RkAnNKGB2Dd0W

Ilustracja przedstawia obraz, którego głównymi bohaterkami są trzy młode, siedzące kobiety. Kobiety siedzą na kamiennym siedzisku w półkolu: jedna kobieta pośrodku, dwie kobiety siedzą po jej bokach, profilem do widza. Kobiety te ubrane są w zwiewne szaty. W ich rękach znajdują się nici. Kobiety siedzące po bokach mają włosy spięte, a we włosach mają wpięte kwiaty. Przed kobietami z prawej i lewej strony znajdują się małe, nagie postacie ludzkie w różnych pozycjach: stojące, leżące, tańczące.

Przystępując do analizy i interpretacji utworu literackiego, należy pamiętać, że pod pojęciem tym kryją się różne działania pracy z tekstem, które jednak ściśle się ze sobą łączą. Analiza polega na rozbiorze oraz zrozumieniu budowy dzieła. Interesuje nas jego struktura i poszczególne części kompozycyjne, układ wersyfikacyjny, język (gramatyka, składnia) oraz wykorzystane w utworze środki stylistyczne. Celem analizy jest wyodrębnienie i nazwanie elementów składowych utworu, a następnie odpowiedzenie sobie na pytania:

• Czemu służy zastosowana budowa wiersza?

• Dlaczego określone elementy zostały wykorzystane w tekście?

• Jakie relacje zachodzą między nimi?

W zależności od charakteru tekstu analizie można poddać całość utworu bądź jego poszczególne poziomy, np. tylko jego ukształtowanie wersyfikacyjne bądź stylistyczne.

Interpretacja utworu poetyckiego to pogłębiony etap pracy z tekstem. Bardzo często zazębia się jednak z analizą formalną. Interpretacja polega na wydobyciu i wyjaśnieniu sensu, wymowy utworu na podstawie jego treści, ale też umieszczeniu danego dzieła w szerszym kontekściekontekstkontekście, który jest sugerowany w samym tekście.

Jeśli potrzebujesz powtórzyć zagadnienia dotyczące analizy i i interpretacji, przypomnij sobie treść lekcji: Jak interpretować utwory poetyckie?PsERKHo6nJak interpretować utwory poetyckie?

Rodzaje kontekstów przydatnych przy interpretacji utworu literackiego

Interpretacja może dotyczyć poszczególnych elementów dzieła literackiego (np. symboli, metaforyki, motywówmotywmotywów) bądź też dzieła w całości. Zarówno poszczególne elementy utworu, jak i jego całokształt mogą być rozważane jedynie w kontekście samego dzieła, ale często zdarza się, że poszukujemy dla nich także kontekstów zewnętrznych. Do najistotniejszych kontekstów interpretacyjnych, na które możemy się powołać, należą:

• kontekst biograficzny – czynniki związane bezpośrednio z życiem autora utworu, które mogły wpłynąć na kształt dzieła,

• kontekst historyczny bądź społeczny – czynniki historyczne oraz społeczne (stosunki międzyludzkie, obyczajowość epoki), które wpłynęły na powstanie utworu,

• kontekst filozoficzny bądź religijny – sugerowane w utworze odniesienia do prądów filozoficznych, ideologii, także – przekonań religijnych,

• kontekst historycznoliteracki – cechy utworu, które odsyłają do określonych prądów, kierunków, stylów literackich, ale też motywów czy tematów; tutaj też można poszukiwać relacji interpretowanego utworu z innymi dziełami danego autora bądź innych twórców, które miały wpływ na jego powstanie,

• kontekst teoretycznoliteracki – cechy utworu, które odsyłają do rodzajów, gatunków, odmian gatunkowych i typów literackich,

• kontekst artystyczny (interdyscyplinarny) – odnalezienie w utworze elementów, które łączą go z innymi dziedzinami (dyscyplinami) sztuki, takimi jak malarstwo, architektura, rzeźba czy muzyka.

Należy pamiętać, że dla każdego tekstu poetyckiego istnieją różne konteksty interpretacyjne. Celem interpretacji jest ich odnalezienie, poprawne zrozumienie i opis. Pogłębioną analizę i interpretację utworu określa się mianem eksplikacjieksplikacjaeksplikacji, czyli szczegółowego przyjrzenia się wszystkim elementom składowym utworu, ich rozbioru, poszukiwań jak najszerszych kontekstów dzieła.

