Pierwsza pomoc w przypadku zatrucia
To, że niektóre substancje działają toksycznie na organizm ludzki, jest oczywiste. Wiadomo również, że nawet czysta woda, pita w nadmiarze, może szkodzić, ponieważ wypłukuje niektóre mikroelementy i witaminy z organizmu. Czym zatem jest trucizna i jak skutecznie zapobiegać zatruciom?
że bezpieczeństwo ratownika jest najważniejsze;
jak zbadać oddech i ułożyć poszkodowanego w pozycji bocznej bezpiecznej;
jakich informacji udzielić dyspozytorowi, wzywając pogotowie ratunkowe.
określać, czym jest trucizna i od czego zależą objawy zatrucia;
opisywać rodzaje i najczęstsze przyczyny zatruć;
wyjaśniać podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku zatruć.
1. Zatrucie i jego objawy
Zatrucie to reakcja na wprowadzenie lub przedostanie się do organizmu trucizny. Jest to substancjasubstancja, która po wchłonięciu się do organizmu powoduje zaburzenia w jego funkcjonowaniu, czasem doprowadzając nawet do śmierci.
Jaka nauka zajmuje się truciznami?
Nauka zajmująca się truciznami to toksykologia. Jej nazwa pochodzi od łacińskiego słowa toxicus – 'trucizna' i greckiego logos – 'nauka'.
Każda substancja w zależności od dawki może działać szkodliwie na organizm, czyli stać się trucizną. ParacelsusParacelsus, uważany współcześnie za ojca toksykologii, mówil: Wszystko jest trucizną i nic nią nie jest, bo to dawka czyni truciznę
. Na przykład morfina, podawana w małych dawkach, jest silnym lekiem przeciwbólowym stosowanym w przypadku chorób nowotworowych czy zawału mięśnia sercowego, a przyjmowana w dużych dawkach prowadzi do niewydolności oddechowej i śmierci.
Objawy występujące u osób, które uległy zatruciu, są bardzo zróżnicowane i zależą od rodzaju i dawki przyjętej trucizny, drogi wchłaniania (ilustracja 1), płci, wieku, ogólnego stanu zdrowia i odżywiania, a także czynników zewnętrznych, takich jak temperatura, czas wchłaniania czy wilgotność powietrza.
Nie ma charakterystycznych objawów wspólnych dla wszystkich zatruć. W ogromnej mierze zależą one od rodzaju i dawki przyjętej trucizny. W rozpoznaniu zatrucia ważna jest baczna obserwacja zatrutego, zwłaszcza jego zachowania oraz wywiad z nim i jego otoczeniem.
Zatrucia są najczęściej wywoływane przez:
leki (nasenne, psychotropowe i przeciwbólowe),
środki ochrony roślin (pestycydy),
rozpuszczalniki i artykuły gospodarstwa domowego,
alkohol – metylowy i etylowy,
tlenek węgla – czad,
bakterie salmonelli,
jad kiełbasiany,
narkotyki,
muchomora sromotnikowego.
Zastanów się i powiedz, jakimi drogami mogą przedostawać się do organizmu wyżej wymienione trucizny.
2. Rodzaje i przyczyny zatruć
Ze względu na szybkość działania trucizny w organizmie zatrucia dzielimy na trzy grupy.
Zatrucia ostre charakteryzują się bardzo szybkim rozwojem szkodliwych zmian w organizmie. Powstają w krótkim czasie po wprowadzeniu jednorazowej dawki trucizny. Na ogół objawy uszkodzenia organizmu lub śmierć występują w ciągu 24 godzin od przedostania się trucizny do organizmu.
Zatrucia podostre to szkodliwe zmiany w organizmie występujące mniej gwałtownie, po podaniu jednorazowej lub kilkakrotnej dawki.
