Jednym z najistotniejszych elementów w systemie bezpieczeństwa każdego państwa jest system ostrzegania i alarmowania ludności o zagrożeniu. Jak on działa? W jaki sposób należy się zachować po usłyszeniu alarmu? Jak brzmią sygnały alarmowe? Kto i gdzie je ogłasza? Wszystkiego dowiesz się w tej lekcji.

R1Yz38Gdk4R9k
Megafon to urządzenie, które może służyć do przekazywania komunikatów ostrzegawczych i sygnałów alarmowych.
Źródło: © Oto Zapletal / Pixabay, Licencja niewyłączna.
Już wiesz
  • kiedy mamy do czynienia z sytuacją kryzysową;

  • jaką rolę pełnią centra zarządzania kryzysowego;

  • jakie znaczenie ma system obrony cywilnej i ochrony ludności.

Nauczysz się
  • wyjaśniać pojęcia związane z powiadamianiem, ostrzeganiem i alarmowaniem;

  • opisywać strukturę i funkcjonowanie Krajowego Systemu Wykrywania Skażeń i Alarmowania;

  • rozróżniać sygnały alarmowe i komunikaty ostrzegawcze;

  • wymieniać zasady zachowania się po usłyszeniu alarmu oraz komunikatu ostrzegawczego.

iybU7Rnjyk_d5e238

1. Powiadamianie, ostrzeganie i alarmowanie

Podstawowym dokumentem prawodawstwa Rzeczypospolitej Polskiej odnoszącym się do systemu wykrywania skażeń i alarmowania jest Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie systemów wykrywania skażeń i powiadamiania o ich wystąpieniu oraz właściwości organów w tych sprawach z 7 stycznia 2013 r. Określa ono nie tylko funkcjonowanie omawianego systemu, ale także definiuje najważniejsze pojęcia (czynności), których poznanie jest niezbędne do zrozumienia działania Krajowego Systemu Wykrywania Skażeń i Alarmowania (KSWSiA). Pojęcia te przedstawiono poniżej w formie grafiki interaktywnej.

RJLqnnFjE3gvK1
Aplikację tworzy ułożony w okrąg z 9 okrągłych ilustracji diagram. W środku, pomiędzy ilustracjami, mieści się hasło: Podstawowe pojęcia związane z KSWSiA. Ilustracje to czarne piktogramy na jasnożółtym tle. Ilustracja nr 1 przedstawia czarny dzwonek; po obu stronach dzwonka umieszczono po trzy zakrzywione linie w kształcie półksiężyca. Nad dzwonkiem znajduje się napis: Alarm. Ilustracja 2 to ekran smartfona, przed którym mieści się dłoń i palec wskazujący skierowany na numer 112. Nad piktogramem widnieje napis: Alarmowanie. Ilustracja nr 3 przedstawia osobę siedzącą między dwoma komputerami. W tle znajduje się ekran i napis: Monitorowanie skażeń. Ilustracja nr 4 to uchwycenie biegnącej w prawo osoby, która oświetla sobie drogę latarką. Na ilustracji nr 5 znajduje się osoba skierowana przodem do obserwatora. Jej lewa dłoń jest powiększona kilkakrotnie, wzniesiona i otwarta na znak „stop”. Powyżej umieszczono napis: Ostrzeganie. Ilustracja nr 6 przedstawia siedzące w dwóch rzędach w auli osoby, w tle mieści się ekran z wyświetlaną postacią pośrodku. Piktogramowi towarzyszy napis: Powiadamianie. Ilustracja nr 7 przedstawia wykres słupkowy. Powyżej mieści się napis: Prognozowanie. Na ilustracji nr 8 znajduje się czarne jabłko. Na jego powierzchni mieszczą się trzy połączone okręgi. Powyżej ulokowano napis: Skażenie. Ilustracja nr 9 przedstawia dwie równoległe faliste linie, dzielące poziomo ilustrację na dwie części. Poniżej mieszczą się dwie ryby, które w miejscu oka mają narysowane białe krzyżyki. Powyżej napis: Zakażenie.
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
iybU7Rnjyk_d5e278

