Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
Dla zainteresowanych

Informacje na temat poezji Stanisława Barańczaka i Nowej Fali możesz znaleźć również w materiałach:

Manifest poetycki Stanisława BarańczakaDj8Efrn3vManifest poetycki Stanisława Barańczaka

Program Nowej Fali w ujęciu Stanisława BarańczakaD3jTfAKpeProgram Nowej Fali w ujęciu Stanisława Barańczaka

Odkłamywanie świata w poezji Nowej FaliDOHWiFWQOdkłamywanie świata w poezji Nowej Fali

Drogi kąciku porad – metafizyka w poezji Stanisława BarańczakaDd8W9FPC1Drogi kąciku porad – metafizyka w poezji Stanisława Barańczaka

Jaką postawę życiową odrzuca, a jaką wybiera bohater wiersza Stanisława Barańczaka Drobnomieszczańskie cnoty?D1E6UFGIOJaką postawę życiową odrzuca, a jaką wybiera bohater wiersza Stanisława Barańczaka Drobnomieszczańskie cnoty?

Tworzywo poetyckie Nowej Fali

R1ODzyzoSOGk31
W okresie komunizmu, wobec którego poeci Nowej Fali stawiali opór w swojej twórczości, obowiązywała cenzura kontrolująca publikowane treści w taki sposób, by były adekwatne wobec polityki władz. Na zdjęciu: stopki redakcyjne z trzech książek opublikowanych w okresie PRL. Podkreślono sygnatury cenzorów z Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk.
Źródło: domena publiczna.

Choć pisarze Nowej FaliNowa FalaNowej Fali (inaczej Pokolenia '68) nie wypracowali poetyki grupy, można wskazać wspólne cechy ich poezji. Punktem wyjścia dla twórców nurtu była krytyka poprzedników, których oskarżali o uchylanie się od przedstawiania rzeczywistości i skupienie jedynie na estetyceestetykaestetyce. Nowofalowcy oczekiwali od twórców moralnej odpowiedzialności za literaturę i rzeczywistość. W praktyce twórczej miało to odzwierciedlenie w postulacie radykalnego mimetyzmumimetyzmmimetyzmu. Należało mówić wprost, czyli z perspektywy społecznej, politycznej i obyczajowej realnościprzewodnikczyli z perspektywy społecznej, politycznej i obyczajowej realności. Stąd obecność w poezji nowofalowców cytatów z gazet, nazw własnych, dat, nazwisk - dokładne określanie czasu i miejsca sytuacji lirycznej. Jest to też swego rodzaju dowód na zaangażowanie publicystyczne pisarstwa Pokolenia ‘68. W przeciwieństwie do abstrakcyjnego, intelektualnego i estetyzującego podmiotu pokolenia „Współczesności”, podmiot liryczny w poezji nowofalowców osadzony był w konkretnej rzeczywistości. Materiałem poetyckim stał się język społecznej komunikacji, nowomowanowomowanowomowa, oficjalny język władz, urzędów. Został on zdemaskowany i ukazany jako absurd, zniewalająca utarta formuła.

przewodnik

Ważną inspiracją dla poetów Nowej Fali była poezja lingwistycznapoezja lingiwstycznapoezja lingwistyczna, jednak należy podkreślić zasadniczą różnicę między tymi dwoma nurtami. Dla twórców poezji lingwistycznej najważniejszą inspiracją był język i jego możliwości (frazeologiczne, metaforyczne, informacyjne). Natomiast dla Nowej Fali kluczowym zagadnieniem stała się krytyka języka komunikacji społecznej, który został przeciwstawiony językowi jednostki. Poeci bronili prawa do indywidualizmu, niezależności, uczuć, prawdy.

Bożena Tokarz Poetyka Nowej Fali

Język wspólny nie ułatwia poszukiwania wspólnoty międzyludzkiej ani wspólnoty między człowiekiem a światem, ponieważ posługuje się stereotypem. Stanowi więc zagrożenie tak dla jednostki, jak i dla zbiorowości, deformując myślenie oraz jednostkową wrażliwość.

