Biografia

Immanuel Kant (1724‑1804) – najwybitniejszy filozof doby Oświecenia, twórca filozofii krytycznej. Całe życie spędził w Królewcu. Naukę rozpoczął w 1732 r. w Collegium Fridericianum, wzrastając tam w duchowej atmosferze pietyzmupietyzmpietyzmu. W latach 1740‑1745 odbył studia w uniwersytecie królewieckim w zakresie teologii, filozofii, matematyki i fizyki. Pracował jako nauczyciel domowy (1748‑1755), privatdozent w uniwersytecie królewieckim (1755‑1770), wreszcie jako profesor uniwersytecki (1770‑1796). W latach 1768 i 1788 był rektorem swej macierzystej uczelni.

Twórczość filozoficzną Kanta dzieli się na dwa okresy: przedkrytyczny (wyróżnia się jeszcze dwie fazy: przyrodniczo‑dogmatyczno‑przyrodniczą i empiryczno‑humanistyczną) i najistotniejszy w jego twórczości okres krytyczny. Z tego ostatniego okresu pochodzą jego najdonioślejsze dzieła:

• Krytyka czystego rozumu (1781),

• Krytyka praktycznego rozumu (1788),

• Krytyka władzy sądzenia (1791),

• Uzasadnienie metafizyki moralności (1785),

• Projekt wieczystego pokoju (1795).

Zmarł w Królewcu w roku 1804.

Tło historyczne

Oświecenie, w którym przyszło żyć i tworzyć Immanuelowi Kantowi, to okres pod wieloma względami przełomowy w dziejach Europy i niezwykle istotny dla rozwoju nauki. Europą wstrząsają wojny sukcesyjne (hiszpańska 1702‑1714, polska 1733‑1735, austriacka 1740‑1748, bawarska wojna północna (1700‑1721, stawiająca Rosję w roli europejskiejskiego mocarstwa), wojna siedmioletnia (1756‑1763). Ogromnego znaczenia nabiera brytyjsko‑francuska rywalizacja kolonialna, której zwieńczeniem jest pokój paryski z 1763 r., utrwalający pierwszorzędną pozycję kolonialną Anglii. Na wschodnich granicach Europy wybuchają konflikty rosyjsko‑tureckie (1713, 1735‑1739, 1768‑1774, 1787‑1792). Coraz większą rolę zaczynają odgrywać w polityce europejskiej Prusy. W latach 1775‑1783 trwała wojna Brytyjczyków ze zbuntowanymi koloniami w Ameryce Północnej, zakończona powstaniem Stanów Zjednoczonych.

RB5G2wwVYBwlj

Obraz przedstawia grupę elegancko ubranych ludzi, którzy są zgromadzeni pod altaną w parku. Przed nimi stoi mężczyzną z kartką, który przemawia. Altana ma ozdobne kolumny i dach pokryty roślinnością.

Rds68m9WfIbWx

Obraz przedstawia bitwę morską na wzburzonym morzu z udziałem kilku okrętów. Jeden z nich płonie. Unosi się nad nim gęsty dym.

RhHQDjZNW9kYV

Obraz przedstawia grupę uzbrojonych ludzi. Kobieta z odsłoniętymi piersiami, która trzyma bagnet i flagę francuską, stoi na barykadach. Obok znajduje się chłopiec oraz mężczyzna z bronią. Na ziemi leżą martwe ciała. Nad tłumem unosi się dym.

R1KiwCNv1r0CG

Obraz przedstawia pole, pod którym jedzie wóz zaprzęgnięty w konie. W tle znajdują się budynki. Za nimi jest pożar. Unosi się gęsty dym.

Wreszcie przełom lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XVIII stulecia przynosi wybuch rewolucji francuskiej. Europa wkracza w okres największych w swych dziejach działań wojennych – wojen napoleońskich. Wiek XVIII to także okres rewolucji przemysłowej i krystalizowania się gospodarki kapitalistycznej; coraz większą rolę zaczynają w systemie ekonomicznym odgrywać banki, rozwój przemysłu wpływa dodatnio na zwiększanie się znaczenia miast. Oświecenie przynosi znakomity rozwój nauk matematyczno‑przyrodniczych. Działają wtedy m.in. fizyk Isaak Newton (1642‑1727); przyrodnicy Carl von Linnée (Linneusz 1707‑1778), Georges de Buffon (1707‑1788); astronom, fizyk i matematyk Pierre de Laplace (1749‑1827).

Poglądy

Oponenci

Filozoficzne stanowisko Kanta spotkało się z liczną i różnorodną krytyką. Najważniejszymi nurtami opozycyjnymi wobec filozofii krytycznej były:

• sceptycyzm, z głównym przedstawicielem Gottlobem Ernstem Schulzem (1761‑1863), który odrzucał możliwość autokrytyki rozumu;

• irracjonalizm (Johann Georg Hamann 1730‑1788, Johann Gottfried Herder 1744‑1803, Friedrich Heinrich Jacobi 1743‑1819), kładący nacisk na pozarozumowe aspekty poznania i posiłkujący się panteizmem.

Największe znaczenie w dziejach historiihistoriahistorii filozofii odegrała jednakże krytyka heglowska (Hegel). Choć pozostający do pewnego stopnia pod wpływami kantyzmu, Hegel podważył zarazem fundamenty epistemologiczne filozofii krytycznej, utożsamiając myśl z rzeczą (podmiot z przedmiotem poznania). Odmienną grupę krytyków stanowić będą krytycy nie bezpośrednio Kanta, lecz jego spadkobierców w aspekcie społeczno‑politycznym, czyli socjaldemokratów (socjaldemokracja). Należeć będą do nich głównie marksiści (marksizm) z jednej strony, liberałowie (neoliberalizm) zaś z drugiej.

Nawiązania

Filozofia Immanuela Kanta znalazła wielu kontynuatorów. Najważniejszymi z nich są neokantyści (dwa główne ośrodki: neokantyzm badeński – Wilhelm Windelband, Heinrich Rickert i neokantyzm marburski – Hermann Cohen, Paul Natorp). Koncepcje polityczne filozofa z Królewca miały znaczny wpływ na kszstałtowanie się koncepcji socjaldemokracji. Myśl Kanta stanowia także inspirację dla Edmunda Husserla.

Słownik