1. Jakość życia

1.1. Czym jest jakość życia?

Jakość życia to stopień zaspokojenia potrzeb materialnych i niematerialnych człowieka. Do jej opisania służą mierniki ilościowe oraz ocena subiektywna ludności.

1.2. Zróżnicowanie jakości życia na świecie

Istnieje wiele wskaźników opisujących jakość życia ludności. Do najpopularniejszych można zaliczyć:

• wskaźnik rozwoju społecznego (HDI, ang. Human Development Index); por. „Gospodarka światowa – uwarunkowania, struktura, globalizacja”,

• wskaźnik postępu (rozwoju) społecznego (ang. Social Progress Index),

• wskaźnik jakości życia (ang. Quality of Life Index),

• subiektywny wskaźnik zadowolenia z życia (ang. Self‑reported Life Satisfaction Index),

• światowy wskaźnik szczęścia (HPI, ang. Happy Planet Index).

Wskaźnik jakości życia (ang. Quality of Life Index) obejmuje następujące płaszczyzny: siłę nabywczą pieniądza, poziom bezpieczeństwa, opieki zdrowotnej, kosztów utrzymania, stosunek ceny nieruchomości do zarobków, czas dojazdów do pracy, poziom zanieczyszczenia i warunki klimatyczne.

R1XOo5O88fwkM

Mapa świata przedstawia wskaźnik jakości życia w 2021 roku. Im większa wartość wskaźnika, tym większa jakość życia ludności. Najniższa wartość 64 występuje w Nigerii oraz Iranie. Wyższe wartości występują w państwach Azji, Ameryki Południowej, na Ukrainie i Białorusi, w Egipcie. Jeszcze wyższe w Meksyku, Republice Południowej Afryki, w Polsce, na Węgrzech, na Bałkanach. Jeszcze większa jakość życia występuje w Arabii Saudyjskiej, we Francji, w Wielkiej Brytanii, Japonii, Kanadzie. Jeszcze wyższa w Stanach Zjednoczonych, zachodniej Europie. Najwyższa wartość 191 występuje w Australii oraz Finlandii.

Subiektywny wskaźnik zadowolenia z życia (ang. Self‑reported Life Satisfaction Index).

R1LB6OCndbcou

Mapa świata przedstawia subiektywny wskaźnik zadowolenia z życia według oceny mieszkańców w 2018 roku. Im wyższa wartość wskaźnika, tym większy poziom zadowolenia z życia. Najniższe wartości występują w Indiach, Afganistanie i niektórych państwach Afryki południowej. Wyższe występują w Południowej Afryce, Iranie, Iraku, Egipcie, na Ukrainie. Jeszcze wyższe w Ameryce Południowej, Stanach Zjednoczonych, Azji, Europie Wschodniej w tym w Polsce, we Francji, Hiszpanii, Portugalii, na Bałkanach. Najwyższe w Kanadzie, Australii, krajach skandynawskich, na Islandii, w Wielkiej Brytanii, Niemczech, Danii, Holandii, Austrii oraz w Czechach.

Światowy indeks szczęścia (ang. Happy Planet Index) bierze pod uwagę subiektywną ocenę stanu życia, oczekiwaną długość życia, nierówności między ludźmi w kraju pod względem tego, jak długo żyją i jak czują się szczęśliwi, a także ślad ekologiczny określający zużycie zasobów naturalnych w stosunku do możliwości ich odtworzenia.

1.3. Przyczyny i konsekwencje zróżnicowania jakości życia na świecie

Jak widać na powyższych mapach, jakość życia zależy od poziomu rozwoju gospodarczego - najlepsza jakość życia występuje w krajach wysoko rozwiniętych, a najgorsza - w krajach słabo rozwiniętych. 

• Przyczynami zróżnicowania jakości życia na świecie są m.in. różnice w poziomie dochodów, możliwościach znalezienia i satysfakcji z pracy, warunkach mieszkaniowych, zdrowotnych, sanitarnych, poziomie bezpieczeństwa, edukacji, wyżywienia, dostępu do wody pitnej itp. Wpływają na to m.in. liczba ludności, sytuacja polityczna, warunki przyrodnicze do rozwoju gospodarki.