2. Krajowy System Wykrywania Skażeń i Alarmowania

Jednolity Krajowy System Wykrywania Skażeń i AlarmowaniaKrajowy System Wykrywania Skażeń i AlarmowaniaKrajowy System Wykrywania Skażeń i Alarmowania został utworzony w celu zapobiegania skutkom katastrofy naturalnej, awarii technicznej lub działań terrorystycznych, mogących spowodować wystąpienie skażeńskażenieskażeń chemicznych, biologicznych bądź promieniotwórczych. Dzięki niemu możliwe jest również przeprowadzanie niezbędnych treningów i ćwiczeń. W skład KSWSiA wchodzą systemy: obserwacji, pomiarów, analiz, prognozowania skażeń i powiadamiania o skażeniach. Funkcjonują one lub są uruchamiane w sytuacjach wystąpienia skażeń. Ponadto KSWSiA tworzą również organy i jednostki organizacyjne, które dokonują analizy skażeń i oceny sytuacji oraz opracowują, ogłaszają i wprowadzają działania interwencyjne.

Zadania jednostek wchodzących w skład krajowego systemu to przede wszystkim:

  • realizacja sojuszniczych zobowiązań Rzeczypospolitej Polskiej oraz zobowiązań wynikających z ratyfikowanych umów międzynarodowych w zakresie obserwacji i pomiarów skażeń oraz powiadamiania o skażeniach na terytorium RP;

  • monitorowanie skażeń, ich wykrywanie i rozpoznanie, umożliwiające natychmiastowe stwierdzenie wzrostu poziomu skażeń w odniesieniu do norm krajowych;

  • ostrzeganie i alarmowanie ludności lub Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej o skażeniach;

  • opracowywanie ocen eksperckich stanu zagrożenia skażeniami i przygotowywanie zaleceń postępowania ochronnego;

  • specjalistyczne doradztwo w zakresie ograniczania zasięgu i skutków oddziaływania skażeń;

  • uruchamianie systemów wykrywania skażeń i alarmowania o skażeniach oraz działań interwencyjnych.

RNHS36sETZK631
KSWSiA jako część systemu zarządzania kryzysowego

Przygotowaniem do wykonywania wyżej opisanych zadań zajmują się organy i jednostki organizacyjne wchodzące w skład KSWSiA. Wykonują to w szczególności przez:

  • działania planistyczne (planowanie), organizacyjne i szkoleniowe dotyczące:

    • aktualizacji danych dotyczących potencjalnych źródeł zagrożenia skażeniami,

    • doskonalenia procedur podnoszenia gotowości tych systemów,

    • aktualizacji planów rozmieszczenia punktów wykonujących pomiary skażeń,

    • doskonalenia sposobów i procedur współdziałania w zakresie monitoringu skażeń, ich prognozowania, rozpoznania i w zakresie oceny sytuacji skażeń,

    • tworzenia warunków do preferencyjnego przekazywania informacji w systemach wykrywania skażeń i alarmowania o skażeniach;

  • organizowanie szkoleń i doskonalenie osób funkcyjnych w zakresie: wiedzy o właściwościach źródeł skażeń, systemów ochrony przed skażeniami, sposobów dokonywania ich pomiarów, oceny sytuacji związanych z wystąpieniem skażeń, usuwania skutków skażeń oraz prawnych rozwiązań dotyczących zagadnień ochrony przed skażeniami;

  • organizowanie oraz prowadzenie ćwiczeń sprawdzających i doskonalących funkcjonowanie tych systemów i procedur.

iybU7Rnjyk_d5e458

3. Sygnały alarmowe i komunikaty ostrzegawcze

W załączniku do wspominanego już rozporządzenia opisano sposoby przekazywania sygnałów alarmowych i komunikatów ostrzegawczych powszechnie obowiązujących na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Przedstawiono je w aplikacji 1. i tabeli 2.