Zatrucia przewlekłe powstają wskutek działania małych dawek trucizny podawanych przez dłuższy okres, na ogół pod wpływem kumulacji trucizny w organizmie. Powstają zwykle w wyniku zatruć przypadkowych, np. substancjami toksycznymi zanieczyszczającymi środowisko człowieka, które występują przeważnie w tak małych stężeniach, że wywołują wyłącznie działanie przewlekłe.
Ze względu na skutki działania trucizny zatrucia dzielimy na odwracalne i nieodwracalne. Zatrucia odwracalne to takie, w przypadku których po przerwaniu wchłaniania trucizny, organizm wraca całkowicie do zdrowia. Trucizna najczęściej zostaje zupełnie usunięta z organizmu. Zatrucia nieodwracalne natomiast pozostawiają zmiany w funkcjonowaniu organizmu, nawet po całkowitym wyeliminowaniu z niego trucizny. Zazwyczaj skutki pozostają odczuwalne do końca życia. Biorąc pod uwagę przyczyny powstawania zatruć, można je podzielić na rozmyślne i przypadkowe.
Zatrucia rozmyślne (samobójcze lub zbrodnicze) to najczęściej zatrucia ostre. Dochodzi do nich w wyniku przestępstwa lub chęci pozbawienia się życia. Przyczyny zatruć samobójczych to m.in. choroby psychiczne i (coraz częściej) depresja.
Zatrucia przypadkowe mogą być ostre (jak w przypadku zatruć rozmyślnych) lub przewlekłe. Najczęstsze ich przyczyny to: roztargnienie, pośpiech, pomyłka, nieświadomość zagrożenia, nieprzestrzeganie przepisów i zasad BHPBHP. Zatrucia te mogą być również wynikiem ograniczonej zdolności oceny konsekwencji własnych działań, np. w przypadku dzieci albo osób pozostających pod wpływem alkoholu lub innych środków odurzających.
3. Pierwsza pomoc w przypadku zatrucia
Ogólne zasady dotyczące pierwszej pomocy w przypadku zatruć:
zadbaj o własne bezpieczeństwo – szczególnie istotne jest to w przypadku jednoczesnego zatrucia więcej niż jednej osoby,
przerwij wchłanianie trucizny,
sprawdź, czy zatruty jest przytomny i czy oddycha – postępuj zgodnie z algorytmem BLS,
wezwij pomoc,
spróbuj zidentyfikować truciznę,
nie zostawiaj poszkodowanego samego,
dalsze działania, czyli podawanie odtrutek oraz przyspieszanie wydalania trucizny należy zostawić lekarzom.
OdtrutkąOdtrutką, którą możesz bezpiecznie zastosować jeszcze przed przybyciem służb ratunkowych, jest tlen zawarty w powietrzu. Stosuje się go w przypadku trucizn (np. tlenek węgla, dym) wprowadzanych do organizmu przez układ oddechowy.
4. Zatrucie tlenkiem węgla (CO)
Tlenek węgla, potocznie zwany czadem, jest gazem silnie trującym, bezwonnym, bez koloru i smaku. Jest on więc praktycznie niewyczuwalny dla człowieka. Dostaje się do organizmu przez układ oddechowy, po czym jest wchłaniany do krwiobiegu, gdzie hemoglobinahemoglobina łączy się z nim, zamiast z tlenem. Uniemożliwia to prawidłowe rozprowadzanie tlenu w organizmie.
Dlaczego tlenek węgla uniemożliwia rozprowadzenie tlenu po organiźmie?
Tlenek węgla łączy się z hemoglobiną 256 razy silniej niż tlen, w wyniku czego traci ona zdolność przenoszenia tlenu.
Czad powstaje w wyniku niepełnego spalania (tj. spalania przy niedostatecznej ilości tlenu) substancji zawierających węgiel (np. drewno, benzyna, ropa, węgiel, nafta, propan, gaz ziemny, gazy przemysłowe itd.). O sposobach zapobiegania powstawaniu czadu i zatruciom czadem można przeczytać tutajtutaj.
