„Inżynierowie ludzkich dusz” - w taki sposób Józef Stalin określał pisarzy. Przywódca ZSRS przywiązywał dużą wagę do kultury, ale traktował ją jako narzędzie polityki. W zamyśle Stalina nie tylko literatura, ale cała kultura miała służyć utrwalaniu władzy komunistycznej oraz tworzeniu nowego, „sowieckiego” człowieka: bezwzględnie oddanego państwu i partii. Słowa „socrealizm” Stalin miał użyć po raz pierwszy w rozmowie z rosyjskim pisarzem, Maksymem Gorkim.

Pod rządami Stalina realizm socjalistyczny, czyli socrealizm stał się jedynym obowiązującym nurtem w sztuce „Kraju Rad”. Komuniści całkowicie podporządkowali twórczość artystyczną ideologii oraz celom politycznym. W państwie Sowietów twórcy mieli bezkrytycznie opiewać prawdziwe i rzekome osiągnięcia przywódców ZSRS. Zwłaszcza Stalina otaczał swoisty „kult jednostki”. Artyści poświęcali „przywódcy światowego proletariatu” rozliczne obrazy, rzeźby i pomniki oraz utwory literackie. Jeden z sowieckich poetów pisał:

RmhZPzGN1biNz

Zdjęcie przedstawia pomnik mężczyzny w długim płaszczu, czapce z daszkiem i z gęstymi wąsami. Jest to Józef Stalin. Pomnik stoi na piedestale, otoczony jest trawnikiem i drewnianym płotkiem. Obok rosną drzewa, dalej widoczna jest ulica i wysoki mur.

Sowieccy artyści hołubili nie tylko Stalina, ale także innych wodzów rewolucji i dygnitarzy sowieckich. Specjalne miejsce w panteonie komunistycznych „bożków” zajmował Lenin. Zmumifikowane zwłoki Lenina spoczęły w mauzoleum przy ścianie kremlowskiej w Moskwie, wystawione na widok publiczny w przezroczystej trumnie. Pod rządami Stalina na sławę i uwielbienie mogli liczyć także przedstawiciele ludu, bohaterowie nowych czasów, czyli przodownicy pracy. Najbardziej rozpoznawalnym był Aleksiej Stachanow, górnik, który jakoby podczas jednej zmiany wykonał 1475 % normy wydobycia. Jeśli to prawda (w co należy poważnie wątpić), Stachanow uzyskałby 102 tony węgla zamiast…. 7. Malarze, filmowcy, twórcy plakatów czy rzeźbiarze propagowali ideę „współzawodnictwa pracy” przedstawiając ludzi pokroju Stachanowa jako socjalistyczne wzorce osobowe dla mieszkańców ZSRS.

R1FH8Z7bfnqfH

Zdjęcie przedstawia dwóch górników w strojach roboczych i kaskach. Górnik po prawej trzyma narzędzie, którym dotyka kamiennej ściany. Mężczyzna jest zwrócony w stroję górnika po lewej.

Sowieci dbali, aby idee komunizmu wpajać od najmłodszych lat. „Mamy radosną i spełnioną młodzież, bo państwo nie szczędzi sił i środków na wychowanie dzieci sowietów”, powiadał Stalin. Narzędziem indoktrynacji stała się w  „Kraju Rad” organizacja młodzieżowa Komsomoł. Komsomolcy pracowali na wielkich budowach komunizmu, zwalczali kułaków w czasach kolektywizacji wsi, organizowali uroczystości z okazji rewolucyjnych świąt, donosili na „wrogów ludu”, czyli osoby, które - w ich odczuciu - działały na szkodę kraju. Sowiecka sztuka i literatura stawiała komsomolców jako wzorce osobowe dla młodzieży, prawdziwą awangardę nowego, lepszego i nowoczesnego społeczeństwa.

RmD1zzhXlJxPV

Plakat filmowy przedstawia czarny okręt na morzu. Z okrętu wydobywa się czarny dym, za okrętem na wodzie ciągnie się czarny ślad. Na okręcie powiewa czerwona flaga, widoczne jest zielone i czerwone światło. Pod spodem jest tytuł filmu w języku rosyjskim.