• Konsekwencją zróżnicowania jakości życia na świecie jest przede wszystkim pogłębianie tych dysproporcji. Ludność w krajach wysoko rozwiniętych, dzięki wysokim wartościom ilościowym i wysoką oceną subiektywną jakości życia, może pozwolić sobie na rozwój osobisty, dbanie o sferę fizyczną i psychiczną zdrowia czy podnosić poziom wykształcenia. To z kolei sprzyja rozwojowi nauki, tworzeniu nowych technologii, rozwojowi gospodarki i dalszemu podnoszeniu dochodów i w konsekwencji - jakości życia. Znacznie trudniej i wolniej rozwój gospodarczy przebiega w krajach słabo rozwiniętych o niskiej jakości życia. Występuje tam tzw. zaklęty krąg ubóstwa, którego istotę przedstawiono poniżej.

R1c5z0jy8rzBN

Schemat przedstawia zaklęty krąg ubóstwa. Kraje korzystają z pomocy finansowej innych państw. Spłata zaciągniętych pożyczek przy niskim dochodzie narodowym jest trudna, niekiedy niemożliwa, dlatego też następuje stały wzrost zadłużenia. Międzynarodowy Fundusz Walutowy umarza zadłużonym krajom część długów. Następnie występuje niski poziom DNB na jednego mieszkańca ogranicza popyt i możliwości rozwojowe. Wysoki przyrost naturalny, duży udział w społeczeństwie dzieci i młodzieży prowadzi do obniżenia standardów życia, braku opieki medycznej, niedoboru szkół. Następnie występuje brak własnej kadry kierowniczej i kapitału przyczynia się do słabego rozwoju przemysłu. Inwestycje zagraniczne lokalizowane w tych krajach obejmują przemysł wydobywczy i inne tradycyjne gałęzie przemysłu: włókienniczy, odzieżowy, chemiczny szczególnie szkodliwy dla środowiska, wykorzystując miejscową tanią siłę roboczą. Następnie kraje eksportują surowce lub tanie produkty rolne kawa, kakao, herbata, dochody z eksportu są niskie i zależą od popytu na światowych rynkach. Następstwem jest zacofane rolnictwo, brak dostępu do wody, częste klęski żywiołowe na przykład susze są przyczyną występowania głodu lub niedożywienia ludności.

Więcej na ten temat znajdziesz w materiałach „Jakość życia człowieka oraz przyczyny jego zróżnicowania na świecieD12BQ8SIMJakość życia człowieka oraz przyczyny jego zróżnicowania na świecie” oraz „Konsekwencje zróżnicowania jakości życia człowieka w różnych regionach i krajach świataDKPOyhcogKonsekwencje zróżnicowania jakości życia człowieka w różnych regionach i krajach świata”.

2. Poziom wyżywienia ludności na świecie

2.1. Poziom zaspokojenia potrzeb żywieniowych

Minimum żywieniowe

Z medycznego punktu widzenia minimalna dzienna wartość kaloryczna spożywanych pokarmów (tzw. minimum żywieniowe) powinna wynosić co najmniej 2700 kcal i zawierać przynajmniej 70 g białka. Wartość ta może być jednak nieco wyższa lub niższa w zależności od:

• płci (wyższe potrzeby kaloryczne mają mężczyźni);

• wieku (wyższe potrzeby kaloryczne mają osoby w wieku dojrzewania);

• stanu zdrowia (wyższe potrzeby kaloryczne mają osoby zwalczające chorobę);

• warunków klimatycznych, w których człowiek żyje (wyższe potrzeby kaloryczne mają osoby mieszkające w chłodniejszym klimacie);

• pory roku (wyższe potrzeby kaloryczne są zimą niż latem);

• rodzaju wykonywanej pracy (wyższe potrzeby kaloryczne mają osoby pracujące fizycznie).

Systemy żywieniowe

Analizując poziom wyżywienia w różnych częściach świata, można zauważyć istnienie czterech systemów żywieniowych: obfitego, normalnego, niedostatecznego i głodowego.

W większości krajów na świecie dominuje obfity system żywieniowy (w najwyżej rozwiniętych krajach Europy i w USA średnia dzienna wartość energetyczna posiłków przekracza aż 3500 kcal). W niektórych krajach Afryki Subsaharyjskiej i w części krajów Azji występuje głodowy system żywienia.

