Pisarze bardzo często nawiązują do tradycji antycznej poprzez sięganie do motywów oraz obrazów literackich, w które obfituje twórczość starożytnych Greków oraz Rzymian. Zjawisko to widać bardzo wyraźnie na przykładzie mitologii, ponieważ odwołania do zaczerpniętych z niej tematów są stosunkowo najliczniejsze.

R3lAP7PYPJamQ1

Obraz przedstawia dwóch mężczyzn. Młodszy z mężczyzn jest wpółnagi. Za jego plecami starszy mężczyzna mocuje do pleców młodszego duże, opierzone skrzydła.. Młodszy mężczyzna wskazuje coś w górze lewą ręką.

Antyk stanowi kolebkę kultury śródziemnomorskiej; filar, na którym wspiera się nowożytna kultura. To sprawia, że literatura (zwłaszcza europejska) obfituje w postacie mityczne i ich historie oraz symbolikę im przypisaną.

Ilustruje to twórczość wybitnego współczesnego poety, zmarłego w 1998 roku Zbigniewa Herberta. Już tytuły jego wierszy pokazują, jak ważną rolę w spuściźnie autora odgrywa tradycja antyczna. Nawiązuje w niej do bóstw mitologicznych (Do Apollina, Do Ateny), do starożytnych postaci historycznych (Do Marka Aurelego), usiłuje odczytać w poetycki sposób znane mitymitmity (O Troi, Dedal i Ikar, Achilles, Pentesilea, Apollo i Marsjasz), wreszcie zawiera niemal bezpośrednie wyznania, w których afirmuje wartości cenione przez ludzi starożytnych (Dlaczego klasycy, Przesłanie Pana Cogito, Do Marka Aurelego).

Dedal i Ikar – dialog Herberta z tradycją

Istotą wpisywania się w tradycję jest podejmowanie dialogu z dziedzictwem, rozmowa, w której brzmi zarówno głos odległej przeszłości, jak i twórcy piszącego wiersz kilka czy kilkanaście wieków później. Nie inaczej jest u Herberta. Nie chodzi mu więc o powtórzenie wierszem mitologii, ale o przekazanie własnego odczytania sensu kryjącego się w prastarej opowieści.

RqJpjPLZ4ZcVz

Obraz przedstawia pejzaż. Na pagórkowatym polu znajduje się chłop z dwoma końmi zaprzęgniętymi do pługa. Chłop idzie za pługiem. Na drugim planie, za polami rozciąga się morze, pływają liczne żaglowce. Mężczyzna orzący pole unosi głowę i patrzy na niebo. Znajdują się na nim dwaj lecący na skrzydłach mężczyźni. Starszy z nich leci niżej, młodszy jest wysoko, spada do morza, nad którym przelatuje. W tle, po bokach obrazu pagórki, a na nich zamek i zabudowania.

Dobrze znana jest historia o ojcu i synu szybujących w przestworzach, jak również powszechnie przyjęta jej interpretacja. Zakorzenione w kulturze są także konkretne przykłady nawiązań do owego mitu, jak choćby opowiadanie Jarosława Iwaszkiewicza Ikar, słynny obraz Pietera Bruegla Upadek Ikara, wiersze Tadeusza Różewicza (np. Prawa i obowiązki) i Ernesta Brylla (Wciąż o Ikarach głoszą…). Nieco inaczej odczytuje go Zbigniew Herbert, autor utworu Dedal i Ikar:

Sposób, w jaki Herbert ukazuje Dedala i Ikara może być zaskakujący, bo różni się od obrazów tych postaci utrwalonych w kulturze.

Syn symbolizuje zazwyczaj siłę marzenia, a nawet szaleństwa, które nie potrzebuje rozumowych uzasadnień. Jest synonimem młodości i wolności, dążenia ku górze, ku temu, co zachwyca, wbrew rozsądkowi i logice. Kierując się ku ideałom, ignoruje realne niebezpieczeństwa. Ojciec jest zaś wzorem człowieka roztropnego, rozważającego wszelkie za i przeciw, działającego z rozmysłem i żelazną konsekwencją; typem doświadczonej osoby, która mocno stąpa po ziemi, rachuje i oblicza siły, aby wykonać zamiar. To realista, ufający tylko temu, co naprawdę istnieje.

Herbert tymczasem opisuje swoich bohaterów w odmienny sposób: w tej sytuacji lirycznej to Dedal jest marzycielem, artystą zdolnym do abstrakcyjnego myślenia, zaś Ikar jest pragmatykiem, który nie rozumie, że „skrzydła są tylko przenośnią” i dlatego „głową w dół upada”.

R31j9RH0EeTJv

Obraz przedstawia dwóch mężczyzn lecących nad morzem. Mają przywiązane do ramion duże, pierzaste skrzydła. Starszy z mężczyzn leci bez trudu, patrzy się na lecącego nieco poniżej młodzieńca. Młodszemu mężczyźnie skrzydła rozpadają się skrzydła, wypadają z nich pióra, więc spada on w kierunku morza. Pod mężczyznami znajduje się morze ze skalistym brzegiem. W oddali majaczą się zabudowania i wzgórza.

Słownik