Przemiany w metropolii

RNlvjI8NZO3IC1

Ilustracja przedstawia utratę kolonii amerykańskich. Na środku na białym koniu znajduje się mężczyzna w czarnym mundurze i czarnym kapeluszu. Obok niego w rzędzie idą mężczyźni w czerwonych mundurach i czarnych czapkach. Po obu stronach w rzędach stoją mężczyźni w granatowych mundurach. Niektórzy z nich są na koniach. Mężczyźni z lewej strony trzymają białą flagę a z prawej strony flagę amerykańską. Niebo jest zachmurzone.

Choć najważniejszą posiadłością zamorską imperium brytyjskiego stały się wówczas Indie, to handlu ze Stanami Zjednoczonymi nie tylko nie zaprzestano, ale wręcz przeciwnie − obroty i obustronne korzyści rosły. Amerykańscy koloniści, zbuntowawszy się przeciw angielskiej metropolii, stworzyli własne państwo o ustroju republikańskimustrój republikańskiustroju republikańskim. Było ono syntezą myśli europejskiego oświecenia oraz tradycji purytańskichpurytanizmpurytańskich, sięgających korzeniami rewolucji angielskiej. Przemiany polityczne i społeczne, spowodowane wojną o niepodległość, pomogły Stanom Zjednoczonym stopniowo uwolnić się od charakterystycznych dla Europy barier społecznych, ograniczających możliwości awansu.

Unia realna Anglii i Szkocji

1

R1VjlvbiKwRdW

Ilustracja przedstawia Wilhelma trzeciego Orańskiego. Ma on długie, czarne, kręcone włosy sięgające piersi. Ubrany jest w czarną zbroję. Pod szyją ma biały żabot. W prawej dłoni trzyma drewniany kij. Lewą dłoń opiera o czarny hełm.

RePmzJNv9dxzC

Ilustracja przedstawia Jerzego pierwszego. Ma on długie, brązowe, kręcone włosy sięgające piersi. Ubrany jest w szary kostium. Na niego narzucony ma granatowy płaszcz. Pod szyją ma biały żabot. W pasie ma przewiązany zielony sznur. Na lewej dłoni ma pierścień z czerwonym kamieniem. Siedzi na tronie. Za nim po lewej stronie leży złota korona.

W 1701 r., na rok przed śmiercią Wilhelma III Orańskiego, ustalono zasady następstwa tronu, zgodnie z którymi koronę Anglii i Szkocji odziedziczyła po nim Anna Stuart, córka zdetronizowanego Jakuba II. Jednak jako że wszystkie z jej 17 dzieci zmarły w niemowlęctwie lub wczesnym dzieciństwie, po jej śmierci w 1714 r. tron brytyjski przeszedł na dynastię hanowerską.

W 1707 r. doszło do połączenia parlamentu angielskiego ze szkockim, czyli zawarcia unii realnejunia realnaunii realnej, która zastąpiła istniejącą od 1603 r. unię personalną. Wzmocnienie więzi między krajami przyniosło korzyści handlowe Szkotom, których dopuszczono do wszystkich przywilejów, jakimi cieszyli się kupcy angielscy. W konsekwencji południowa, nizinna, część Szkocji szybko integrowała się w ramach Wielkiej Brytanii. Przeciwni unii byli górale, zamieszkujący ziemie północno‑zachodnie: w latach 1714–1715 i 1725, a zwłaszcza w 1745 r. wywoływali oni powstania, żądając przywrócenia na tron katolickich potomków Jakuba II, dlatego nazywano ich jakobitami.

R1SuWj9f4dMXM

Schemat przedstawia powstanie flagi Królestwa Wielkiej Brytanii. Z flagi Anglii składającej się z czerwonego krzyża przebiegającego przez środek na białym tle oraz flagi Szkocji składającej się z białego krzyża wychodzącego z rogów flagi na niebieskim tle powstała flaga Królestwa Wielkiej Brytanii. Ma ona czerwony krzyż na środku, biały również na środku oraz biały wychodzący z rogów. Tło jest ciemnoniebieskie.

Zupełnie inne były losy Irlandii, którą władze londyńskie traktowały jak kolonię. W lokalnym parlamencie zasiadali wyłącznie przedstawiciele protestanckiej mniejszości, jego znaczenie było zresztą nikłe, podlegał bowiem parlamentowi angielskiemu. Katolików wywłaszczano w zemście za poparcie Jakuba Stuarta w czasie chwalebnej rewolucji. Pierwsze niewielkie ustępstwa na rzecz katolickiej większości poczyniono dopiero w ostatniej ćwierci XVIII wieku.

