Podróż do wnętrza ciała

RwXMBtptHs0wL

Grafika przedstawia trzy postacie z oznaczonymi różnymi układami narządów człowieka. Pierwszy to układ kostny z poszczególnymi kośćmi, drugi to układ krwionośny z sercem, tętnicami i żyłami, a trzeci to układ nerwowy z mózgiem i nerwami.

1. Narządy w ciele człowieka

R1TGFtkQLCJPc1

Zdjęcie przedstawia zbliżenie na komórki wchodzące w skład tkanki budującej żołądek. Kolorystyka zdjęcia jest różowo‑fioletowa. Komórki są ułożone jedna przy drugiej i tworzą sieć.

Ciało człowieka zbudowane jest z różnego rodzaju mikroskopijnych komórekkomórkakomórek. Komórki, które są do siebie podobne, grupują się w rozmaite tkankitkankatkanki. Natomiast określone typy tkanek budują poszczególne narządynarządnarządy, takie jak serce, płuca lub żołądek.

Więcej informacji na temat budowy organizmu znajdziesz w e‑materiale Twoje ciało.

2. Układy narządów tworzą nasz organizm

Różne narządy współpracują ze sobą, tworząc układy, które są wyspecjalizowane w pełnieniu określonych zadań. Dzięki współpracy narządów możliwe jest wykonywanie przez nasz organizm wszelkich czynności fizjologicznych.

R2WBjZa1aMriu1

Grafika przedstawia budowę szkieletu ciała człowieka. Na szkielecie oznaczono: czaszkę, żebra, obręcz barkową, mostek, kręgosłup, kości kończyny górnej, obręcz miedniczną, kości kończyny dolnej. Okrągła czaszka chroni mózg, znajduje się w głowie człowieka. Żebra składają się z podłużnych kości chroniących narządy wewnętrzne w obrębie klatki piersiowej. Obręcz barkowa składa się z dużych kości i jest zlokalizowana w okolicach ramion. Podłużny mostek znajduje się pomiędzy żebrami, łączy je. Podłużny kręgosłup tworzą mniejsze kręgi, biegnie on wzdłuż pleców człowieka. Kości kończyny górnej mają rożną długość i grubość, tworzą całą rękę wraz z palcami dłoni. Obręcz miedniczna to szeroka kość zlokalizowana w obrębie bioder. Kości kończyny dolnej mają rożną długość i grubość, tworzą całą nogę wraz z palcami stopy.

Układ kostny, czyli szkielet, zbudowany jest z kości i chrząstekchrząstkachrząstek. To ruchome rusztowanie, na którym są rozpięte mięśnieukład mięśniowymięśnie. Szkielet wraz z mięśniami odgrywa ważną rolę w poruszaniu się – razem tworzą układ ruchu.

Ponadto układ kostny ochrania narządy wewnętrzne, które obudowuje – np. mózg jest chroniony przez czaszkę, a płuca i serce przez żebra.

Szkielet składa się z kręgosłupa, z którym łączą się żebra, oraz z czaszki i szkieletu kończyn: górne kończyny opierają się na obręczy barkowej, a dolne na obręczy miednicznej. Żebra są z przodu połączone za pomocą płaskiej kości zwanej mostkiem – razem tworzą klatkę piersiową.

Więcej informacji na temat układu ruchu znajdziesz w e‑materiale Jak się poruszamy.

Zespół narządów tworzących układ oddechowy umożliwia oddychanie. W skład układu oddechowego wchodzą: płuca oraz prowadzące do nich drogi oddechowe, które obejmują: jamę nosową, gardło, krtań, tchawicę i oskrzela.

Płuca mają postać dwóch dużych, gąbczastych worków. Do każdego płuca wchodzi oskrzele. Oskrzela są odgałęzieniami tchawicy, które stopniowo dzielą się na coraz drobniejsze gałęzie. Najmniejsze oskrzeliki są zakończone mikroskopijnymi pęcherzykami płucnymi, będącymi miejscem wymiany tlenu i dwutlenku węgla. Łączna powierzchnia pęcherzyków płucnych jest bardzo duża – u dorosłego człowieka ma ponad 100 mIndeks górny 2²! To tyle, ile wynosi powierzchnia małego domu jednorodzinnego.

Wymiana gazowa pozwala na dostarczanie tlenu do każdej komórki ciała i usuwanie z organizmu dwutlenku węgla. Jest to możliwe dzięki następującym po sobie wdechom i wydechom. Wdech powoduje, że powietrze z tlenem dociera do płuc drogami oddechowymi, kolejno przez tworzące je narządy. Podczas wydechu dwutlenek węgla usuwany jest poza organizm.

Więcej informacji na temat oddychania znajdziesz w e‑materiale Jak oddychamy?.

Układ pokarmowy to zespół narządów biorących udział w pobieraniu pokarmu, trawieniu go oraz wchłanianiu składników odżywczych do krwi, a także w usuwaniu niestrawionych resztek pokarmu. Trawienie pokarmu polega na rozdrobnieniu go, a następnie rozłożeniu składników pokarmowych na małe cząstki, które stanowią materiał energetyczny, regulujący i budulcowy komórek organizmu. Rozkład składników pokarmowych, takich jak cukry, tłuszcze i białka, zachodzi pod wpływem specjalnych substancji – enzymów trawiennych.

