Boska komedia Dantego

Poeta – bohater Boskiej komedii – odbywa wędrówkę po piekle i czyśćcu, prowadzony przez rzymskiego twórcę Wergiliusza (w średniowieczu ceniony najwyżej spośród poetów starożytnych, jest tu symbolem ludzkiej wiedzy). Przewodniczką bohatera po niebie jest jego ukochana, Beatrycze. Przechodząc przez dziewięć kręgów piekielnych, poeta poznaje dusze skazane na męki. Wśród doświadczających grozy piekła znajdują się także ludzie szlachetni, którzy jednak żyli w czasach przed Chrystusem, a więc HomerHomerHomer, HoracyHoracyHoracy, OwidiuszOwidiuszOwidiusz. Oprócz wybitnych twórców starożytności grecko‑rzymskiej przywołana została w tej pieśni również postać z mitologii greckiej – Charon, przewoźnik dusz do krainy zmarłych. W Boskiej komedii pełni on tę samą funkcję co w opowieściach starożytnych Greków – przewozi dusze zmarłych na „drugą stronę”.

Znaczenie tytułu

Dante zatytułował swoje dzieło Komedia – w jego czasach nie oznaczało to utworu zabawnego, ale opowieść prowadzącą do szczęśliwego końca – opisana w nim wędrówka wiedzie bowiem do raju, a więc do miejsca zbawienia, ostatecznego zwycięstwa dobra. Przymiotnik boska dodali potomni, podkreślając w ten sposób wspaniałość dzieła, jego poważny temat i fakt, że fabuła ukazuje dążenie człowieka do Boga.

R1b6A4EKYNcoI

Ilustracja przedstawia stronę Boskiej komedii zapisaną po włosku. Tekst zaczyna się od ozdobnego inicjału N.

Symbolika liczb i doskonałość świata

Boska komedia Dantego była i wciąż jest przedmiotem różnych interpretacji. Dzieło to stanowi poetycki wykład teologii późnego średniowiecza, w ogromnej mierze inspirowanej myślą św. Tomasza z Akwinu. Ukazuje ono świat jako doskonałą konstrukcję. Rzeczywistością rządzi hierarchia, jedne byty są nadrzędne wobec drugich. Doskonałość budowy świata – dzieła Bożego znajduje odbicie w precyzyjnej kompozycji poematu Dantego.

Boska komedia składa się z trzech części zatytułowanych: Piekło, Czyściec i Niebo, kompozycja całości stanowi więc tryptyktryptyktryptyk. Każda z trzech części Boskiej komedii liczy 33 pieśni, co daje ich razem 99. Do Piekła dołączona jest dodatkowo pieśń wstępna, cały poemat liczy więc sto pieśni.

RExV7goHrHZUH1

Obraz przedstawia kręgi piekła. Piekło reprezentuje rodzaj lejka, stojącego na czubku, rozszerzającego się ku górze. Lejek opiera się na środku ziemi, gdzie uwięziony jest Lucyfer.

Każda przestrzeń opisana w dziele: piekło, czyściec i raj, ma idealny, geometryczny kształt. Ponadto struktura utworu podporządkowana została liczbom. Szczególne znaczenie w Boskiej komedii mają trójka i dziesiątka. Pierwsza z nich stanowi symbol Trójcy Świętej, druga jest znakiem doskonałości.

Wszystkie światy przedstawione w utworze zbudowane są z dziewięciu części: kręgów, pięter lub nieb (9 jest cyfrą uprzywilejowaną, jako iloczyn dwóch trójek). Każdą z tych przestrzeni uzupełnia dodatkowy element. Dla piekła jest to przedpiekle, dla czyśćca – raj ziemski, a dla raju niebiańskiego – Empireum (siedziba Boga). W ten sposób tworzy się doskonała pełnia, symbolizowana liczbą 10. Geometryczna i arytmetyczna precyzja w ukazywaniu kosmosu odzwierciedla harmonię świata, w którym obowiązuje reguła sprawiedliwości – za każdy grzech człowiek poniesie karę, a każda zasługa będzie mu policzona na drodze do świętości.

