i silnie zasolona
ciepła i słabo zasolona
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R16lfAXbxF2bz1
zadanie interaktywne
Wskaż prawidłowy opis cech wody w Cieśninach Duńskich (chodzi o wartości średnioroczne).
najcieplejsza i najsilniej zasolona w Bałtyku
najchłodniejsza i najsilniej zasolona w Bałtyku
najcieplejsza i najsłabiej zasolona w Bałtyku
najchłodniejsza i najsłabiej zasolona w Bałtyku
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
RRUcudbNAOoLR1
zadanie interaktywne
Zaznacz nazwy państw bałtyckich.
Dania
Republika Czeska
Słowacja
Estonia
Federacja Rosyjska
Norwegia
Finlandia
Białoruś
Litwa
Łotwa
Niemcy
Polska
Szwecja
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
RtCMaHQfFaAZH1
zadanie interaktywne
zadanie interaktywne
Do nazwy działu gospodarki morskiej dopasuj nazwę odpowiedniego elementu.