RbzlPoWOPuvh41
Aplikacja przedstawiająca rodzaje alarmów i sygnałów alarmowych, której interfejs ma postać tabeli demonstrującej ważne kwestie związane z ogłaszaniem i odwoływaniem alarmu. Są to, licząc od góry: opis dźwiękowego sygnału alarmowego, ogólna postać komunikatu w środkach masowego przekazu oraz opis sygnału wizualnego wykorzystywanego wyłącznie podczas ogłaszania alarmu. I tak akustyczny sygnał alarmowy na ogłaszanie alarmu to dźwięk syreny modulowany, czyli o zmiennej wysokości, emitowany w okresie trzech minut, natomiast dźwięk odwołujący alarm to trzyminutowy sygnał ciągły. Nagrania tych sygnałów można odsłuchać klikając ikonę głośnika w samym środku danego pola tabeli. Poniżej znajduje się ogólna formułka komunikatu nadawanego w mediach, rozpoczynającego się od słów Uwaga! Uwaga! Uwaga! Komunikaty te powtarzane są zawsze trzykrotnie. I wreszcie znak wizualny towarzyszący ogłaszaniu alarmu to żółty trójkąt z czarnym obrysem.
Źródło: Dariusz Adryan, Michał Szymczak, Tomorrow Sp. z o.o., Nuclear Alarm Siren Sound Sample ( https://soundcloud.com), Techtonic, tyt. Civil-defense-siren-constant (http://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY 3.0.
Komunikaty ostrzegawcze

LP.

Rodzaj komunikatu

Sposób ogłoszenia komunikatu

Sposób odwołania komunikatu

Za pomocą środków masowego przekazu

Za pomocą środków masowego przekazu

1.

uprzedzenie o zagrożeniu skażeniami

powtarzana trzykrotnie zapowiedź słowna: „Uwaga! Uwaga! Osoby znajdujące się na terenie ……………….około godz. ………….. min ………….. może nastąpić skażenie ……………. (podać rodzaj skażenia) w kierunku ………………..(podać kierunek)”.

powtarzana trzykrotnie zapowiedź słowna: „Uwaga! Uwaga! Odwołuję uprzedzenie o zagrożeniu ……………….. (podać rodzaj skażenia) dla …………………………..”.

2.

uprzedzenie o zagrożeniu zakażeniami

Formę i treść komunikatu uprzedzenia o zagrożeniu zakażeniami ustalają organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej

powtarzana trzykrotnie zapowiedź słowna: „Uwaga! Uwaga! Odwołuję uprzedzenie o zagrożeniu ………………… (podać rodzaj zakażenia) dla …………………………………..”.

3.

uprzedzenie o klęskach żywiołowych i zagrożeniu środowiska

powtarzana trzykrotnie zapowiedź słowna: „Informacja o zagrożeniu i sposobie postępowania mieszkańców ……………… (podać rodzaj zagrożenia, spodziewany czas wystąpienia i wytyczne dla mieszkańców)”.

powtarzana trzykrotnie zapowiedź słowna: „Uwaga! Uwaga! Odwołuję uprzedzenie o zagrożeniu …………………… (podać rodzaj klęski) dla …………………………”.

Decyzje o wprowadzeniu lub ogłoszeniu sygnału alarmowego bądź komunikatu ostrzegawczego, a także o ich odwołaniu, podejmuje właściwy terytorialnie organ administracji publicznej (np. wójt, burmistrz lub prezydent miasta).

Należy pamiętać, że sygnały alarmowe i komunikaty ostrzegawcze mogą być zastosowane wyłącznie w sytuacji rzeczywistego zagrożenia. Stosowanie ich w ramach treningów i ćwiczeń dotyczących systemów wykrywania i alarmowania jest możliwe po ogłoszeniu rozpoczęcia treningów lub ćwiczeń przez właściwe terytorialnie organy administracji publicznej. Musi się to odbyć z 24‑godzinnym wyprzedzeniem, z wykorzystaniem środków masowego przekazu i w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie. Ogłoszenie zawiera także informacje o zakresie i zasięgu terytorialnym prowadzonego treningu lub ćwiczenia.

Polecenie 1

Opisz sposób ogłaszania komunikatu uprzedzającego o klęskach żywiołowych i zagrożeniach środowiska.

iybU7Rnjyk_d5e515

4. Rodzaje urządzeń służących do ostrzegania i powiadamiania

Sygnały alarmowe oraz komunikaty ostrzegawcze są przekazywane z wykorzystaniem środków alarmowych, których przykłady prezentuje poniższa galeria.

