Utylitaryzmetyka utylitarystyczna, utylitaryzmUtylitaryzm powstawał w wieku XVIII i XIX na gruncie przekonania, że każdy człowiek ma równe prawo do osiągania dobra, którym jest przyjemność, szczęście oraz pożytek, i że stopień realizacji tego prawa stanowi kryterium moralnej oceny postępowania.

Jeśli chcesz ocenić moralnie czyjeś postępowanie – zapytaj, ile pożytku lub szczęścia przyniosło – głosi utylitarysta. Jeśli chcesz wiedzieć, czy postępujesz słusznie moralnie – twierdzi zwolennik etyki deontologicznej – zapytaj, jakie intencje tobą kierowały, a w szczególności, czy spełniłeś określony obowiązek moralny (powinność moralną). Utylitaryzm przeciwstawia się także etyce opartej na wierze w aprioryczne i wieczne zasady moralne wywodzone bądź to z natury człowieka, bądź ze źródeł transcendentnych.

Zasada utylitarystyczna na pozór wydaje się jasna. Dla uzyskania moralnej aprobaty danego postępowania należy dokonać swoistego rachunku, wykazując, że postępowania alternatywne skutkują mniejszym przyrostem powszechnego szczęścia lub mniejszą redukcją cierpienia. Jednak różne interpretacje tej zasady owocują komplikacjami i powstawaniem licznych odmian utylitaryzmu. Na przykład z pytaniem o to, co jest przedmiotem szacowania, wiąże się wyróżnienie utylitaryzmu czynów (przedmiotem rachunku i oceny jest konkretny czyn) oraz utylitaryzmu reguł (przedmiotem analizy jest reguła ogólna).

RGK1lwgd2TP3L

Zdjęcie przedstawia kilku mężczyzn, którzy pomagają kobiecie wspiąć się po betonowej rampie. Trzymają ją za ręce.

Utylitaryzm ostrożnie traktuje ponadczasowe reguły postępowania, ponieważ według utylitarystów nie mamy prawa zakładać, że respektowanie jakiejkolwiek reguły zwiększa ilość szczęścia w każdej sytuacji. Nie jest to możliwe w obliczu różnorodności, sprzeczności i krzyżowania się ludzkich preferencji, które dla utylitarysty nie są kwestią założoną a priori w ludzkim życiu, tylko kwestią empiryczną, a więc czasowo i przestrzennie zmienną. Komplikacje te powodują, że utylitaryzm stanowi doktrynę bogatą i elastyczną, realistyczną w zakresie możliwości rozstrzygania złożonych sytuacji moralnych, ale też wymagającą namysłu i uzasadnienia w odniesieniu do każdej rozpatrywanej sytuacji.

Uproszczone interpretacje utylitaryzmu sprowadzają stosowane w jego ramach kryterium oceny moralnej do ilości indywidualnych, niezróżnicowanych przyjemności i z tego powodu utylitaryzm utożsamiany jest niekiedy z hedonizmemhedonizmhedonizmem lub egoizmem. Utylitaryzm nie jest jednak ani jednym, ani drugim.

Współcześnie jedną z ciekawszych, ale i kontrowersyjnych wersji utylitaryzmu jest utylitaryzm preferencji zaproponowany przez Petera Singera. Uważa on, że utylitaryzm preferencji (interesów) daje możliwość rozstrzygania praktycznych dylematów moralnych w sposób obiektywny, racjonalny i uniwersalny.

Moralna ocena czynu zależy więc od konsekwencji tego czynu dla celu, jakim jest realizacja interesów czy też życiowych preferencji, także innych istot.

Zasada równego rozważania interesów jest, zdaniem Singera, najlepszą formą zasady równości. Nie oznacza ona jednak równego traktowania, co ilustruje następujący przykład autora:

Zdaniem Singera proponowana przez niego zasada jest wystarczająca, by moralnie zakwestionować różne formy rasizmu i dyskryminacji, a także formułować obowiązki moralne na rzecz innych istot (także zwierząt). Zakazuje ona, by nasza gotowość do rozważenia interesów innych była zależna od ich zdolności czy jakichkolwiek cech, poza posiadaniem interesów.

Singer jest autorem przekonań moralnych wzbudzających różnego rodzaju kontrowersje. Należy do nich np. przekonanie mówiące, że normy moralne powinny mieć zastosowanie do wszystkich istot odczuwających cierpienie, czyli również do zwierząt. Podobny opór budzi uzasadnienie obowiązków w zakresie walki z biedą w świecie, porównujące powstrzymywanie się od pomocy osobom skrajnie biednym z zabijaniem ich. Jako szczególnie kontrowersyjne są traktowane przekonania bioetyczne Singera, zwłaszcza zasady dotyczące moralnego wymiaru życia i śmierci. W tej kwestii Singer sformułował propozycję „nowej etyki”, którą określa jako rewolucję przeciwko ideom otrzymanym w spadku po epoce, w której świat myśli określała perspektywa religijna. Singer kwestionuje pogląd, że istoty ludzkie stanowią centrum uniwersum etycznego oraz pogląd o świętości i nietykalności wszelkiego ludzkiego życia. Na gruncie nowej etyki uzasadnia m.in. dopuszczalność dobrowolnej eutanazji oraz aborcji, a także prawo do samobójstwa.

Słownik