Wyróżnia się trzy główne cykle życiowe: cykl z przewagą fazy diploidalnej, cykl z dominującą fazą haploidalną i przemianę pokoleńprzemiana pokoleńprzemianę pokoleń.

U większości organizmów eukariotycznych komórki somatyczne dzielą się mitotycznie, utrzymując niezmiennie diploidalną liczbę chromosomów. Jedynie gametygametagamety są komórkami haploidalnymikomórka haploidalnakomórkami haploidalnymi, powstałymi w procesie podziału mejotycznego. W jego przebiegu z jednej komórki diploidalnej powstają cztery komórki haploidalne. Gamety mogą się łączyć w procesie zapłodnienia, tworząc zygotę. Po dojrzeniu zygota staje się diploidalnym osobnikiem troficznym. W tym przypadku mamy do czynienia z mejozą przedzapłodnieniową (pregamiczną)mejoza pregamiczna (przedzapłodnieniowa)mejozą przedzapłodnieniową (pregamiczną), a w cyklu życiowym osobnika dominuje diplofaza. Niemal wszystkie organizmy wielokomórkowe są diplontami.

Wśród protistów występują zarówno formy haplo-, jak i diploidalne. Gatunki haploidalne przechodzą cykl życiowy, w którym dominuje haplofaza. U takich organizmów w pewnych warunkach część osobników spełnia funkcję haploidalnych gamet i łączy się ze sobą, tworząc diploidalne zygoty. Te ostatnie przechodzą mejozę, która prowadzi do wytworzenia komórek haploidalnych. Mejozie ulega komórka powstała po zapłodnieniu (po połączeniu się gamet, czyli gamii), jest to więc mejoza pozapłodnieniowa (postgamiczna)mejoza postgamiczna (pozapłodnieniowa)mejoza pozapłodnieniowa (postgamiczna). Powstałe komórki haploidalne, gdy dojrzeją, stają się rozmnażającymi się bezpłciowo osobnikami troficznymipostać troficznaosobnikami troficznymi.

Podział mejotyczny w każdym w z cykli życiowych zapewnia powstanie komórek haploidalnych o zredukowanym o połowę oraz zrekombinowanym materiale genetycznym. Komórki te po połączeniu się dają komórkę o podwójnej liczbie chromosomów.

U niektórych gatunków protistów oraz u roślin występuje cykl rozwojowy nazywany przemianą pokoleń. Pojawiają się w nim wielokomórkowe fazy diploidalne i haploidalne. Faza diploidalna nosi nazwę sporofitusporofitsporofitu. Stanowi on postać dominującą w cyklach rozwojowych paprotników oraz roślin nasiennych. W sporoficie paprotników dochodzi do mejozy, w wyniku której powstają haploidalne komórki zwane zarodnikami (sporami). W odróżnieniu od gamety spora nie łączy się z inną komórką, lecz dzieląc się mitotycznie, daje początek fazie haploidalnej zwanej gametofitemgametofitgametofitem. Komórki gametofitu wytwarzają na drodze mitozy komórki rozrodcze – gamety. Po ich połączeniu się w procesie zapłodnienia powstaje komórka diploidalnakomórka diploidalnakomórka diploidalna, czyli zygota, która daje początek kolejnemu pokoleniu sporofitów. U mszaków gametofit jest pokoleniem dominującym.

U niektórych zwierząt także występuje przemiana pokoleń, która może mieć postać heterogonii lub metagenezy.

R1DRdcwzPBUhD1

Zdjęcie przedstawia czerwony kwiat oleandra, który pokryty jest chmarą żółtych, małych owadów.

Heterogonia polega na występowaniu na przemian pokoleń rozwijających się z komórek płciowych, przy czym jedno może powstawać z jaj zapłodnionych, drugie z niezapłodnionych lub jedno pokolenie jest rozdzielnopłciowe, a drugie obupłciowe. Przykładem są mszyce, u których po pokoleniach dzieworodnychdzieworództwodzieworodnych (rozmnażających się bez zapłodnienia) samic pojawia się jesienią pokolenie samców i samic.

Metageneza polega na występowaniu w cyklu życiowym kolejno pokoleń rozmnażających się płciowo (za pośrednictwem gamet) i pokoleń rozmnażających się bezpłciowo, np. przez podział, pączkowanie. Zjawisko to występuje m.in. u chełbi modrej (Aurelia aurita).

Słownik