Rb9P7WPvmT4OE

Mapa świata przedstawia średnią wartość energetyczną posiłków. Poniżej 2300 kilokalorii wystąpiło głównie w krajach środkowej Afryki. Od 2301 do 2700 kilokalorii w Sudanie, Etiopii, Mozambiku, Namibii, Botswanie, Nigerii, Nigrze, w Indiach, Pakistanie, Mongolii, krajach Ameryki Środkowej, w Japonii, w Boliwii. Wartości od 2701 do 3100 kilokalorii w Peru, Kolumbii, w Republice Południowej Afryki, Mali, Mauretanii, w Indonezji, na Ukrainie, na Słowacji, na Chorwacji, w Bułgarii. Wartości od 3101 do 3500 kilokalorii w Kanadzie, Meksyku, Brazylii, Argentynie, Algierii, Egipcie, Arabii Saudyjskiej, Australii, Chinach, Rosji, Kazachstanie, Iranie, Hiszpanii, Portugalii, Wielkiej Brytanii, krajach skandynawskich. Wartości powyżej 3500 kilokalorii wystąpiły w Stanach Zjednoczonych, Polsce, Niemczech, Francji, na Islandii, we Włoszech, w Turcji, Rumunii.

2.2. Głód

Głód to stan organizmu charakteryzujący się:

• mniejszą wartością kaloryczną spożywanych posiłków niż ta, która wynika z zapotrzebowania (tzw. głód ilościowy, niedożywienie);

• czasowym brakiem pożywienia (tzw. głód jawny, rzeczywisty);

• brakiem niektórych składników pokarmowych, np. białek, tłuszczów, cukrów, witamin, soli mineralnych (głód utajony).

Według danych FAO, głodem objętych jest obecnie około 11% mieszkańców naszej planety. Największa liczba osób głodujących mieszka w Azji Południowej, Wschodniej i Południowo‑Wschodniej. Jednak największy odsetek głodujących w ogólnej liczbie ludności występuje na kontynencie afrykańskim, szczególnie w Afryce Subsaharyjskiej (21%).

RAIJYbxIdQAKl

Mapa świata przedstawia odsetek ludności dotkniętej głodem. Poniżej 5% występuje w Europie, Ameryce Północnej, Rosji, Kazachstanie, Australii, Egipcie, Algierii, Brazylii, Argentynie, Chile, Kolumbii. Wartości o 5,1 do 10% występują w Arabii Saudyjskiej, Chinach, Indonezji, Republice Południowej Afryki, Mali, Peru. Wartości od 10,1 do 15% występują w Boliwii, Ameryce Środkowej, Mongolii, Indiach, Nigerii, Mauretanii. Wartości od 15,1 do 20% występują w Nigrze, Gwinei, Republice Wybrzeża Kości Słoniowej. Wartości od 20,1 do 30% występują w Angoli, Mauretanii, Namibii, Sudanie, Etiopii, Afganistanie. Wartości powyżej 30% występują w Czadzie, Jemenie, Republice Konga, Zambii, Zimbabwe, Tanzanii, na Madagaskarze.

2.3. Struktura spożycia żywności

• W krajach słabo rozwiniętych w strukturze spożycia żywności dominują ziarna i produkty zbożowe (np. chleb, kasze), rośliny skrobiowe (zwłaszcza odpowiedniki naszych europejskich ziemniaków, np. bataty czy maniok) oraz warzywa i owoce. Wynika to z niskiego poziomu rolnictwa (pośrednio też warunków klimatycznych), dużej liczby ludności, braku środków na import żywności i słabo rozwiniętego przemysłu przetwórczego. Rośliny zbożowe i skrobiowe są sycące. Ze zbóż produkuje się mąkę, która jest podstawą do wypieku chleba, natomiast bataty czy maniok gotuje się lub piecze. Ponadto produkcja zwierzęca odgrywa tam zdecydowanie mniejszą rolę niż produkcja roślinna. Bardzo często spożywa się także owoce i warzywa dziko rosnące.

• W krajach wysoko rozwiniętych (na przykładzie UE) podstawą wyżywienia są mleko i produkty mleczne oraz warzywa i owoce. Wynika to z dobrze rozwiniętego rolnictwa (produkcji roślinnej i zwierzęcej), przemysłu przetwórczego, korzystnych warunków klimatycznych, importu żywności i braku zjawiska przeludnienia. Ponadto w krajach wysoko rozwiniętych obserwuje się większe spożycie mięsa, cukru i słodyczy czy alkoholu w stosunku do krajów słabo rozwiniętych.