Indeks górny Oprac. na podstawie: Janusz Sławiński, Analiza dzieła literackiego, [hasło w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1989, s. 29.
Janusz Sławiński, Interpretacja, [hasło w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1989, s. 199‑200. Indeks górny koniec^{Oprac. na podstawie: Janusz Sławiński, Analiza dzieła literackiego, [hasło w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1989, s. 29.
Janusz Sławiński, Interpretacja, [hasło w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1989, s. 199‑200.}

Konteksty interpretacyjne wiersza Wisławy Szymborskiej Wywiad z Atropos

Kontekst historycznoliteracki

Rq2TTvDfAvq9S1

Ilustracja przedstawia trzy starsze kobiety w trakcie pracy przy przędzeniu wełny. Pierwsza kobieta z lewej strony w dłoniach trzyma nici, które biegną od stojącego obok niej stojaka do motka. Kobieta po prawej stronie trzyma w rękach laskę, na której powieszone są nici. Kobieta siedząca w prawym dolnym rogu nożyczkami tnie nici. Ta kobieta ma wykrzywioną twarz, a na głowie słomkowy kapelusz. Przed kobietami stoi wiklinowy koszyk z gotowymi motkami z nićmi.

Wywiad z Atropos został zamieszczony w tomie Dwukropek, wydanym w roku 2005. Wcześniej wiersz był drukowany w „Zeszytach Literackich” nr 86, 2004. Rozmowa z grecką boginią Atropos, przecinającą nić ludzkiego życia, to wiersz równocześnie poważny i „niepoważny”, powstały gdzieś na granicy pomiędzy stylem „wysokim” – tragicznym, a „niskim” – żartobliwym. Poważny, bo podejmuje egzystencjalne, podstawowe dla człowieka zagadnienia związane z życiem i śmiercią. Bogini Atropos okazuje się boginią śmierci, a może raczej samą śmiercią. Wiersz Szymborskiej wpisuje się w wielowiekową kulturową tradycję danse macabre, a więc tańców śmierci, utworów przede wszystkim średniowiecznych (np. Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią), ale i współczesnych (np. Wywiad Białoszewskiego), których tematem było spotkanie i rozmowa ludzi ze śmiercią (nawiązanie do tego gatunku tłumaczy także silny wydźwięk satyryczny wiersza Szymborskiej). O szerokich kulturowych nawiązaniach, typowych dla tej poetki, świadczy także odniesienie do greckiej mitologii. Sięgnięcie po tradycję mitologiczną i chrześcijańską podkreśla uniwersalny sens wiersza.

R6SlktMgukhWA

Ilustracja przedstawia obraz o ciemnej kolorystyce. Na obrazie znajdują się cztery osoby unoszące się nad ziemią. Pierwsza z prawej postać zwrócona jest plecami do widza. W lewej ręce trzyma nożyczki. Jej prawa ręka jest wyciągnięta, palce są rozszerzone. Kolejna postać, siedzi zwrócona przodem do widza. Lewą rękę trzyma ona schowaną za plecami, prawą opiera ona o brzuch. Trzecia postać siedząca bokiem do widza w ręku trzyma lupę lub lustro. Ostatnia, czwarta postać w ręku trzyma nić i tę nić używa do związania małej postaci ludzkiej, owiniętej w materiał trzymany w lewej ręce. Poniżej postaci znajdują się drzewa.

Funkcja humoru i ironii

Humor i ironiaironiaironia okazują się najważniejszymi elementami tego wiersza – spełniają potrójną rolę: bawią czytelnika, pokazują egzystencjalny temat w sposób opalizujący różnymi znaczeniami oraz oswajają śmierć. Poprzez żart, humor czynią ją w jakiejś mierze łatwiejszą do przyjęcia, bo czy nie jest tak, że śmiech sprawia, że nawet straszne rzeczy wydają się bardziej „oswojone” (podobną funkcję spełniały zresztą utwory średniowieczne).

Andrzej Borowski, pisząc o Rozmowie mistrza Polikarpa ze Śmiercią, zwrócił uwagę, że:

Sama Wisława Szymborska mówiła:

Dialog jako model struktury wiersza

Słownik