Powstanie Unii Europejskiej

Na początku lat 90. XX w. państwa zachodnioeuropejskie weszły w nowy etap integracji. Na fundamencie tworzonym przez organizacje i układy zawiązane w latach powojennych (jak m.in. Europejska Wspólnota Węgla i Stali, Europejska Wspólnota Gospodarcza) w 1993 r. powołana została Unia Europejska (UE). Stanowi ona związek niepodległych państw, ma charakter gospodarczy i polityczny. Od 1 grudnia 2009 r. funkcjonuje jako organizacja międzynarodowa, wcześniej była swego rodzaju platformą różnych form współpracy, przede wszystkim w dziedzinach rolnictwa, handlu, polityki społecznej, ochrony środowiska, energetyki, wymiaru sprawiedliwości, a także polityki zagranicznej. Państwa członkowskie kierują się zasadami solidaryzmu i subsydiarnościsubsydiarnysubsydiarności. Dokumentem założycielskim UE jest Traktat o Unii Europejskiej z 1992 r., zwany także traktatem z Maastricht, który wszedł w życie po podpisaniu go przez 12 krajów członkowskich 1 listopada 1993 roku.

RNeFjLLSW0cg1

Zdjęcie przedstawia rzeźbę, składającą się z wysokich słupków zwieńczonych gwiazdkami. Słupki są ustawione w okręgu. Rzeźba stoi przed kilkupiętrowym budynkiem. W tle widoczne jest bezchmurne niebo.

R9VTuSc8tVZd6

Zdjęcie przedstawia grubą księgę, która leży otwarta w szklanej gablocie. Widoczny jest tekst, odręczne podpisy oraz czerwone pieczęcie. Na stojaku znajduje się pióro.

Ideą Unii Europejskiej jest daleko posunięta integracja państw członkowskich – z zachowaniem ich suwerennościsuwerennośćsuwerenności, integralności terytorialnej i tożsamości kulturowej. Jednym z narzędzi, a zarazem przejawów integracji jest wspólne prawo unijne. Przepisy ustalane w Parlamencie Europejskim, w którym zasiadają eurodeputowani wybierani w wolnych wyborach w poszczególnych państwach członkowskich, po akceptacji ratyfikacjiratyfikacjaratyfikacji stają się częścią prawa krajowego. W celu zacieśnienia więzów gospodarczych część krajów Unii Europejskiej przyjęła jedną walutę: euro, co ma na celu ułatwienie prowadzenia wspólnej polityki gospodarczej w ramach rynku wewnętrznego, a także wobec państw spoza UE.

Rozszerzanie Unii Europejskiej na Wschód

Większość państw dawnego bloku komunistycznego wkrótce po uzyskaniu pełnej niepodległości w wyniku wydarzeń w 1989 r. wyraziła chęć przystąpienia do Unii Europejskiej. Widziały w tym możliwość nadrobienia opóźnienia cywilizacyjnego wobec państw zachodnich, m.in. dzięki dotacjom finansowym, ułatwieniom handlowym itp. Z kolei Unia Europejska w otwarciu na nowych członków dostrzegała szanse na nowe rynki zbytu i wzmocnienie UE.

RLzSUk5hfaSLi1

Zdjęcie przedstawia dużą salę obrad. Przy półkoliście ustawionych ławach siedzą parlamentarzyści i parlamentarzystki. W środkowej części znajdują się kolejne ławy, mównica i stojące flagi różnych państw. Na ścianie jest duża flaga Unii Europejskiej oraz dwa monitory.

Po obu stronach byli również przeciwnicy rozszerzania Unii. Oponenci ze „starej Europy” obawiali się, że niezbędna pomoc finansowa dla nowych członków nadwyręży budżet unijny i przyczyni się do pogorszenia sytuacji gospodarczej w krajach UE, które będą zmuszone łożyć większe składki na nowe, słabsze gospodarczo państwa. Przewidywali też, że szersze – a z czasem całkowite – otwarcie granic spowoduje masowy napływ taniej siły roboczej ze Wschodu, czego rezultatem będzie wzrost bezrobocia wśród własnych obywateli i kryzys społeczno‑ekonomiczny. Z kolei przeciwnicy integracji z UE w państwach kandydujących obawiali się utraty suwerenności oraz upadku rodzimego rolnictwa i przemysłu, które nie będą w stanie wytrzymać konkurencji z dotowanymi gospodarstwami i przedsiębiorstwami z UE. Spośród państw postkomunistycznych jako pierwsza w struktury europejskie weszła była Niemiecka Republika Demokratyczna – nastąpiło to już w 1990 r., wraz z procesem zjednoczenia Niemiec. 1 maja 2004 r. do Unii Europejskiej dołączyły: Cypr, Czechy i Słowacja (powstałe po podziale Czechosłowacji), Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Słowenia i Węgry, a trzy lata później także Bułgaria i Rumunia. Nieco dłużej, bo aż do 2013 r., musiała poczekać Chorwacja.