R17IpyGGaWBS2

Wykresy przedstawiają roczne spożycie. Pierwszy wykres przedstawia spożycie na świecie w kilogramach na osobę. Wyniosło ono 147 ziaren i roślin skrobiowych, 63 ziemniaków i innych roślin skrobiowych, 25 cukru i słodyczy, 218 warzyw i owoców, 37 alkoholu, 43 mięsa, 9 jaj, 90 mleka, 19 ryb i owoców morza. Drugi wykres przedstawia spożycie w Unii Europejskiej w kilogramach na osobę. Wyniosło ono 127 ziaren i roślin skrobiowych, 70 ziemniaków i innych roślin skrobiowych, 40 cukru i słodyczy, 213 warzyw i owoców, 96 alkoholu, 81 mięsa, 12 jaj, 236 mleka, 22 ryb i owoców morza. Trzeci wykres przedstawia spożycie w krajach najsłabiej rozwiniętych w kilogramach na osobę.. Wyniosło ono 150 ziaren i roślin skrobiowych, 87 ziemniaków i innych roślin skrobiowych, 12 cukru i słodyczy, 87 warzyw i owoców, 21 alkoholu, 14 mięsa, 2 jaj, 37 mleka, 13 ryb i owoców morza.

Więcej na temat problemów wyżywienia ludności znajduje się w materiałach „Struktura spożycia żywności w krajach o różnym poziomie rozwoju gospodarczegoDWKX8IeWTStruktura spożycia żywności w krajach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego” i „Zaspokajanie norm żywieniowychDEcA7xpLLZaspokajanie norm żywieniowych”

3. Przyczyny zagrożenia życia

Do głównych przyczyn zagrożenia życia ludności należą: choroby, niski poziom opieki medycznej, degradacja środowiskadegradacja środowiskadegradacja środowiska, zmiany klimatyczne, konflikty zbrojne i terroryzm, głód, brak dostępu do wody pitnej, brak zaufania do szczepień ochronnych.

3.1. Występowanie chorób

Rozmieszczenie wybranych chorób na świecie przedstawiono na grafice interaktywnej w materiale „Najbardziej rozpowszechnione choroby na świeciePjW37JDAPNajbardziej rozpowszechnione choroby na świecie”.

Zwalczanie chorób

Ograniczenie i wyeliminowanie wielu chorób zakaźnych nastąpiło w wyniku wynalezienia antybiotyków, a także poprawy warunków życia. 

Profilaktyka

• Szczepienia wykonywane są w wielu regionach świata i dotyczą głównie chorób zakaźnych (m.in. przeciwko: gruźlicy, odrze, śwince i różyczce, tężcowi, błonicy i krztuścowi).

• Prowadzi się także różnego rodzaju akcje edukacyjne, mające na celu ograniczenie rozprzestrzeniania się różnych chorób. Szczególnie ważne są one w Afryce, gdzie dużym problemem jest AIDS. Coraz chętniej, szczególnie w krajach wysoko rozwiniętych, promuje się także zdrowy styl życia, właściwy sposób odżywiania i rezygnację z używek, np. alkoholu, papierosów, narkotyków, dopalaczy.

• W celu zapobiegania rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych (głównie w Afryce) różne organizacje podejmują szereg działań, np. dostarczają żywność i wodę pitną, zaopatrują ludność w leki oraz udzielają pomocy w postaci oddelegowania personelu medycznego.

Więcej na temat chorób na świecie przeczytasz w materiale „Najbardziej rozpowszechnione choroby na świeciePjW37JDAPNajbardziej rozpowszechnione choroby na świecie”.

3.2. Niski poziom ochrony zdrowia

Kraje słabo rozwinięte - w przeciwieństwie do krajów wysoko rozwiniętych - borykają się z problemem niskiego poziomu ochrony zdrowia. Odznaczają się one małą liczbą łóżek szpitalnych w przeliczeniu na liczbę mieszkańców oraz małą liczbą lekarzy w przeliczeniu na liczbę mieszkańców. Usługi medyczne świadczą często uzdrowiciele i szamani. Mieszkańcom najbiedniejszych regionów pomagają międzynarodowe organizacje. W wielu przypadkach istnieje możliwość leczenia jedynie podstawowych chorób, takich jak malaria czy biegunki. Problemem są tam również wyposażenie szpitali i warunki w nich panujące. Od wielu lat obserwuje się jednak wzrost wydatków na ochronę zdrowia.