R1CLUTdrOKvUj

Ilustracja przedstawia Jakuba drugiego. Ma on długie, szare, kręcone włosy do ramion. Ubrany jest w szarą szatę. Na nią ma narzucony czerwony materiał. Na ramionach ma białe futro z czarnymi kropkami. Prawą dłoń trzyma na piersi a lewą dłonią wskazuje na podłogę. Za nim znajduje się brązowa zasłona.

Ku rządom parlamentarno‑gabinetowym

Panujący od 1714 r. Jerzy I nie znał języka angielskiego i rządy w elektoracie Hanoweru zaprzątały go bardziej od spraw brytyjskich. W tej sytuacji w charakterystyczny dla Anglii sposób – drogą precedensów zmieniających dotychczasowe zwyczaje – ukształtował się system rządów parlamentarno‑gabinetowych.

R1AAiHbxek1iB1

Ilustracja przedstawia Roberta Walpole. Ma on długie, białe, kręcone włosy do ramion. Ubrany jest w długi do kolan brązowy płaszcz zapinany na guziki. Na nim ma czarną narzutę ze złotymi ozdobieniami. Przez pierś ma przewiązaną niebieską szarfę. Pod szyją ma biały żabot. W lewej dłoni trzyma spięte kartki. Prawą ręką trzyma wyszyty herb. Opiera go o złoty stół.

W trakcie posiedzeń rady ministrów króla zastępował jeden z nich, z czasem nazwany premierem (za pierwszego premiera uważa się Roberta Walpole’a, który stał na czele gabinetu w latach 1721–1742). Jednocześnie utrwaliła się zasada, że funkcję tę pełni polityk dysponujący poparciem większości w Izbie Gmin. Ministrów nadal mianował król, lecz kierował się przy tym opinią premiera, dzięki czemu polityka rządu stała się bardziej konsekwentna niż dawniej, gdyż członkowie gabinetu wywodzili się każdorazowo z jednego z dwóch ugrupowań: wigów lub torysów. Utrwalenie rządów parlamentarno‑gabinetowych umożliwiła stabilizacja polityczna XVIII‑wiecznej Anglii, która z kolei miała swe źródło w ograniczeniu prawa wyborczego do elity ziemiańskiej. W małych miasteczkach, gdzie wybierano większość posłów, prawo głosu przysługiwało niewielkiemu gronu osób, a ich przekupienie nie stanowiło wielkiego problemu. W efekcie w Izbie Gmin zasiadali synowie członków dziedzicznej Izby Lordów. Nic więc dziwnego, że obie izby kierowały się podobnymi interesami i nie dochodziło między nimi do konfliktów. Korupcji sprzyjała też wyjątkowo długa, bo siedmioletnia, kadencja Izby Gmin. W tej sytuacji doszło do marginalizacji Izby Lordów, a także samych monarchów, którzy nie korzystali z przysługującego im prawa weta wobec ustaw parlamentu i odtąd (z nielicznymi wyjątkami) raczej już tylko panowali, niż rządzili. Członkowie Izby Gmin dzielili się na przyjaciół i przeciwników rządu, a podział ten nie zawsze pokrywał się z podziałami na wigów i torysów. Premierzy potrafili bowiem pozyskać większość dzięki rozdawaniu synekursynekurasynekur i pensji, których częściową likwidację przeprowadził dopiero u schyłku XVIII w. premier William Pitt młodszy. Na gruntowną reformę systemu wyborczego trzeba było jednak czekać do 1832 roku.

Brytyjski system rządów był ewenementem w Europie wieku oświecenia i odwiedzającym Anglię francuskim krytykom absolutyzmu wydawał się ustrojem idealnym. Tymczasem w oczach purytańskichpurytanizmpurytańskich kolonistów zza Atlantyku, a także angielskich radykałów i nonkonformistównonkonformizmnonkonformistów był on synonimem korupcji i zepsucia.

Indeks dolny Omów zasady brytyjskiego systemu politycznego w XVIII wieku. Indeks dolny koniec_{Omów zasady brytyjskiego systemu politycznego w XVIII wieku.}

Oranżyści

Re8GVsqLzK2wJ1

Grafika przedstawia flagę oranżystów. W lewym górnym rogu znajduje się czerwony krzyż na białym tle. Reszta flagi jest pomarańczowa. W prawym dolnym rogu ma fioletową pięcioramienną gwiazdę.