Najczęstsze przyczyny zatruć tlenkiem węgla:
brak wentylacji lub niewystarczająca wentylacja w pomieszczeniach, w których znajdują się urządzenia grzewcze (np. zaklejanie kratek wentylacyjnych);
brak dostatecznej ilości tlenu w pomieszczeniu, spowodowany np. szczelnością okien, niedrożnymi otworami w drzwiach do łazienki czy kuchni;
tzw. ujemny ciąg, czyli cofanie się gazów (dymu) do pomieszczenia;
niedrożność, uszkodzenia czy pęknięcia kominów;
obecność spalin silników samochodowych w niewłaściwie wentylowanych pomieszczeniach.
Typowe objawy zatrucia tlenkiem węgla:
ból i zawroty głowy,
tętnienie w skroniach,
szum w uszach,
osłabienie słuchu,
duszność,
postępujące zobojętnienie,
nudności,
wymioty,
wrażenie ciemności,
trudności z oddychaniem,
senność.
Osłabienie, znużenie i senność, jakie czuje zatruty, a także zaburzenia orientacji, widzenia i zdolności oceny zagrożenia powodują, że staje się on bezbronny i nie potrafi sam sobie pomóc.
Udzielając pierwszej pomocy w przypadku zatrucia tlenkiem węgla, nie zapominaj o swoim bezpieczeństwie. Przerwij działanie trucizny, a następnie:
natychmiast zapewnij dopływ świeżego powietrza:
otwórz okna i drzwi, by z pomieszczenia usunąć truciznę;
jak najszybciej wynieś poszkodowanego na świeże powietrze;
jeśli po wyniesieniu na świeże powietrze poszkodowany nie oddycha, niezwłocznie wezwij służby ratunkowe i rozpocznij resuscytację krążeniowo‑oddechową;
jeżeli poszkodowany oddycha, ale jest nieprzytomny, ułóż go w pozycji bocznej bezpiecznej, a następnie wezwij służby ratunkowe. Pamiętaj o kontrolowaniu oddechu do czasu przyjazdu służb ratunkowych.
Tlenek węgla jest lżejszy od powietrza i dlatego gromadzi się głównie pod sufitem. Udzielając pierwszej pomocy, staraj się trzymać głowę jak najniżej i pamiętaj, że przy jego dużych stężeniach wystarczy kilka wdechów, by stracić przytomność.
Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DL0NpKmNk
Łazienka, podczas kąpieli dzieci, kobieta zakleja kawałkiem kartonu kratkę wentylacyjną ponieważ dzieci uskarżają się na zimno. Zmiana ujęcia, czarna plansza z napisem Dzień później. Ujęcie kranu z lecącą wodą następnie ujęcie obicia w lustrze golącego się mężczyzny. Zmiana ujęcia na zbliżenie włączającego się bojlera gazowego oraz odchodzącej od niego aluminiowej rury wentylacyjnej. Zmiana ujęcia na ciągle zaklejoną kratkę wentylacyjną. Zmiana ujęcia, do umywalki wpada upuszczona maszynka do golenia, mężczyzna traci przytomność i upada na podłogę. Do łazienki wchodzi kobieta i widząc mężczyznę na podłodze klęka przy nim próbując go ocucić. Bez powodzenia. Wybiega z łazienki i po chwili przybiega z telefonem. Kuca przy mężczyźnie i klepiąc go jedną ręką po twarzy, drugą wybiera w telefonie numer 112. Następnie zakręca wodę i w tym momencie jej też robi się słabo. Upada na podłogę obok mężczyzny. Zmiana ujęcia, czarna plansza z napisem A powinno być inaczej. Ujęcie kranu z lecącą wodą następnie ujęcie obicia w lustrze golącego się mężczyzny. Zmiana ujęcia, do umywalki wpada upuszczona maszynka do golenia, mężczyzna traci przytomność i upada na podłogę. Do łazienki wchodzi kobieta i widząc mężczyznę na podłodze kuca przy nim próbując go ocucić, ale tylko przez chwilę. Zakręca wodę, zamyka zawór odcinający dopływ gazu do bojlera i wybiega z łazienki. Sięga po telefon leżący na parapecie w innym pokoju, wybiera numer 112 i rozmawiając z dyspozytorem wychodzi z mieszkania na korytarz, zostawiając otwarte drzwi. Kończy rozmowę, puka do sąsiada, rozmawia z nim i oboje wracają do jej mieszkania. Przeciągają nieprzytomnego mężczyznę z łazienki do pokoju, sąsiad sprawdza oddech nieprzytomnego, kobieta otwiera okno. Zmiana ujęcia na sekwencję złożoną ze scen zakręcania wody, odcinania gazu i wynoszenia. Obraz przyciemniony, na jego tle napisy: Pamiętaj o swoim bezpieczeństwie. Przerwij dopływ trucizny, zakręć gaz, otwórz drzwi lub okno i wynieś poszkodowanego na zewnątrz. Wezwij służby ratunkowe.