R1Zx6MUbvWXGC

Film nawiązujący do treści materiału

Film nawiązujący do treści materiału

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DbR6UPuuJ

Film nawiązujący do treści materiału

W przypadku Bułgarii i Rumunii przesunięcie terminu przyjęcia tych państw do UE wynikało z wolniejszego niż w innych krajach Europy Środkowo‑Wschodniej tempa reform oraz konieczności walki z korupcją i – w przypadku Bułgarii – z przestępczością zorganizowaną. Natomiast negocjacje akcesyjne z Chorwacją prowadzone były już na podstawie bardziej zaostrzonych zapisów – tzw. odnowionego konsensusu w sprawie rozszerzenia z grudnia 2006 r. Przywódcy UE uznali wtedy, że należy nie tylko pilnować uczciwych i rzetelnych warunków na wszystkich etapach negocjacji z państwami kandydującymi, ale także Unia powinna być zdolna do przyjęcia nowych członków, a to wywołuje różnicę zdań w samej Unii. Kraje „starej” UE raczej wstrzemięźliwie podchodzą do jej rozszerzania, skupiając się przede wszystkim na zacieśnianiu współpracy i więzi między obecnymi członkami. Natomiast państwa przyjęte do wspólnoty w XXI w. zdecydowanie wspierają proces rozszerzania UE. Podłoże rozbieżności stanowią zarówno kwestie ekonomiczne oraz społeczne, jak i kryzysy polityczne, które dotykają kandydatów na kolejnych członków UE.

W poczekalni do członkostwa

Grupę potencjalnych nowych członków UE na wschodzie Europy tworzą: Ukraina, kraje bałkańskie (m.in. Czarnogóra, Albania, Republika Macedonii Północnej oraz Bośnia i Hercegowina), a także Turcja. Wydawało się, że wschodni sąsiad Polski był już na prostej drodze do dołączenia do Unii – Ukraina miała podpisać umowę stowarzyszeniową z UE na szczycie Partnerstwa WschodniegoPartnerstwo WschodniePartnerstwa Wschodniego w Wilnie pod koniec roku 2013. Rezygnacja prezydenta Wiktora Janukowycza z podpisania umowy wywołała wybuch niezadowolenia społecznego, który przerodził się w rewolucję, tzw. EuromajdanEuromajdanEuromajdan. Istotną rolę odgrywała (i nadal odgrywa) Rosja, która stosuje różne naciski gospodarcze i polityczne, wspierając też antyeuropejski obóz na Ukrainie i starając się zatrzymać to państwo w swojej strefie wpływów. W dodatku od 2014 r. jej wojska okupują należący do Ukrainy Krym. Dlatego też idea włączenia Ukrainy do UE nie cieszy się poparciem wszystkich jej członków.

R10jHpUACeGy4

Zdjęcie przedstawia tłum manifestujących ludzi. Trzymają flagi Ukrainy oraz Unii Europejskiej. Po lewej stronie na wzniesieniu grupa osób trzyma dużą flagę Unii Europejskiej z dodanym złotym trójzębem z herbu Ukrainy.

Poważnym problemem jest również sytuacja innego z kandydatów – Turcji. Wprawdzie od 1999 r. ma ona status kraju kandydującego do UE, a negocjacje rozpoczęły się w 2005 r., jednak wydaje się, że do ich zakończenia jeszcze daleko. Nierozwiązany pozostaje konflikt cypryjski: Turcy okupują od 1974 r. północną część wyspy, odpowiadają też za czystki etniczne i przesiedlenia cypryjskich Greków. Tymczasem zarówno Republika Cypru, jak i Grecja są państwami członkowskimi Unii Europejskiej. Stosunki między UE a Turcją zaostrzyły się w ostatnim czasie także z powodu polityki premiera Recepa Erdoğana i funkcjonowania tamtejszego systemu politycznego. Siłowe tłumienie protestów społecznych przeciwko jego polityce oraz nieprzestrzeganie przez Turcję zasad demokracji i praw człowieka (m.in. dążenie do narzucenia norm szariatuszariatszariatu, brak pełnej wolności słowa, ograniczanie niezawisłości wymiaru sprawiedliwości) stały się głównymi przyczynami zamrożenia negocjacji akcesyjnych z UE.

Słownik

Słowa kluczowe

Unia Europejska, rozszerzenie Unii Europejskiej, traktat z Maastricht, traktat ateński, eurosceptycyzm, świat na przełomie tysiącleci

Bibliografia

J. Tyszkiewicz, E. Czapiewski, Historia powszechna. Wiek XX, Warszawa 2012.

K. Kersten, Europa zjednoczona, Europa podzielona (1944–1989), „Mówią Wieki” 1995, nr 6.

Wielka Historia Świata, t. 12, Od drugiej wojny światowej do XXI wieku, pod red. W. Rojka, Kraków 2018.

Dzieje wspólnej Europy. Od Cesarstwa Rzymskiego do Unii Europejskiej, „Pomocnik Historyczny Polityki” 2019, nr 1.

S. Parzymies, Unia Europejska od Maastricht do Lizbony. Polityczne aspekty aktywności, Warszawa 2012.