podstawowa kategoria w etyce utylitaryzmu, w myśl której przeprowadza się oceny czynów ludzkich ze względu na przyjemność, jaką przynoszą, lub przykrość, której pozwalają uniknąć

(1588‑1679) angielski filozof i myśliciel polityczny. Podstawą systemu filozoficznego Hobbesa były osiągnięcia współczesnego mu matematycznego przyrodoznawstwa oraz metoda rozumowania stosowana w geometrii, będącej dla Hobbesa wzorem wszelkiej nauki; posługując się tą metodą, starał się zbudować racjonalny system filozofii, której zadaniem byłoby poznanie rzeczy i ich związków przyczynowo‑skutkowych; Hobbes wychodził z założenia, że człowiekiem rządzą te same prawa mechaniczne co przyrodą; człowiek jest twórcą tego mechanizmu społecznego, dlatego też społeczeństwo i rządzące nim prawa można poznać dedukcyjnie, wywodząc je z natury ludzkiej; według Hobbesa człowiek ma niezmienną naturę, a jej zasadniczym elementem jest egoizm i popęd samozachowawczy; z tą koncepcją natury ludzkiej wiązał się podstawowy problem jego teorii społecznej: jak możliwy jest ład społeczny, skoro człowiek w swoim postępowaniu kieruje się głównie egoizmem, czyniącym „człowieka człowiekowi wilkiem” (homo homini lupus).

(1561‑1626), Londyn, angielski mąż stanu i filozof, prawnik. W filozofii główny przedstawiciel empiryzmu (zwłaszcza metodologicznego); zajmował się przede wszystkim teorią i metodologią naukową; prekursor teorii indukcji eliminacyjnej, rzecznik badań eksperymentalnych i metod indukcyjnych, twórca klasyfikacji nauk oraz teorii „złudzeń umysłu” (idoli); rzecznik panowania człowieka nad przyrodą, zdobywanego przez poznawanie jej praw w wyniku zorganizowanych społecznych dociekań eksperymentalnych.

(1632‑1704) brytyjski filozof i lekarz, teoretyk empiryzmu, liberalizmu i tolerancji. Oprócz filozofii interesował się także chemią, fizyką i medycyną. Zaangażował się w sprawy publiczne, przez wiele lat pracował w ministerstwie ds. kolonii, pełniąc funkcję sekretarza pierwszego lorda Shaftesbury. Filozofia, której uczył się na uniwersytecie, raziła go swoją scholastycznością. Pozostawał za to pod silnym wpływem pism Kartezjusza i Gassendiego, przyjaźnił się z Newtonem. O ile pisma epistemologiczne Locke’a są odpowiedzią na stan ówczesnej wiedzy, o tyle jego pisma polityczne pozostają w silnym związku z wydarzeniami politycznymi w Anglii, w szczególności zaś z rewolucją 1688 r., wskutek której następca Karola II (Jakub II) stracił władzę królewską. Najważniejsze dzieła Locke’a to Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego (1690), Dwa traktaty o rządzie obywatelskim (1690), Trzy listy o tolerancji (1689, 1690, 1693).

(1711−1776) brytyjski filozof, moralista i historyk, autor najbardziej w swoich czasach konsekwentnej i spójnej wersji empiryzmu. W teorii poznania Hume był spadkobiercą rodzimej tradycji empirycznej. Wykluczał rozum jako podstawę poznania, za jedyne zaś źródło w tym względzie uważał wrażenia (impresje), warunkujące powstawanie w umyśle ludzkim idei. Sama myśl posiada jedynie „zdolność łączenia, przekształcania, powiększania lub umniejszania materiału dostarczanego nam przez zmysły”. Między ideami, według Hume’a, panuje związek asocjacyjny. Sformułował on prawa kojarzenia idei, które może dokonywać się w trojaki sposób: przez podobieństwo (myśl o ranie przywołuje myśl o bólu), przez styczność w czasie i przestrzeni (np. opis wydarzeń historycznych) oraz na zasadzie związku przyczynowego (analiza następujących po sobie i wynikających z siebie faktów).

(1685‑1753) angielski filozof pochodzenia irlandzkiego, duchowny kościoła anglikańskiego. Doktryna filozoficzna Berkeleya wyrażała charakterystyczne dla teologii angielskiej tego okresu tendencje, zmierzające do racjonalizacji religii i zbudowania systemu teologii naturalnej; osobliwością stanowiska Berkeleya było związanie dowodu na istnienie Boga z koncepcją całkowitej dematerializacji świata fizycznego, skonstruowaną na podstawie utrwalonej w angielskiej filozofii tradycji empiryzmu epistemologicznego.

(1748‑1832) angielski prawnik, filozof i ekonomista; prekursor pozytywizmu prawniczego, inicjator reformy prawa karnego i więziennictwa; jeden z głównych przedstawicieli wczesnego liberalizmu; w filozofii twórca utylitaryzmu oraz duchowy przywódca grupy tzw. radykałów filozofii, do której należeli m.in. J. Mill, T. Malthus, D. Ricardo i G. Grote, a której idee rozwijał następnie J.S. Mill; głosił tezę o równości ludzi i podobieństwie ich natury, także przekonanie, iż rozumne dążenie do osobistego szczęścia zwiększa pomyślność ogółu; zbudował dedukcyjny system etyki utylitarystycznej, w myśl której postępowanie ludzkie jest moralne, gdy dąży do realizacji zasady „największego szczęścia największej liczby ludzi” (hasło utylitaryzmu); w ekonomii Bentham był zwolennikiem zasady wolnej konkurencji.