W dniu 12 lipca 1690 r. nad rzeką Boyne w Irlandii siły Wilhelma III Orańskiego odniosły decydujące zwycięstwo nad wojskami Jakuba II Stuarta. Zakon Orański, zwany też Towarzystwem Orańskim lub Lojalnym Stowarzyszeniem Orańskim, założyli 105 lat później irlandzcy protestanci – zwolennicy dyskryminacji katolików i ścisłego związku z Wielką Brytanią. Początkowo była to organizacja tajna, wzorowana na popularnych wówczas lożach masońskich. Obecnie oranżyści optują za utrzymaniem Ulsteru (Irlandii Północnej) pod władzą brytyjską, a głośno jest o nich w każdą rocznicę bitwy nad Boyne, kiedy organizują uroczyste parady, kończące się nierzadko krwawymi starciami z katolikami i policją.

Wigowie i torysi

Rryi1pGPvMPWi1

Grafika przedstawia symbol torysów. Jest to rozłożysty dąb z szerokim systemem korzeniowym. W środku korony dębu jest przestrzeń bez liści i gałęzi, w której znajduje się złota korona z czerwonym wypełnieniem. Gałęzie drzewa splatają się ze sobą na szczycie.

Na przełomie XVII i XVIII w. nie istniały jeszcze partie polityczne w dzisiejszym rozumieniu, a członkowie luźnych ugrupowań parlamentarnych bywali ze sobą powiązani interesami materialnymi lub osobistymi. Oba angielskie stronnictwa zawiązały się w 1679 r., w trakcie sporu o prawo Jakuba II Stuarta do następstwa tronu. Zwolennicy przyznania katolickiemu księciu prawa do korony, uznający, że władza pochodzi od Boga, zostali nazwani torysami, tzn. irlandzkimi zbójami. Ich przeciwnicy zastrzegali decyzję w tej sprawie dla Izby Gmin, pragnąc monarchii ograniczonej wolą parlamentu, dlatego przezwano ich wigami – szkockimi buntownikami.

W następnym stuleciu nie dzieliły ich już kwestie ustrojowe, lecz stanowisko w sprawie relacji Kościoła anglikańskiego z tzw. nonkonformistami, czyli przedstawicielami innych odłamów protestantyzmu, jak np. purytanizmpurytanizmpurytanizm. Torysi bronili dominującej pozycji anglikanizmu w państwie, a wigowie postulowali tolerancję religijną. Aż do lat 60. XVIII w. przewagę w parlamencie mieli wigowie, znajdujący zwolenników wśród arystokracji i bogatych kupców. U schyłku stulecia ziemiaństwo i kupiectwo udzielało już jednak poparcia torysom, podczas gdy wigów wspierali nonkonformiści i przemysłowcy. W XIX w. w obu obozach doszło do dalszych przemian, wskutek czego torysi utworzyli Partię Konserwatywną, wigowie zaś Partię Liberalną. W pierwszej połowie ubiegłego stulecia liberałowie utracili wpływy na rzecz konserwatystów i ich nowej przeciwwagi – socjalistycznej Partii Pracy.

Słownik

Słowa kluczowe

Anna Stuart, dynastia hanowerska, unia realna, jakobini, rządy parlamentarno‑gabinetowe, wigowie, torysi, oranżyści, Europa w dobie oświecenia, oświecenie w Europie

Bibliografia

Link‑Lenczowski A., Magdziarz W., Sowa A., Historia powszechna 1648–1789. Wybór tekstów źródłowych, Kraków 1976.

Lesiński B., Walachowicz J., Historia ustroju państwa w tekstach źródłowych, Poznań 1992.

Historia państwa i prawa. Wybór tekstów źródłowych, pod red. B. Lesińskiego, Poznań 1995.

Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 23, Przewrót przemysłowy i walka o przemiany demokratyczne w Anglii w latach 1770–1748, oprac. H. Katz, Warszawa 1961.

Suchodolski S., Ostapowicz D., Szymikowski D., Z archiwum Klio. Teksty źródłowe z ćwiczeniami dla liceum i technikum, t. 2. Od XV wieku do kongresu wiedeńskiego, Gdańsk 2001.

Rusinowa I., Wutuch T., Między rewolucją francuską a rewolucją październikową, Teksty źródłowe do nauczania historii powszechnej, Warszawa 1980.