Przeczytaj
Aby dowiedzieć się więcej na temat filozofii nowożytnej, zapoznaj się z poniższymi materiałami:
Wprowadzenie do filozofii nowożytnejWprowadzenie do filozofii nowożytnej
Nowożytne teorie etyczneNowożytne teorie etyczne
Nowożytny ideał naukiNowożytny ideał nauki
Nowożytna myśl polityczna
-
Alexis de Tocqueville
O demokracji w Ameryce We wszystkim więc, co się tyczy wzajemnych stosunków obywateli, człowiek jest bez reszty uzależniony [od władzy państwowej], we wszystkim zaś, co dotyczy tylko jego własnego życia, pozostaje panem: jest wolny i za swoje czyny odpowiada jedynie przed Bogiem. Stąd bierze się maksyma głosząca, że człowiek jest najlepszym sędzią swoich prywatnych spraw i że społeczeństwo nie ma prawa wtrącać się do jego postępowania, chyba że musi bronić dobra ogółu przed zakusami jednostki lub potrzebuje współdziałania.
Źródło: Alexis de Tocqueville, O demokracji w Ameryce, tłum. M. Król, Warszawa 1976. -
Karol Marks
Tezy o Feuerbachu Filozofowie rozmaicie tylko interpretowali świat, idzie jednak o to, aby go zmienić.
Źródło: Karol Marks, Tezy o Feuerbachu, Warszawa 2004, s. 4.
Daty wyznaczające granice nowożytnej myśli politycznej nie do końca pokrywają się z datami panowania nowożytnej filozofiifilozofii. W przypadku myśli politycznej większe znaczenie mają bowiem konkretne wydarzenia i procesy historyczne niż procesy czysto intelektualne. Z drugiej jednak strony oddzielenie nowożytnej myśli politycznej od filozofii nie jest łatwe: większość nowych teorii politycznych wygłaszają filozofowie, a teorie te opierają się na filozoficznych koncepcjach człowieka.
Bez odpowiedzi na pytanie o ludzką naturę nie sposób bowiem ustalić najlepszej formy ustroju politycznego.

Symbolicznym początkiem nowożytnej myśli politycznej jest data publikacji Księcia Niccola Machiavellego, a więc rok 1513. Był to zarazem kulminacyjny moment złożonych procesów politycznych, gospodarczych i kulturowych. Najważniejsze z przemian dotyczyły przejścia od ustroju feudalnego do absolutyzmu, wiązały się z kryzysem dotychczasowego sposobu legitymizacjilegitymizacji władzy (czyli sposobu uzasadniania prawa do jej sprawowania) oraz kryzysem politycznego znaczenia katolicyzmu. Machiavelli we wszystkich tych kwestiach zajmuje nowe stanowisko:
proponuje przekazanie władzy w ręce jednego i bezwzględnego władcy;
sposób i prawo do sprawowania władzy uzasadnia względami praktycznymi, a nie religijnymi lub moralnymi;
bezlitośnie krytykuje polityczną władzę papieży oraz wpływ katolicyzmu na świadomość społeczną.
W pismach Machiavellego słowo „polityka” nabiera nowoczesnego, bliskiego nam dziś znaczenia: jest to sztuka skutecznego zdobywania i sprawowania władzy.
-
Punktem zwrotnym w nowożytnej myśli politycznej jest wybuch Wielkiej Rewolucji Francuskiej w 1789 r. Spory o wolność, umowę społeczną, naturę człowieka czy legitymizację władzy po wybuchu Rewolucji zmieniają swój charakter, myśliciele bowiem zyskują nowe, namacalne argumenty. Rewolucja była zjawiskiem zarówno fascynującym, jak i przerażającym. Z jednej strony głosiła szczytne ideały, z drugiej dopuściła się aktów skrajnego terroru. Rozrachunek z Rewolucją stanie się jednym z głównych tematów myśli politycznej następnego stulecia.
-
Schyłek nowożytnej myśli politycznej to, według niektórych badaczy, przełom wieku XIX i XX, według innych, wybuch pierwszej wojny światowej. Na zmianę charakteru myśli politycznej przede wszystkim wpłynęło pojawienie się społeczeństwa masowego oraz ruchów nacjonalistycznych. Wcześniej dyskusje polityczne, ze względu na klasowy charakter społeczeństwa oraz ograniczony dostęp do edukacji, miały charakter elitarny. Pod koniec XIX w. wskutek rewolucji przemysłowej, rozwoju kapitalizmu, powstania klasy robotniczej i skrajnych dysproporcji społecznych, a także w wyniku szerszego dostępu do edukacji i wzrostu wrażliwości społecznej znacząco zmieniła się tematyka i język owych dyskusji. Zjawiskom tym towarzyszyło pojawienie się pesymizmu i nihilizmu. Kultura i filozofia schyłku XIX stulecia przesycona była zwątpieniem w ideały oświecenia, a więc w rozum, w postęp ludzkości, osiągalność szczęścia. Wydawało się, że pomimo wysiłków kolejnych pokoleń działaczy i myślicieli poziom niesprawiedliwości społecznej i ludzkiego cierpienia nie zmniejszył się. Wynalazki nauki zaś — zamiast pomagać ludzkości i pomnażać jej dobrobyt i szczęście, jak tego chciał Bacon — stawały się przeważnie narzędziem wyzysku biednych. W rezultacie racjonalne argumenty straciły na znaczeniu i, jak zauważa hiszpański pisarz i filozof Jose Ortega y Gasset w Buncie mas, coraz większą rolę zaczęły odgrywać pozaracjonalne czynniki takie jak siła i emocje.
Słownik
(łac. absolutus – zupełny, bezwzględny) model sprawowania władzy, w którym przysługuje ona w sposób nieograniczony jednostce lub grupie ludzi
inaczej: filozofia państwa; zajmuje się filozoficznym namysłem nad zagadnieniami szeroko rozumianej polityki, rozważa legalność, pochodzenie, sprawowanie, zastosowanie i przejmowanie władzy, możliwe ustroje polityczne i społeczno‑polityczne, w kontekście politycznym operuje pojęciami wolności, sprawiedliwości, ustroju, postępu itp.; rozważa faktyczny stan rzeczy w polityce (jak jest) i tworzy postulaty roszczeniowe (ocenia jak być powinno); bywa łączona z filozofią prawa, a wtedy ujmuje się ją jako filozofię państwa i prawa
(gr. philosophia) – umiłowanie mądrości; ogólna, racjonalna i krytyczna widza o bycie, czyli tym, co istnieje
uznanie jakiegoś systemu politycznego za najbardziej odpowiedni dla danego typu społeczeństwa
(łac. nihil – nic) odrzucenie bądź relatywizacja wszelkich wartości