Oceń miejsce zdarzenia pod kątem bezpieczeństwa.
Zapewnij poszkodowanemu dopływ świeżego powietrza (otwórz okna i drzwi, wynieś go na zewnątrz itp.).
Przeprowadź kontrolę funkcji życiowych.
Wezwij pogotowie ratunkowe.
Jeśli poszkodowany oddycha – ułóż go w pozycji bocznej i kontrolując oddech, zaczekaj na przyjazd ambulansu.
Jeżeli poszkodowany nie oddycha – rozpocznij RKO.
5. Zatrucie lekami
Lekarstwa są obecnie najczęstszą przyczyną zatruć. Ponad połowa przypadków ostrych zatruć w Polsce to rezultat nieświadomego przedawkowania lub działań celowych – zamierzonych bądź demonstracyjnych prób samobójczych, polegajacych najczęściej na zażyciu leków nasennych i psychotropowych.
Czy zatrucia lekami zawsze były najczęstszym rodzajem zatruć?
Do lat 60. ubiegłego wieku nie odnotowywano zatruć spowodowanych lekarstwami, ponieważ lekarsw było zdecydowanie mniej i dostęp do nich nie był tak łatwy jak obecnie.
Zasady postępowania podczas udzielania pomocy w przypadku zatrucia lekami:
upewnij się, że wokół ciebie jest bezpiecznie;
sprawdź, czy poszkodowany jest przytomny i czy oddycha; postępuj zgodnie z algorytmem BLS:
jeżeli jest przytomny, dowiedz się jak najwięcej o poszkodowanym i wezwij służby ratunkowe,
jeżeli oddycha, ale jest nieprzytomny, ułóż go w pozycji bocznej bezpiecznej, a następnie wezwij służby ratunkowe, pamiętaj o kontrolowaniu oddechu do czasu przyjazdu służb ratunkowych,
jeżeli nie oddycha, niezwłocznie wezwij służby ratunkowe i rozpocznij resuscytację krążeniowo‑oddechową;
spróbuj zidentyfikować truciznę, dowiedzieć się od poszkodowanego, jakie lekarstwa połknął, zwrócić uwagę na puste opakowania po lekach, podejrzane buteleczki, fiolki, naczynia i oddaj je lekarzowi;
nie zostawiaj poszkodowanego samego;
dalsze działania, czyli podawanie odtrutek oraz przyspieszanie wydalania trucizny należy zostawić lekarzom.
Przy zatruciach lekami nie należy prowokować wymiotów ani podawać poszkodowanemu niczego do picia. Decyzję o ewentualnym płukaniu żołądka podejmie lekarz w szpitalu.
Oceń miejsce zdarzenia pod kątem bezpieczeństwa.
Sprawdź funkcje życiowe, następnie postępuj zgodnie z algorytmem BLS.