Podporządkowanie dzieła liczbom i kształtom, ukazanie jednoznacznej sprawiedliwości jako zasady kierującej ludzkim życiem są wyrazem racjonalnej, scholastycznejscholastycznejscholastycznej teologii. Jej ambicją było objaśnienie wszystkich zasad rządzących światem.

Mistyczny i alegoryczny wymiar Boskiej komedii

Dzieło Dantego ma także charakter mistycznymistycznymistyczny – za pomocą wizji i symboli przekazuje treści niepoddające się jednoznacznemu objaśnieniu. Celem Boskiej komedii jest ukazanie wszechmocy Boga, doskonałego Stwórcy. AlegorycznyalegoriaAlegoryczny sens utworu obrazuje drogę życia człowieka zagubionego w gąszczach grzechu, poznającego wszelkie winy rodzaju ludzkiego i stopniowo oczyszczającego się ze zła.

R3yJmTIkusaEm

Obraz przedstawia wzburzoną wodę – to rzeka Styks. Unosi się na niej niewielka łódź prowadzona przez Flegiasa, przeprawiają się na niej Dante i jego przewodnik Wergiliusz. Wokół łodzi kłębią się nagie ciała potępieńców, próbujących się do niej dostać. Wieje silny wiatr, w oddali widać płonące miasto, niebo jest brązowe, na horyzoncie widać dym. Ubrany w opończę z czerwonym kapturem Dante unosi prawą rękę, podtrzymuje go ubrany w brązową szatę spokojny Wergiliusz. Na twarzy Danego maluje się strach. Scena jest bardzo dynamiczna.

Dydaktyczna rola poematu

Dante oddziałał na wyobraźnię ludzi swojej epoki. Jego plastyczne, sugestywne wizje inspirowały nie tylko autorów kazań, lecz także malarzy, których dzieła umieszczano w kościołach. Doktryna teologów średniowiecznych zyskała dzięki temu naoczny wyraz. Dantejskie obrazy piekła niejednokrotnie budziły strach grzeszników przed nieuniknioną karą.

Ra780bIb3qeNq

Obraz przedstawia kobietę i mężczyznę, idących obok siebie w kwitnącym ogrodzie. Postać kobiety jest bardzo jasna, rozświetlona. Niewiasta ma na sobie długą suknię. Mężczyzna znajduje się po jej prawej stronie, patrzy na kobietę. Za parą stoi postać. Po lewej stronie obrazu za kwitnącym krzewem grupa osób. Ich sylwetki są zamglone.

Komentarz Dantego do czasów mu współczesnych

R1bC54HLDduCU1

Obraz malowany akwarelą i tuszem przedstawia kilka postaci oraz gryfa - pół lwa, pół orła. Przed gryfem, po prawej stronie obrazu, stoi kobieta, która wyciąga w jego stronę lewą dłoń. Nad gryfem jest półnaga kobieta, odziana w długą tkaninę. Za gryfem, po lewej stronie obrazu stoją dwie kobiety. Na dole, na środku obrazu jest kobieta - w lewej dłoni trzyma otwartą książkę i wskazuje coś w niej palcem, prawą rękę ma wyciągniętą w kierunku kobiety stojącej przed gryfem.

W dziele Dantego można także widzieć realistyczny obraz epoki. Dante umieszcza w zaświatach postacie znane z historii czy literatury, ale też osoby sobie współczesne. W poemat wpisany został epicki obraz Włoch początku XIV w. W dużej mierze utwór ma charakter polityczny. Autor – sam mocno zaangażowany w walkę polityczną, z powodu której musiał uchodzić z rodzinnej Florencji – dokonuje w nim rozrachunku ze swoimi przeciwnikami ideowymi: umieszcza ich w piekle. Dante w Boskiej komedii dokonał syntezy światopoglądu późnego średniowiecza, a zarazem przekroczył jego granice, gdyż wprowadził do poematu wiele motywów antycznych, w jego epoce uznawanych za pogańskie.

Słownik