Polecenie 2

Sprawdź, jakie urządzenia stosowane do ogłaszania sygnałów alarmowych i komunikatów ostrzegawczych są wykorzystywane w twojej najbliższej okolicy.

iybU7Rnjyk_d5e556

5. Zasady postępowania po ogłoszeniu oraz po odwołaniu alarmu lub komunikatu ostrzegawczego

Sygnały alarmowe i komunikaty ostrzegawcze są przekazywane ludności cywilnej, aby mogła ona w odpowiedni sposób zareagować na zbliżające się zagrożenie. W związku z tym po ogłoszeniu (a także po odwołaniu) alarmu należy zastosować się do kliku fundamentalnych zasad postępowania.
Przede wszystkim nie można poddać się lękowi i panicepanikapanice – stanom naturalnym w sytuacji poczucia zagrożenia i niepewności. Należy unikać rozpowszechniania niesprawdzonych informacji, pochodzących z niepewnych źródeł. Ważne jest trzeźwe myślenie oraz nieuleganie presji otoczenia. Więcej informacji na temat paniki można znaleźć tutaji7UZfWDfU4tutaj.

W razie ogłoszenia alarmu należy:

  • przerwać wykonywane czynności;

  • odpowiednio się ubrać;

  • wyłączyć wszystkie urządzenia elektryczne (najlepiej głównym wyłącznikiem prądu lub za pomocą bezpieczników), odciąć dopływ gazu (wyłączyć główny zawór), wygasić paleniska w piecach, kuchenkach i kominkach;

  • zabrać dokumenty osobiste, zapas żywności, indywidualne środki ochrony przed skażeniami, środki opatrunkowe oraz (w miarę potrzeb i możliwości) latarkę elektryczną, koc, odbiornik radiowy (na baterie) itp.;

  • zamknąć okna i drzwi oraz opuścić dom/mieszkanie;

  • sprawdzić, czy o alarmie zostali powiadomieni sąsiedzi;

  • spędzić zwierzęta z pastwisk i wybiegów do pomieszczeń gospodarskich lub ukryć je w zagłębieniach terenu, wąwozach;

  • pospiesznie udać się do wyznaczonych miejsc ukrycia lub schronów;

  • zabezpieczyć drogi oddechowe, twarz i skórę oraz unikać kontaktu z pozostawionymi na zewnątrz przedmiotami;

  • pomóc słabszym, chorym i niepełnosprawnym;

  • bezwzględnie podporządkować się poleceniom służb ochronnych.

Po odwołaniu alarmu należy:

  • postępować zgodnie z poleceniami wydawanymi przez służby ratownicze;

  • ostrożnie opuścić schron lub ukrycie, omijając jednocześnie wszelkie podejrzane przedmioty (np. pojemniki, torby) oraz miejsca (np. kałuże, plamy nierozpoznanych substancji i zagłębienia terenu);

  • przemieszczać się, korzystając jednocześnie z indywidualnych środków ochronnych (chyba że komunikaty służb ratowniczych zezwolą na ich nieużywanie);

  • wrócić do miejsc zamieszkania wyłącznie po upewnieniu się, że zagrożenie na pewno zniknęło, a wszelkie niezbędne zabiegi sanitarne zostały wykonane;

  • sprawdzić, we współpracy ze specjalistycznymi służbami, czy konstrukcja miejsca zamieszkania nie stanowi zagrożenia;

  • zutylizować wodę i żywność, które pozostały w miejscu zamieszkania;

  • stale zachowywać ostrożność, a po stwierdzeniu zmian chorobowych u ludzi lub zwierząt natychmiast powiadomić odpowiednie służby.

Po usłyszeniu komunikatu uprzedzającego o zagrożeniu skażeniami oraz komunikatu uprzedzającego o zagrożeniu zakażeniami należy:

  • natychmiast włączyć regionalną (lokalną) rozgłośnię radiową lub stację telewizyjną;

  • oczekiwać komunikatów i zarządzeń Państwowej Inspekcji Sanitarnej oraz lokalnej stacji sanitarno‑epidemiologicznej;

  • zastosować się do instrukcji i wskazówek zawartych w ogłaszanych komunikatach;

  • sprawdzić stan posiadanych indywidualnych środków ochrony dróg oddechowych i skóry;

  • sprawdzić, czy posiadane zapasy wody, żywności, pasz i leków są wystarczające;

  • sprawdzić szczelność pomieszczeń ochronnych;

  • odizolować i zamknąć w bezpiecznym miejscu zwierzęta hodowlane i domowe;

  • unikać kontaktu z dzikimi zwierzętami, gryzoniami i owadami;

  • sprawdzić, czy sąsiedzi usłyszeli komunikat;

  • przygotowując się do przejścia do pomieszczeń ochronnych, zabierając ze sobą radioodbiornik na baterie.