Spróbuj zidentyfikować truciznę: porozmawiaj z poszkodowanym (jeśli jest przytomny) lub przeszukaj miejsce zdarzenia celem znalezienia opakowań po lekach, fiolek i wszystkiego, co może wydawać się przyczyną zatrucia.
Nie zostawiaj poszkodowanego samego.
Nie wywołuj wymiotów, nie podawaj odtrutek – decyzję o takich czynnościach podejmuje lekarz!
6. Zatrucie środkami chemicznymi
Środki chemiczne są stosunkowo rzadką przyczyną zatruć. Mogą przedostać się do organizmu przez skórę, układ oddechowy lub pokarmowy. Udzielając pierwszej pomocy, trzeba zawsze zachować daleko idącą ostrożność, by samemu nie zostać zatrutym lub oparzonym. Podobnie jak przy zatruciach lekami, bardzo ważna jest identyfikacja substancji trującej. Postępowanie w czasie udzielania pierwszej pomocy jest takie samo, jak przy zatruciach lekami. Pamiętaj jednak o następujących zasadach:
pod żadnym pozorem nie prowokuj wymiotów, aby nie narażać poszkodowanego na ponowne oparzenia dróg oddechowych i pokarmowych,
każ poszkodowanemu wypłukać kilkakrotnie jamę ustną letnią wodą,
uważaj, by samemu nie zostać poszkodowanym,
nie neutralizuj substancji chemicznych w żołądku,
możesz podać niewielką ilość wody, którą poszkodowany powinien pić małymi łykami, rozcieńczając w ten sposób środek chemiczny znajdujący się w żołądku,
przy zatruciach środkami chemicznymi, prowadząc resuscytację, ogranicz się tylko do uciskania klatki piersiowej. Wykonywanie sztucznego oddychania metodą usta‑usta może być dla ciebie niebezpieczne – możesz ulec zatruciu!
Zatrucia chemiczne zazwyczaj są przypadkowe. Można się z nimi spotkać w życiu codziennym, np. zatruwając się chemikaliami używanymi w gospodarstwie domowym. Na opakowaniach substancji niebezpiecznych umieszcza się piktogramy, które informują o zagrożeniach związanych z danym produktem. W połowie 2015 r. zaczęły obowiązywać nowe, ujednolicone wzory piktogramów, ale ponieważ w domach prawdopodobnie można jeszcze zastać produkty z poprzednio obowiązującymi, na ilustracji 4. przedstawiono oba wzory.
Oceń miejsce zdarzenia pod kątem bezpieczeństwa.
Sprawdź funkcje życiowe poszkodowanego, następnie postępuj zgodnie z algorytmem BLS.
Spróbuj zidentyfikować truciznę: porozmawiaj z poszkodowanym (jeśli jest przytomny) lub przeszukaj miejsce zdarzenia celem znalezienia opakowań po detergentach i wszystkiego, co może wydać ci się przyczyną zatrucia.
Nie zostawiaj poszkodowanego samego.
Nie wywołuj wymiotów, nie neutralizuj substancji chemicznych w żołądku – decyzję o takich czynnościach podejmuje lekarz!
Jeśli poszkodowany jest przytomny, każ mu przepłukać jamę ustną letnią wodą. Możesz mu podać jej niewielką ilość do wypicia, by rozcieńczyć środek chemiczny znajdujący się w żołądku.
Prowadząc RKO, ogranicz się tylko do uciskania klatki piersiowej. Wykonywanie sztucznego oddychania może być dla ciebie niebezpieczne!
Podsumowanie
Zatrucie to reakcja na wprowadzenie lub przedostanie się do organizmu trucizny.
Trucizna to substancja, która po wchłonięciu do organizmu zaburza jego funkcje i może doprowadzić do śmierci.
W zatruciach kluczowe jest odizolowanie poszkodowanego od trucizny (przerwanie wchłaniania trucizny) oraz identyfikacja substancji trującej.
Wdychanie nawet niewielkiej ilości tlenku węgla może spowodować zatrucie objawiające się silnym bólem głowy, wymiotami czy utratą przytomności.