Twórcy socrealizmu przedstawiali rewolucję komunistyczną, jako przełomowe wydarzenie w dziejach świata. Artyści idealizowali rządy Sowietów, jednocześnie bezkrytycznie i jednostronnie potępiając czasy przedrewolucyjne. W ich mniemaniu komunizm niósł dotychczas uciemiężonym narodom ZSRS wolność, dostatek, pokój oraz szczęście po wiekach ucisku, zacofania i ciemnoty. Triumf nowoczesności nad mroczną przeszłością tak oto opiewał kazachski poeta Dżambuł Dżabajew:

RSrZ6aa2ZEpyr

Plakat przedstawia dwóch mężczyzn w mundurach. Mężczyzna po lewej obsługuje działko karabinowe. Drugi mężczyzna wskazuje ręką na prawą stronę plakatu. W górnym lewym rogu jest napis w języku rosyjskim.

Cechą architektury stalinowskiej był wielki rozmach i monumentalizm. Harmonia i symetria budynków miały świadczyć o rozmachu i skuteczności sowieckiego planowania. Gabaryty budynków miały świadczyć o potędze władz oraz wielkości ideologii komunistycznej. Ponadto wielkie założenia sowieckiej urbanistyki ukazywały prymat ogółu nad jednostką - przestrzeń publiczna zaprojektowana była ze znacznie większym rozmachem niż prywatna. Architekci czasów socrealizmu chętnie nawiązywali do motywów antycznych. Wejścia do budynków tworzyły klasycyzujące portale, zaś fasady zdobiły arkadowe podcienia, kolumny, filary i pilastry, a fasady wieńczyły dekoracyjne attyki. Motywom znanym ze sztuki klasycznej towarzyszyły odwołania do symboliki komunistycznej: czerwone gwiazdy, sierpy i młoty, atletyczne postaci robotników i robotnic oraz podobizny przywódców komunistycznych.

R12nP0DFEaOTO

Ilustracja przedstawia mapę miasta położonego nad rzeką. Ulice ułożone są koliście, tworzą coraz większe kręgi od centrum miasta. Na mapie przedstawiono dziewięć socrealistycznych wieżowców, które rozlokowane są w różnych punktach miasta.

Nieodłączną stroną kultury masowej w czasach socrealizmu były masowe defilady, pochody oraz imprezy sportowe. Od uczestników władze oczekiwały entuzjazmu, zaangażowania i pogodnego nastroju. Komuniści eksponowali rolę młodzieży w wydarzeniach masowych. Krzepa i optymizm młodych ludzi oraz jej poparcie dla reżimu stanowić miały wyrazisty symbol sukcesu polityki władz. W Związku Sowieckim szczególnie spektakularne uroczystości towarzyszyły obchodom Święta Pracy (1 maja) oraz święta „Wielkiej Rewolucji Październikowej” (7 listopada).

Po zakończeniu II wojny światowej okazją do manifestowania potęgi ZSRS stał się Dzień Zwycięstwa nad faszyzmem obchodzony na pamiątkę niemieckiej kapitulacji przed dowództwem Armii Czerwonej 9 maja 1945 roku. Spektakularne obchody, którym towarzyszyła demonstracja potencjału wojskowego, pełniły między innymi ważną funkcję integrującą różne narody Kraju Rad. Wielka Wojna Ojczyźniana stała się w czasach powojennych jednym z najważniejszych tematów sztuki socrealizmu. Twórcy idealizowali wysiłek zbrojny ZSRS oraz jej uczestników. Pomniki bohaterów „Wielkiej Wojny Ojczyźnianej” powstawały nawet w zupełnie niedużych miasteczkach i wioskach.

Ciemna noc to popularna i poruszająca sowiecka piosenka związana z Wielką Wojną Ojczyźnianą. Pierwotnie zaśpiewał ją Mark Bernes w filmie wojennym z 1943 roku Dwaj Żołnierze. Liczne filmy o czasach wojennych pełniły ważną funkcję integracyjną - tworzyły mit zwycięstwa, który spajał różnorodne i liczne narody ZSRS.

R2A4ujc5ER2Ny

Obraz przedstawia scenę walki w mieście położonym nad rzeką. Młodzi mężczyźni w białych strojach walczą z żołnierzami w ciemnych mundurach. Walczący mają karabiny i bagnety. Na ziemi leżą dwaj martwi żołnierze w ciemnych mundurach. Z tyłu stoi czołg. W tle widoczne są budynki, część z nich płonie. Niebo jest czerwone i wypełnione dymem.