Po usłyszeniu komunikatu uprzedzającego o klęskach żywiołowych i zagrożeniu środowiska należy:

  • natychmiast włączyć regionalną (lokalną) rozgłośnię radiową lub stację telewizyjną;

  • zastosować się do zarządzeń i poleceń wydawanych przez uprawnione organy administracji publicznej oraz służby ratownicze;

  • sprawdzić, czy sąsiedzi usłyszeli komunikat;

  • w przypadku komunikatu o spodziewanych silnych wiatrach pozamykać wszystkie okna i drzwi, usunąć z miejsc odkrytych (balkonów, tarasów, podwórek) przedmioty, które mogą zostać uniesione przez wiatr, zabezpieczyć pojazdy oraz przygotować się na przerwy w dostawach prądu, wody i gazu.

Ważne!

Najważniejsze rzeczy, jakie powinno się zabrać ze sobą, opuszczając miejsce zamieszkania:

  • dokumenty osobiste,

  • niezbędne leki (dla siebie i najbliższych),

  • woda i żywność,

  • pieniądze,

  • ubiór odpowiedni do sytuacji i pory roku,

  • okrycie przeciwdeszczowe,

  • indywidualne środki ochrony przed skażeniami,

  • radio na baterie,

  • telefon komórkowy,

  • podręczna latarka.

iybU7Rnjyk_d5e731

Podsumowanie

  • Jednolity Krajowy System Wykrywania Skażeń i Alarmowania to system utworzony w celu zapobiegania skutkom katastrofy naturalnej, awarii technicznej lub działań terrorystycznych, które mogą spowodować skażenia chemiczne, biologiczne bądź promieniotwórcze.

  • W załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie systemów wykrywania skażeń i powiadamiania o ich wystąpieniu oraz właściwości organów w tych sprawach opisano sposoby przekazywania sygnałów alarmowych i komunikatów ostrzegawczych powszechnie obowiązujących na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

  • Sygnały alarmowe i komunikaty ostrzegawcze mogą być ogłaszane wyłącznie w sytuacji rzeczywistego zagrożenia – wykorzystanie ich podczas treningów i ćwiczeń dotyczących systemów wykrywania i alarmowania jest możliwe po ogłoszeniu rozpoczęcia treningów lub ćwiczeń. O ćwiczeniach powiadamiają odpowiednie organy, korzystając ze środków masowego przekazu i w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie (z 24‑godzinnym wyprzedzeniem).

  • Sygnały alarmowe oraz komunikaty ostrzegawcze są przekazywane z wykorzystaniem środków alarmowych, do których zalicza się środki masowego przekazu (takie jak regionalne i zakładowe rozgłośnie radiowe i stacje telewizyjne), syreny alarmowe, dzwonki alarmowe, megafony, gongi, buczki i brzęczki, dzwony kościelne oraz sygnalizatory świetlne.

  • Bardzo ważne jest nie tylko skuteczne przekazanie sygnałów alarmowych i komunikatów ostrzegawczych, ale również odpowiednie zachowanie po ich ogłoszeniu oraz odwołaniu. Najważniejsze, aby nie poddawać się lękowi i panice oraz stosować się do poleceń odpowiednich służb.

  • Wzywając pomoc, pamiętaj o numerach alarmowychiybU7Rnjyk_1443513149151_0numerach alarmowych.

Praca domowa
Polecenie 3.1

Opisz prawidłowy sposób zachowania w przypadku ogłoszenia alarmu w szkole.

