Wyzwania Hegla

Dwa główne wyzwania stoją przed Heglem. Jedno z nich wiąże się ze spuścizną filozoficzną po Kancie, drugie – ze współczesnymi Heglowi wydarzeniami historycznymi.

Wyzwanie pierwsze

Kant udzielił odpowiedzi na pytanie o możliwości poznawcze człowieka w sposób systematyczny i spójny − jednak odpowiedzi te nie wszystkim filozofom odpowiadały. Już Fichte, poprzednik Hegla, twierdził, że stanowiska Kanta nie można utrzymać. Problem w szczególności stwarzała idea rzeczy samych w sobie (noumenównoumennoumenów). Chcąc ją zachować, albo musimy przyjąć, że rzeczy same w sobie są przyczyną naszych wrażeń, albo musimy je uznać za pojęcie graniczne, czyli oznaczające to, co jest poza naszymi władzami poznawczymi.

RtxaFieify1My

Abstrakcyjny obraz przedstawia liczne, kolorowe plamy. Część z nich układa się w płatki kwiatów.

Koncepcja rzeczy samych w sobie wiązała się z szerszą trudnością wynikającą z filozofii Kanta, a mianowicie z niespójnym obrazem świata: z jednej strony mamy noumeny i świat prawa moralnego z wolnością oraz z nieskończonym Bogiem jako ideą regulatywną, z drugiej zaś fenomeny i świat fizyczny z deterministycznymi prawami. XIX‑wieczni idealiści niemieccy uważali takie rozwiązanie za porażkę Kanta − ich zdaniem świat zasadniczo jest jednością, filozofia więc powinna ukazywać jego spójny obraz i przezwyciężać wszystkie podziały, na jakie napotyka umysł w świecie doświadczenia. Hegel dąży przede wszystkim do przezwyciężenia podziału na to, co skończone, i to, co nieskończone, czyli na stworzenia i Boga. U Kanta filozofia milknie tam, gdzie zaczyna się religia.

Wyzwanie drugie

Współczesne Heglowi wydarzenia historyczne – Wielka Rewolucja Francuska i wojny napoleońskie – były pod wieloma względami przełomowe. Lecz czy postępowe hasła, w imię których toczono walki, mogą usprawiedliwić chaos i okrucieństwo wojny? Do pytań o sens wydarzeń historycznychhistoriozofiasens wydarzeń historycznych prowokowała też sama tradycja filozoficzna. Filozofowie coraz częściej próbowali spojrzeć na dzieje z perspektywy pytania o ich ukrytą logikęlogikalogikę. Czy historia rozwija się zgodnie z jakimiś prawami? Czy zmierza do jakiegoś celu? Zagadnienia te nurtują również Hegla, z tą tylko różnicą, że nie pyta on, czy dzieje mają sens, lecz – podobnie jak Kant w odniesieniu do możliwości poznania naukowego – chce dociec, jaki mają sens.

RrRi07zpU8TD6

Ilustracja przedstawia młodego mężczyznę w białej szacie oraz chłopca w czarnym stroju z kapturem. Chłopiec podtrzymuje rękę mężczyzny, który pisze na karcie dużej księgi.

Chcąc potwierdzić to założenie, znajduje liczne, obrazujące je przykłady i stwierdza:

Innymi słowy: jeśli założymy, że świat jest rozumny, to jako rozumny zacznie nam się on jawić. Nie oznacza to wszak, że Hegel chce manipulować danymi historycznymi: chodzi o przyjęcie filozoficznego założenia badawczego – w przeciwnym wypadku nie wiadomo by było, czego się szuka.

Słownik