Tokarz1 Źródło: Bożena Tokarz, Poetyka Nowej Fali, Katowice 1990, s. 58.

Najważniejszym środkiem stylistycznym wykorzystywanym przez pisarzy Nowej Fali jest polisemiapolisemiapolisemia, a zwłaszcza ironiaironiaironia, której celem było demaskowanie języka czasopism i gazet, czy tekstów urzędowych (np. ankiety) jako narzędzia propagandypropagandapropagandy. Literatura inspirowana nieliterackimi formami komunikacji, odwoływała się do wpływu systemu totalitarnego na społeczeństwo poprzez media.

Jak pisał Stanisław Barańczak w tekście Parę przypuszczeń na temat poezji współczesnej:

Stanisław Barańczak Parę przypuszczeń na temat poezji współczesnej

1.
Powinna być nieufnością.
2.
Powinna być nieufnością, bo tylko to usprawiedliwia dzisiaj jej istnienie. Im szerszy zasięg ma jakiś środek wypowiedzi, tym usilniej stara się odzwyczaić nas od myślenia, wpoić nam te czy inne prawdy absolutne, podporządkować nas określonym systemom wartości, zmusić nas do takich czy innych zachowań. Poezja – jak dobrze wszystkim wiadomo – ma dziś zasięg wąski. Ale w tym może leżeć szansa jej odrodzenia, jej „kapitał zakładowy”, od którego można wyjść. Jest szansa, aby stworzyć z poezji pierwszy przyczółek walki o niezafałszowany obraz świata, w którym żyjemy: właśnie dlatego, że poezja zwraca się nie do biernego odbiorcy rozwalonego przed telewizorem lub przerzucającego stronice gazety, ale do człowieka, który widać pragnie myśleć, skoro w ogóle bierze książkę poetycką do ręki.
[...]
6.
Od tego musi zacząć. Od nieufności, która oczyści drogę temu, czego wszyscy potrzebujemy. Mam na myśli – to nic nowego, zgoda, ale już niemal zapomnieliśmy, na czym nam powinno zależeć – mam na myśli, oczywiście, prawdę.

punkty Źródło: Stanisław Barańczak, Parę przypuszczeń na temat poezji współczesnej, [w:] tegoż, Wiersze zebrane, Kraków 2006, s. 497.

Polityka tautologią życiaPolityka tautologią życiaPolityka tautologią życia

Stanisław Barańczak w jednym z wywiadów mówił o tym, że polityka jest tatutologiątautologiatatutologią życia. Oznacza to, że nie ma takiej dziedziny życia, która nie miałaby swojego umocowania w polityce i decyzjach rządu, a tym bardziej są one dotkliwe, gdy rządy są totalitarne. Dlatego tak niepozorne sytuacje, jak kolejki przed sklepami po towary codziennego użytku, okazały się materiałem poetyckim dla twórcy nowofalowego, który w swoich utworach obnażał dramat życia w takim systemie. Tytułowy zwrot „pan tu nie stał”, często słyszany w kolejkach, został wykorzystany i wzbogacony o nowe znaczenia w wierszu Pan tu nie stał. Tekst ten stał się symbolem walki o godność osobistą.

Polityka tautologią życia
R77der6f5N2ei
Przykład tzw. koejki – typowej sytuacji społecznej w latach 60., która stała się motywem wiersza Pan tu nie stał
Źródło: domena publiczna.