Polecenie 3.2

Jakich urządzeń używa się do ogłaszania alarmów i komunikatów ostrzegawczych? Sprawdź, czy twoi rodzice znają odpowiedź na to pytanie.

iybU7Rnjyk_1443513149151_0
iybU7Rnjyk_d5e792

Słowniczek

alarm
Definicja: alarm

sygnał z dowolnego źródła informujący, że zostało wykryte skażenie lub że wystąpiła sytuacja kryzysowa, które zaistniały na skutek katastrofy naturalnej lub awarii technicznej, działań terrorystycznych lub na skutek zagrożenia wojennego lub wojny

alarmowanie
Definicja: alarmowanie

działania mające na celu natychmiastowe przekazanie sygnału do właściwych terytorialnie władz, służb i do ludności na danym terenie, sygnału informującego o zagrożeniu skażeniem, skażeniu lub o sytuacji kryzysowej, które zaistniały na skutek katastrofy naturalnej lub awarii technicznej, działań terrorystycznych lub na skutek zagrożenia wojennego lub wojny

Krajowy System Wykrywania Skażeń i Alarmowania
Definicja: Krajowy System Wykrywania Skażeń i Alarmowania

system utworzony w celu zapobiegania skutkom katastrofy naturalnej, awarii technicznej lub działań terrorystycznych, mogących spowodować wystąpienie skażeń chemicznych, biologicznych lub promieniotwórczych, a także w przypadku przeprowadzania niezbędnych treningów i ćwiczeń, składający się z systemów obserwacji, pomiarów, analiz, prognozowania skażeń i powiadamiania o skażeniach oraz organów i jednostek organizacyjnych, które dokonują analizy skażeń i oceny sytuacji oraz opracowują, ogłaszają i wprowadzają działania interwencyjne

monitoring skażeń
Definicja: monitoring skażeń

systematyczna obserwacja prowadzona w określonych geograficznie punktach lub obszarach w celu wykrywania uwolnionych do środowiska materiałów powodujących skażenie lub w celu stwierdzenia zmian stopnia tego skażenia

obserwacja
Definicja: obserwacja

działania mające na celu wykrycie źródła skażenia lub ogniska zakażenia, miejsc uwolnienia do środowiska materiałów powodujących skażenie lub stwierdzenie zmian stopnia tego skażenia, jak też czasu jego powstania

ostrzeganie
Definicja: ostrzeganie

działania mające na celu przekazanie komunikatów i informacji uprzedzających o prawdopodobnych zagrożeniach i zalecających podjęcie działań zabezpieczających i ochronnych oraz instruujące o sposobach wykonania takich działań

powiadamianie
Definicja: powiadamianie

przekazanie, przy użyciu wszelkich dostępnych środków, określonych informacji mających na celu zaalarmowanie właściwych władz i ludności o możliwości wystąpienia zagrożenia, o jego wystąpieniu lub ustąpieniu oraz przekazanie informacji dotyczących sposobu postępowania w danym przypadku

prognozowanie
Definicja: prognozowanie

dokonywanie oceny rozwoju sytuacji będącej następstwem skażenia z jednoczesnym przewidywaniem i przedstawianiem możliwych skutków skażenia środowiska naturalnego, w szczególności gruntu, wody, powietrza, powierzchni ciała ludzi lub zwierząt, a także określanie wynikających z tego skutków dla funkcjonowania sfery publicznej i obiektów szczególnie ważnych dla bezpieczeństwa i obronności państwa

skażenie
Definicja: skażenie

zanieczyszczenie środowiska, w szczególności gruntu, wody, powietrza, żywności, pasz oraz powierzchni ciała ludzi lub zwierząt, niebezpiecznymi substancjami i mieszaninami chemicznymi, materiałami promieniotwórczymi lub zakaźnymi czynnikami biologicznymi, niezależnie od ich rodzaju i czasu oddziaływania

zakażenie
Definicja: zakażenie

skutek skażenia ludzi, zwierząt lub roślin zakaźnymi czynnikami biologicznymi

iybU7Rnjyk_d5e973

Zadania

Ćwiczenie 1
R1KArl8FlabIa1
zadanie interaktywne
Źródło: Michał Banaś, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R1GX8tRHsB2Ca1
zadanie interaktywne
Źródło: Michał Banaś, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
Ro6DPrFZ34wv51
zadanie interaktywne
Źródło: Michał Banaś, licencja: CC BY 3.0.