Referendum testem na popularność komunistów

W referendumreferendumreferendum przeprowadzonym 30 czerwca 1946 r. zadano trzy pytania: o zniesienie senatu, reformy społeczno‑gospodarcze i granicę na Odrze i Nysie. Sformułowano je w taki sposób, aby udzielenie twierdzącej odpowiedzi na każde z nich wydawało się oczywiste. Komuniści, lansujący hasło „trzy razy tak”, wykorzystaliby wyniki głosowania jako dowód poparcia dla swoich rządów. Trudno bowiem oczekiwać, by obywatele nie godzili się na rozszerzenie granic na zachodzie (o wschodnie granice przezornie nie pytano), na oszczędności uzyskane dzięki likwidacji senatu czy na korzystne (jak się wydawało) dla większości reformy. Polska Partia Robotnicza (PPR) liczyła na to, że uda się wmówić Polakom rzekomą jednomyślność. Niezależne Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL) chciało w jakiś sposób odróżnić się, dlatego jego liderzy zachęcali do głosowania na „nie” w sprawie senatu, którego rozwiązanie było stosunkowo mało istotną sprawą. Mimo agresywnej propagandypropagandapropagandy i zastraszania komuniści przegrali to głosowanie i musieli sfałszować wyniki referendum.

RLxyvlPa2ikxh

Na czarno‑białym zdjęciu widoczny jest bilbord zachęcający do głosowania trzy razy na tak w referendum. Po prawej stronie widoczny jest plakat przedstawiający niemieckiego żołnierza z karabinem oraz podpis: nie chcesz jego powrotu. Przed plakatami zgromadzona jest grupka ludzi. W tle widoczne są ruiny zniszczonej Warszawy oraz jadąca ciężarówka.

Bezpośrednio po referendum doszło do pogromu Żydów w Kielcach – na początku lipca 1946 r. grupa Polaków napadła na dom, w którym mieszkały uratowane z Zagłady rodziny żydowskie. Pretekstem była plotka o porwaniu przez Żydów polskiego chłopca. Nie da się wykluczyć, że pogrom został zainspirowany przez aparat bezpieczeństwa, aby odwrócić uwagę opinii międzynarodowej od manipulacji wynikami referendum i ukazać Polaków jako antysemitów. Nie ulega natomiast wątpliwości, że u podłoża zajść, w których wyniku zginęły 42 osoby, leżał antysemityzm. Wydarzenia kieleckie poruszyły opinię międzynarodową i faktycznie częściowo odwróciły uwagę od rezultatów głosowania, co było na rękę komunistom.

Komuniści oprócz przejęcia realnej władzy chcieli zapewnić sobie także jej instytucjonalne podstawy. Początkowo ciałem ustawodawczym nowej Polski była Krajowa Rada NarodowaKrajowa Rada NarodowaKrajowa Rada Narodowa. Członkowie Rady nie zostali jednak wybrani w wyborach powszechnych, a jej obrady nie miały wiele wspólnego z demokracją. Przemówienia przedstawicieli Polskiego Stronnictwa Ludowego, zwłaszcza jeśli zawierały krytykę aparatu przymusu, po prostu przerywano.

Rsb8XBzWWwEMh

Czarno‑białe zdjęcie przedstawia ruiny budynku. Widnieje na nim biały napis: głosuj trzy razy na tak. W oddali widoczne są ruiny miasta. Po lewej stronie widoczna jest grupka ludzi. Wszędzie leżą szczątki budynków.

Sfałszowane wybory parlamentarne

R16egjt2z6lWd1

Zdjęcie przedstawia stos różnych ulotek i plakatów zachęcających do głosowania na Blok Demokratyczny.

W styczniu 1947 r., po przedstawianym jako sukces referendum, zorganizowano wybory do Sejmu Ustawodawczego. Polska Partia Robotnicza wraz z Polską Partią Socjalistyczną, Stronnictwem Ludowym i Stronnictwem Demokratycznym stworzyły wspólny blok. Kampanii wyborczej towarzyszyły represje i kłamliwa propaganda skierowana przede wszystkim przeciwko PSL. Wyniki sfałszowano, podając, że na „blok demokratyczny” głosowało 80% wyborców, 10% na PSL i 5% na SP, kontrolowane przez komunistów. Mikołajczyk dowiedział się, że dane z nielicznych obwodów, w których udało się zachować nietknięte urny, wskazują na wygraną PSL (74% głosów). W Sejmie Ustawodawczym zasiadło 394 posłów bloku i 28 PSL. Prezydentem został oficjalnie bezpartyjny Bolesław Bierut, a premierem Józef Cyrankiewicz z PPS. W rządzie znaleźli się wyłącznie komuniści i ich zwolennicy. Kontrolę nad rządem sprawowali tzw. doradcy radzieccydoradcy radzieccydoradcy radzieccy.

Mimo licznych informacji o fałszerstwach i terrorze świat zachodni nie zareagował ani na wyniki referendum, ani na wyniki wyborów do sejmu. Tym samym rządy komunistyczne w Polsce zostały zalegalizowane. Po wyborach nasiliły się ataki na opozycję, zwłaszcza na Stanisława Mikołajczyka, którego oskarżano o zdradę, zastraszano i w końcu – zmuszono do emigracji. Wielu działaczy PSL aresztowano, część zrezygnowała z aktywności politycznej. Kierownictwo nad tą partią przejęli komuniści i wkrótce połączono PSL z SL w Zjednoczone Stronnictwo Ludowe (ZSL), całkowicie zależne od władzy. W 1948 roku PPS i PPR połączyły się w Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą (PZPR)Polska Zjednoczona Partia Robotnicza (PZPR)Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą (PZPR).

RoOv9CaV7sXP1

Nagranie filmowe dotyczące Referendum Ludowego z 1946 roku oraz wyborów parlamentarnych.

Nagranie filmowe dotyczące Referendum Ludowego z 1946 roku oraz wyborów parlamentarnych.

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D91g80KtP

Nagranie filmowe dotyczące Referendum Ludowego z 1946 roku oraz wyborów parlamentarnych.

Słownik

Słowa kluczowe

wybory parlamentarne 1947 r., referendum ludowe, Bolesław Bierut, Józef Cyrankiewicz, aparat przymusu, Polska po II wojnie światowej, komunizm w Polsce

Bibliografia

Z. Kozik, współpraca E. Grzędziński, Polska w latach 1945–1956. Wybór tekstów źródłowych do nauczania historii,  Warszawa 1987.

W. Roszkowski, Najnowsza historia Polski 1945–1980, Warszawa 2003.

J. Snopko, Przebieg referendum ludowego z 30 czerwca 1946 roku w powiecie augustowskim w świetle raportu szefa powiatowego urzędu bezpieczeństwa publicznego w Augustowie, cyt. za: „Studia Podlaskie” XVIII, Białystok 2007/2008.