Istotnym fragmentem układu pokarmowego jest przewód pokarmowy, którym przemieszcza się pokarm. W jego skład wchodzą: jama ustna (wraz z zębami, językiem i gruczołami wydzielającymi ślinę – śliniankami), gardło, przełyk, żołądek, jelito zróżnicowane na jelito cienkie i jelito grube oraz odbyt.

Ponadto do układu pokarmowego należą wątroba i trzustka, które są narządami wspomagającymi procesy związane z trawieniem pokarmu.

Więcej informacji o trawieniu pokarmu znajdziesz w e‑materiale Jak się odżywiamy?.

Układ krwionośny jest systemem naczyń, w których krąży krew. Krążenie krwi umożliwia rytmiczna akcja serca. Naczynia dzielą się na tętnice (wyprowadzające krew z serca) i żyły (prowadzące krew do serca).

Od żył i tętnic odchodzą drobne, mikroskopijne naczynia włosowate, docierające do niemal każdej komórki ciała. Tworzą one niezwykle gęstą sieć. Przez bardzo cienką ściankę naczyń włosowatych zachodzi wymiana tlenu i dwutlenku węgla oraz substancji odżywczych między krwią a komórkami.

R1W3ThRcC0G0C

Grafika przedstawia bijące serce. Widać wnętrze organu. Mięsień sercowy na przemian kurczy się i rozkurcza. Ma jajowaty kształt. Wewnątrz serca widać dwie komory oraz niewielką zastawkę, która się na przemian otwiera i zamyka.

Serce działa jak pompa ssąco‑tłocząca. Praca tego narządu polega na skurczach, które zapewniają stały przepływ krwi: od serca i z powrotem do serca. U dorosłego człowieka częstość skurczów serca to przeciętnie 70 razy na minutę.

Więcej informacji na temat układu krwionośnego znajdziesz w e‑materiale Układ krwionośny.

Układ rozrodczy składa się z narządów płciowych, które są odmienne u kobiety i mężczyzny. Głównym zadaniem tego układu jest rozmnażanie – wydanie na świat potomstwa. W procesie tym kobieta i mężczyzna pełnią inne funkcje.

• Żeński układ rozrodczy wytwarza komórki jajowekomórka jajowakomórki jajowe oraz stwarza warunki do zapłodnienia, a następnie rozwoju dziecka podczas ciąży. Układ ten tworzą następujące narządy: pochwa, macica, jajniki i jajowody.

• Męski układ rozrodczy wytwarza plemnikiplemnikplemniki oraz umożliwia ich wprowadzenie do żeńskich dróg rodnych. Do układu tego należą następujące narządy: prącie, jądra, nasieniowody i cewka moczowa.

Więcej informacji na temat układu rozrodczego znajdziesz w e‑materiale Co to znaczy być kobietą lub mężczyzną?

R2HqEJXowJScj1

Grafika przedstawia budowę układu nerwowego człowieka. Na postaci człowieka oznaczono kolejno: mózg, rdzeń kręgowy, nerwy. Mózg jest pofałdowany, ma kulisty kształt, składa się z dwóch półkul i znajduje się w głowie. Rdzeń kręgowy jest podłużny, biegnie wzdłuż kręgosłupa. Od mózgu i rdzenia odchodzą liczne cienkie i podłużne nerwy rozgałęziające się na całe ciało.

Układ nerwowy służy do odbierania bodźców, takich jak obraz, dźwięk, zapach, smak i dotyk. Jest to możliwe dzięki narządom zmysłów, do których należą: oczy, uszy, nos, język i skóra. Odebrane bodźce są przekazywane do mózgu, gdzie zostają przetworzone, a następnie przesłane do odpowiednich narządów, które reagują na dany bodziec. Przesyłanie informacji następuje przez rdzeń kręgowy znajdujący się w kręgosłupie oraz nerwy.

Nerwy to struktury będące skupiskiem wypustek komórek nerwowych – neuronów. Neurony mają liczne wypustki, które są dodatkowo mocno rozgałęzione. Dzięki temu tworzą w organizmie bardzo gęstą sieć połączeń nerwowych, oplatających każdy narząd.

ROUNbuiuExN7H

Grafika przedstawia komórkę nerwową. Ma ona nieregularny kształt i wiele podłużnych rozwidleń łączących ją z innymi komórkami.

Więcej informacji na temat działania narządów zmysłów znajdziesz w e‑materiałach: Dźwięki wokół nas.

Oprócz odbierania i interpretacji bodźców w postaci obrazów albo dźwięków układ nerwowy sprawia również, że śmiejesz się lub płaczesz, czujesz ból, myślisz i zapamiętujesz, jeździsz na rowerze lub pływasz żabką. Odpowiada zatem za odczucia, naukę, równowagę i koordynację. Dzięki układowi nerwowemu możemy wykonywać ruchy zależne od naszej woli, np. biegać, skakać, podnieść rękę. Jednak ten sam układ odpowiada też za ruchy mimowolne, czyli ruchy niezależne od naszej woli, takie jak bicie serca, trawienie, mruganie lub oddychanie.

Sprawdź swoją wiedzę na temat narządów i układów budujących ludzki organizm.

Podsumowanie

Słownik

Zadania

Notatnik

Bibliografia

• Barillé A., Było sobie życie. Encyklopedia dla dzieci, Hippocampus Press, Warszawa 2015.

• Encyklopedia szkolna. Biologia, red. M. Stęplewska, R. Mitoraj, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2006.

• Maruszczak M., Człowiek. Jak to działa?, Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2016.