Jeziora są formami krótkotrwałymi. Większość współczesnych jezior powstała nie dawniej niż 2 miliony lat temu. Do ich zaniku prowadzi zasypanie materiałem naniesionym przez dopływające do niego rzeki, zdrenowanie przez rzekę wypływającą z jeziora, wypełnienie materiałem organicznym w efekcie zarastanie przez roślinność lub wyschnięcie. Warunki rozwoju życia oraz ilość substancji odżywczych występujących w wodzie są podstawą podziału troficznego jezior.

Jeziora przechodzą kilka etapów kształtowania – młodość, dojrzałość, starość (czyli zanik). W zależności od wielkości, głębokości jeziora etapy te przebiegają z różną szybkością. Przyczyny tych procesów to np.:

• zarastanie jeziora, zaczynające się od brzegów;

• zasypywanie lub zamulanie materiałem niesionym przez rzeki;

• odprowadzanie wody z jezior przez wypływające z nich rzeki;

• wysychanie (np. w wyniku zmian klimatycznych lub działań człowieka).

Ze względu na warunki rozwoju życia oraz ilości substancji odżywczych występujących w wodach (trofizmtrofizmtrofizm) jeziora dzielimy na: oligotroficzne, eutroficzne i dystroficzne. Zbiorniki wodne są wobec tego odpowiednio: mało żyzne, żyzne i jałowe.

Jeziora oligotroficzne to akweny ubogie w substancje odżywcze, ich wody są dobrze natlenione, przezroczyste (o niebieskim zabarwieniu) oraz mają niską temperaturę. Dno jest skaliste lub żwirowe, często na ich brzegach jest niewiele roślinności lub nie ma jej wcale. Jeziora te są bogate w gatunki flory i fauny, przy czym liczebność osobników tych gatunków jest niewielka. Wysoka zawartość tlenu sprzyja rozkładowi materii organicznej. Typowym osadem jezior oligotroficznych jest kreda jeziorna. Są to jeziora na etapie swojej młodości, zazwyczaj zimne i głębokie jeziora górskie, np. Morskie Oko w Tatrach, Lake George w Nowym Jorku, Päajärvi w Finlandii. W rozwoju ewolucyjnym przechodzą w jeziora mezotroficznejeziora mezotroficznejeziora mezotroficzne, a następnie eutroficzneeutroficznyeutroficzne.

Jeziora eutroficzne – zawierają dużo substancji odżywczych, np. soli mineralnych i wapnia (są żyzne), co powoduje masowy rozwój glonów i innych roślin wodnych, a także organizmów zwierzęcych. Ich wody są dobrze natlenione. Jedynie na dnie występuje deficyt tlenu (zachodzą tam procesy gnilne). Wody mają zielonkawe lub brunatnozielone zabarwienie i słabo zasadowy odczyn. Są to jeziora na etapie dojrzałości; np. Jezioro Mamry na Mazurach (większość jezior na Niżu Środkowoeuropejskim).

Jeziora dystroficzne cechuje ubogie życie organiczne, silne zakwaszenie i mała zawartość tlenu. Przy brzegach są silnie zarośnięte, w samej wodzie występuje niewiele zwierząt – charakteryzują się bardzo małą liczbą lub zupełnym brakiem ryb. Cechuje je duża ilość rozkładającej się substancji organicznej. Woda ma brunatny odcień i małą przezroczystość. Jeziora te są na etapie starości – zaniku, są niewielkie, płytkie, zarastające np. Rybie Oko w Borach Tucholskich (dużo jezior na północy Eurazji i Ameryki Północnej). Zanikające jezioro przekształca się w trzęsawisko (pod kożuchem roślinnym są resztki wody i półpłynne osady jeziorne), a następnie bagno. Akumulacja osadów organicznych prowadzi w końcu do powstania torfowiska. Należy pamiętać, że torfowiska powstają w klimacie umiarkowanym i chłodnym. W klimacie gorącym rozkład roślinności odbywa się na tyle szybko, że torf nie może się wytworzyć.

Jeziora mezotroficzne to akweny o zielonkawej barwie wody, średnio przezroczyste, z obfitą roślinnością i piaszczysto mulistym dnem, umiarkowanie żyzne. Są formą pośrednią pomiędzy jeziorem oligotroficznymoligotroficznyjeziorem oligotroficznym i eutroficznym (może ono powstawać z jeziora oligotroficznego, a następnie przekształcić się w eutroficzne). Ten typ jezior charakteryzuje się umiarkowanie wysoką produkcją biologiczną. Przykładem takiego jeziora jest Jezioro Białe Wigierskie.

Słownik