RfDVWpQOkGHzl

Mapa świata przedstawia liczbę łóżek szpitalnych. Poniżej jednego występuje w Indiach, Afganistanie, Sudanie, Etiopii, Nigrze, Meksyku. Wartości od 1,1 do 2 występują w Algierii, Egipcie, Peru, Boliwii, Kolumbii, Iranie. Wartości od 2,1 do 4 występują w Libii, Arabii Saudyjskiej, Australii, Turcji, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Brazylii, krajach skandynawskich, Wielkiej Brytanii, Hiszpanii, Portugalii, we Włoszech. Wartości od 4,1 do 7 występują w Polsce, Rumunii, Francji, Chorwacji, Grecji, Chinach, Kazachstanie. Wartości powyżej 7 występują w Rosji, Niemczech, Bułgarii, Austrii, na Ukrainie, Białorusi.

RBkOfpAKDFC3Q

Mapa świata przedstawia liczbę lekarzy w przeliczeniu na tysiąc mieszkańców. Wartości poniżej 1 występują w Afryce południowej i środkowej, w Indiach, Indonezji. Wartości od 1,1 do 2 występują w Chinach, Iranie, Algierii, Peru, Boliwii. Wartości od 2,1 do 3 występują w Libii, Arabii Saudyjskiej, Polsce, Rumunii, na Ukrainie, w Brazylii, Kolumbii, Ameryce Północnej. Wartości od 3,1 do 4 występują w Argentynie, Hiszpanii, Francji, Finlandii, na Słowacji, Węgrzech, we Włoszech, w Australii, Kazachstanie. Wartości powyżej 4 występują w Rosji, Niemczech, Czechach, Austrii, na Białorusi, Litwie, w Portugalii.

3.3. Degradacja środowiska

Istotnym problemem wpływającym na obniżenie jakości życia ludności jest degradacja środowiska przyrodniczego. Dotyczy to zanieczyszczenia powietrza (w tym emisji gazów cieplarnianych, takich jak dwutlenek węgla), skażenia wód, degradacji gleb i biosfery. Kraje wysoko rozwinięte i intensywnie rozwijające się borykają się z problemem dużej emisji dwutlenku węgla na jednego mieszkańca. Z kolei w krajach słabo rozwiniętych dużym zagrożeniem życia jest spożywanie skażonej wody. Znaczna część mieszkańców tych państw żyje także w dzielnicach nędzy.

RUg2qinddfXQW

Mapa świata przedstawia emisję dwutlenku węgla. Wartości poniżej 2 ton występują w Afryce środkowej i południowej, w Indiach, Afganistanie, Peru, Boliwii. Wartości od 2,1 do 5 ton występują w Algierii, Egipcie, Indonezji, Brazylii, Argentynie, Chile, Kolumbii, Meksyku, Francji, Portugalii, Szwecji, na Ukrainie, w Rumunii, Turcji. Wartości od 5,1 do 10 ton występują w Polsce, Niemczech, na Białorusi, w Finlandii, Norwegii, Wielkiej Brytanii, Hiszpanii, we Włoszech, w Republice Południowej Afryki, w Chinach, Mongolii, Iranie. Wartości od 10,1 do 20 ton występują w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Rosji, Kazachstanie, Australii, Arabii Saudyjskiej, Omanie. Wartości powyżej 20 ton występują w Zjednoczonych Emiratach Arabskich.

R1b1rhaMIdKv3

Mapa świata przedstawia liczbę zgonów z powodu spożycia skażonej wody. Wartości powyżej 80 występują w Czadzie, Somalii, Republice Środkowoafrykańskiej. Wartości od 40,1 do 80 występują w Nigrze, Mali, Etiopii, Republice Kongo, Angoli, Kenii, Nigerii. Wartości od 20,1 do 40 występują w Zambii, Zimbabwe, Mozambiku, Tanzanii, Mauretanii, na Madagaskarze. Wartości od 10,1 do 20 występują w Republice Południowej Afryki, Namibii, Botswanie, Sudanie, Indiach, Afganistanie, Iraku. W reszcie krajów na świecie wartości wynoszą poniżej 10.