Słownik

estetyka
estetyka

(gr. aisthetikos — dotyczący poznania zmysłowego) – dział filozofii zajmujący się sztuką, procesem jej tworzenia i odbioru; estetyka zajmuje się również analizą wartości związanych z postrzeganiem zmysłowym

ironia
ironia

(gr. eironeía – przestawianie, pozorowanie) – drwina, złośliwość lub szyderstwo ukryte w wypowiedzi pozornie aprobującej, nadanie wypowiedzi odwrotnego sensu w stosunku do tego, co wynika ze znaczenia użytych słów, na przykład w celu ośmieszenia poglądów czy cech rozmówcy lub pokazania dystansu wobec osób czy zjawisk; wypowiedź zawierająca ironię najczęściej jest krytyką lub naganą, która przyjmuje formę pozornej pochwały; ironia jest narzędziem literackim, w którym wybrane słowa są celowo używane do wskazania znaczenia innego niż dosłowne, można wyróżnić ironię słowną i sytuacyjną

mimetyzm
mimetyzm

(gr. mimesis – naśladowanie) – konwencja literacka polegająca na przedstawianiu rzeczywistości pozaliterackiej zgodnie z prawami prawdopodobieństwa i konieczności

Nowa Fala
Nowa Fala

grupa poetycka działająca w Polsce pod koniec lat 60. i do połowy lat 70. XX wieku. W związku z faktem, że za przeżycie generacyjne tej formacji uznaje się Marzec 1968, czyli kryzys polityczny, który wiązał się z brutalnie tłumionymi protestami studentów, nazywa się ich niekiedy Pokoleniem 68. Do najważniejszych przedstawicieli pokolenia należeli Stanisław Barańczak, Julian Kornhauser, Adam Zagajewski, Ryszard Krynicki i Ewa Lipska

nowomowa
nowomowa

nazwa języka propagandy totalitarnej. Językoznawcy nazywają tak oficjalny język polityki i mediów okresu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, czyli PRL‑u (1945–1989)

poetyka normatywna
poetyka normatywna

(łac. poetica + norma = prawidło, wzór, model) – zasady obowiązujące w literaturze, określające kanon tematów, sposobów konstruowania fabuły, zasób środków językowych oraz reguł ich użycia; tym mianem określa się także dzieła formułujące te zasady; traktaty tego typu pisano od starożytności po oświecenie; respektowanie norm poetyki jest charakterystyczną cechą postawy autorów reprezentujących nurt klasyczny

poezja lingiwstyczna
poezja lingiwstyczna

(łac. lingua – język) – poezja poddająca analizie język pozaliteracki, zwłaszcza codzienny, kolokwialny; poezja koncentrująca się na samym języku, traktowanym zarówno jako jedyne tworzywo, jak i jeden z ważnych wątków twórczości; dokonywana w wierszu analiza semantycznej wartości języka, odbywająca się przede wszystkim poprzez użycie i przekształcenie metafory, miała za zadanie wskazanie wieloznaczności języka, wspomaganej zarówno przez obiektywne konteksty, jak i subiektywne okoliczności odbioru; wieloznaczność języka budziła z kolei postawę podejrzliwości wobec możliwych zafałszowań, jakie wynikają z potencjalnego nadmiaru znaczeń. Do najwybitniejszych przedstawicieli poezji lingwistycznej w Polsce zalicza się: Mirona Białoszewskiego, Tymoteusza Karpowicza, Zbigniewa Bieńkowskiego, Edwarda Balcerzana

polisemia
polisemia

(gr. polýsēmos – wieloznaczny) – zjawisko językowe zachodzące wówczas, gdy wyrazy mają kilka znaczeń, między którymi istnieją związki i zależności; wyróżnia się polisemię leksykalną (wieloznaczność leksemu, wyrazu) i polisemię składniową (wieloznaczność zdania, konstrukcji składniowej)

propaganda
propaganda

(łac. propagare – rozkrzewiać, rozszerzać, rozciągać) – rodzaj perswazji, która służy do zmiany w odbiorcach ich przekonań lub nakłonieniu ich do przyjęcia jakiejś racji bez względu na ich prawdziwość

tautologia
tautologia

(gr. – to samo słowo) – błąd leksykalny, polegający na użyciu połączenia wyrazów, które są nośnikami tych samych treści, co powoduje wyrażenie tej samej myśli dwa lub więcej razy