Leki są najczęstszą przyczyną zatruć w Polsce.
Substancje chemiczne są rzadką przyczyną zatruć, ale ze względu na swoje właściwości – bardzo niebezpieczną.
Wzywając pomoc, pamiętaj o numerach alarmowychnumerach alarmowych.
Sprawdź, jakich substancji niebezpiecznych używa się najczęściej w twoim domu. Pomogą ci w tym piktogramy umieszczane na etykietach produktów. Przy okazji sprawdź, gdzie te preparaty są przechowywane i czy nie ma do nich łatwego dostępu (np. młodsze rodzeństwo).
Jeżeli w domu korzystasz z jakiegokolwiek źródła ognia (urządzenia gazowe itp.), zapytaj rodziców, jak chronicie się przed tlenkiem węgla.
Słowniczek
składnik krwi odpowiedzialny za rozprowadzanie tlenu w całym organizmie
(antidotum) substancja znosząca lub zmniejszająca toksyczność trucizny albo powodująca zniesienie efektu biochemicznego spowodowanego działaniem trucizny; jej podawanie jest jedną z metod leczenia ostrych zatruć
jednorodna materia o ściśle określonym składzie chemicznym i fizycznym; może mieć postać stałą, płynną lub gazową
Lekarz i przyrodnik z okresu średniowiecza, uznawany współcześnie za prekursora toksykologii.
Zadania
Rozwiąż krzyżówkę.
- Ratunkowe, niesie pomoc poszkodowanym.
- Cichy zabójca.
- Zatrucia, po których organizm całkowicie wraca do zdrowia.
- Inaczej ambulans.
- Skrót chemiczny tlenku węgla.
- Odtrutka stosowana w przypadku zatruć gazami.
- Składnik krwi odpowiedzialny za przenoszenie tlenu.
- Nauka zajmująca się truciznami.
- Reakcja na przedostanie się do organizmu trucizny.
- Może mieć postać stałą, płynną lub gazową.
| 1 | ||||||||||||||
| 2 | ||||||||||||||
| 3 | ||||||||||||||
| 4 | ||||||||||||||
| 5 | ||||||||||||||
| 6 | ||||||||||||||
| 7 | ||||||||||||||
| 8 | ||||||||||||||
| 9 | ||||||||||||||
| 10 |
Przeciągnij elementy w taki sposób, aby poprawnie uzupełnić zdanie.
odtrutkę, powietrze, toksykologii, dawka, truciznę, substancja, wszystko
Paracelsus, uważany współcześnie za ojca ........................ , twierdził, że ........................ jest trucizną i nic nią nie jest, bo to ........................ czyni .........................
Przyporządkuj nazwy substancji do odpowiednich określeń dróg ich wchłaniania się do organizmu.
lekarstwa w tabletkach, tlenek węgla, morfina
| układ oddechowy | |
| wstrzyknięcie domięśniowe | |
| układ pokarmowy |
Jakie są charakterystyczne objawy zatrucia tlenkiem węgla?
- Ból i zawroty głowy.
- Gorączka.
- Euforia.
- Tętnienie w skroniach.
- Szum w uszach.
- Zamyślenie.
- Duszność.
- Gniew.
- Postępujące zobojętnienie.
- Nudności.
- Wymioty.
Wskaż, które zdania są prawdziwe, a które – fałszywe.
| Prawda | Fałsz | |
| Trucizna może przedostać się do organizmu tylko przez układ pokarmowy lub oddechowy. | □ | □ |
| Przy dużych stężeniach tlenku węgla wystarczy kilka wdechów by stracić przytomność. | □ | □ |
| Każda substancja może działać szkodliwie na organizm. | □ | □ |
| Pierwsze objawy zatrucia tlenkiem węgla to bóle i zawroty głowy. | □ | □ |
| Leki są obecnie najczęstszą przyczyną ostrych zatruć. | □ | □ |