RNboZdgaE9shT

Mapa świata przedstawia udział ludności w dzielnicach nędzy. Wartości poniżej 20 występują w Norwegii, Szwecji, Polsce, Niemczech, Hiszpanii, Portugalii, Turcji, Rumunii, na Ukrainie, w Brazylii, Argentynie, Chile, Meksyku, Kanadzie, Egipcie, Maroko, Arabii Saudyjskiej. Wartości od 20,1 do 40 występują na Białorusi, w Kolumbii, Peru, Republice Południowej Afryki, Indiach, Chinach, Mongolii, Indonezji. Wartości od 40,1 do 60 występują w Afganistanie, Angoli, Namibii, Nigerii, Nigrze, Mali, Tanzanii, Kenii, Boliwii. Wartości od 60,1 do 80 występują w Mozambiku, Demokratycznej Republice Konga, Mauretanii, Etiopii, Somalii, Jemenie. Wartości powyżej 80 występują w Sudanie, Sudanie Południowym, Czadzie, Republice Środkowoafrykańskiej.

Więcej na ten temat przeczytasz w materiale „Przyczyny zagrożenia życia w wybranych regionach świataD18fELz2UPrzyczyny zagrożenia życia w wybranych regionach świata”.

4. Poczucie bezpieczeństwa na świecie

Poczucie bezpieczeństwa ludności zależy od wielu czynników, np. toczących się konfliktów zbrojnych (lub zagrożenia nimi), występowania ataków terrorystycznych, nakładów na cele militarne, liczebności wojsk i sprzętu wojskowego, stosunków politycznych z innymi krajami (występowania wrogów i sojuszników), bezpieczeństwa energetycznegobezpieczeństwo energetycznebezpieczeństwa energetycznego, bezpieczeństwa żywnościowego, stopnia zagrożenia bronią jądrową, dostępu do wody pitnej, poziomu bezrobocia, rozwoju gospodarczego, poziomu stabilności i satysfakcji z wykonywanej pracy, liczby i jakości budynków mieszkalnych, poziomu zagrożenia katastrofami naturalnymi czy przestępczością itd.

Jednym z uniwersalnych wskaźników określających poziom bezpieczeństwa ludności jest Global Peace Index. Obejmuje on 163 państwa. Wskaźnik ten przedstawia stan pokoju na świecie według trzech kryteriów: poziomu bezpieczeństwa i ochrony społeczeństwa, zasięgu konfliktu krajowego lub międzynarodowego oraz stopnia militaryzacji. Kryteria te przedstawiane są za pomocą 23 wskaźników ilościowych lub jakościowych, np.:

• liczba i czas trwania konfliktów wewnętrznych,

• liczba, czas trwania i rola w konfliktach zewnętrznych,

• poziom postrzeganej przestępczości w społeczeństwie,

• liczba zabójstw na 100 000 osób,

• wydatki wojskowe jako procent PKB,

• liczba żołnierzy na 100 000 osób,

• wielkość transferów głównej broni konwencjonalnej na 100 000 osób,

• łatwość dostępu do broni itp.

Według Global Peace Index najwyższy poziom bezpieczeństwa w 2020 r. występował w Islandii, Nowej Zelandii, Portugalii, Austrii i Dani. Najniższy zaś w Jemenie, Sudanie Południowym, Iraku, Syrii i Afganistanie.

R132llmr3pYry

Mapa świata przedstawia poziom bezpieczeństwa ludności. Bardzo niski wystąpił w Rosji, na Ukrainie, w Turcji, Afganistanie, Iraku, Syrii, Jemenie, Demokratycznej Republice Konga, Republice Środkowoafrykańskiej, Sudanie, Sudanie Południowym, Somalii. Niski wystąpił w Indiach, Arabii Saudyjskiej, Egipcie, Czadzie, Nigrze, Mali, Etiopii, Brazylii, Kolumbii, Meksyku. Średni wystąpił w Chinach, Republice Południowej Afryki, Mozambiku, Angoli, Algierii, Mauretanii, Boliwii, Peru, Stanach Zjednoczonych, na Białorusi. Wysoki wystąpił w Europie w tym w Polsce, Niemczech, Francji, Hiszpanii, Norwegii, Rumunii, we Włoszech, w Argentynie, Chile, Kazachstanie, Mongolii, Indonezji, Namibii, Tanzanii, Zambii, Nigerii, na Madagaskarze. Bardzo wysoki wystąpił w Kanadzie, Australii, Finlandii, Islandii, Irlandii, Portugalii, Czechach, Austrii, Japonii.

Słownik