Przytomny – nieprzytomny
Krótkotrwała utrata przytomności na skutek niedokrwienia (niedotlenienia) mózgu to omdlenie, które w większości przypadków nie wymaga interwencji służb ratowniczych. Jednak przedłużający się stan nieprzytomności zagraża życiu i wymaga natychmiastowej reakcji oraz wezwania specjalistycznej pomocy.
W celu zrozumienia poniższych zagadnień przypomnij sobie podstawowe zasady zachowania, gdy zachodzi konieczność udzielenia pierwszej pomocy. Możesz skorzystać z następujących e‑materiałów:
Pierwsza pomoc - podstawyPierwsza pomoc - podstawy.
Resuscytacja krążeniowo‑oddechowa osób dorosłychResuscytacja krążeniowo‑oddechowa osób dorosłych.
Resuscytacja krążeniowo–oddechowa dzieciResuscytacja krążeniowo–oddechowa dzieci.
oceniać stan przytomności poszkodowanego;
udrożniać drogi oddechowe;
odróżniać oddech prawidłowy od nieprawidłowego;
układać poszkodowanego w pozycji bocznej;
obracać poszkodowanego z brzucha na plecy.
1. Ocena stanu przytomności
Utrata przytomności to brak świadomości i zdolności reagowania na wszystkie bodźce zewnętrzne, takie jak: zimno, gorąco, ból, hałas itp. Z tego powodu osoba nieprzytomna staje się właściwie bezbronna. Wyłączona świadomość powoduje,
że najmniejsze zagrożenia, z którymi osoby przytomne potrafią poradzić sobie same, u osoby nieprzytomnej mogą doprowadzić nawet do śmierci. Podstawowym zagrożeniem wynikającym z takiego stanu jest uduszenie spowodowane zatkaniem górnych dróg oddechowych własnym językiem. Inne zagrożenia to m.in.:
zachłyśnięcie śliną lub wymiocinami,
zatkanie dróg oddechowych ciałem obcym znajdującym się w chwili utraty przytomności w jamie ustnej poszkodowanego,
wychłodzenie lub przegrzanie,
urazy mechaniczne spowodowane przebywaniem w miejscach niebezpiecznych.
Zastanów się i opisz, jakie niebezpieczeństwa zagrażają osobie nieprzytomnej przedstawionej na poniższym zdjęciu?
Zastanów się, jakie niebezpieczeństwa zagrażają osobie nieprzytomnej, która utraciła świadomość na spacerze w mieście.
Przyczyny utraty przytomności mogą być różne, np. udar, zatrzymanie funkcji życiowych, uraz głowy, zadławienie, padaczka i wiele innych. Osoba udzielająca pierwszej pomocy przed oceną stanu przytomności poszkodowanego musi ocenić najpierw, czy miejsce jest bezpieczne i czy może podejść do poszkodowanego, nie narażając własnego życia. Szczegółowe informacje dotyczące bezpieczeństwa miejsca zdarzenia można znaleźć w e‑materiale pt. Bezpieczeństwo ratownika jest najważniejszeBezpieczeństwo ratownika jest najważniejsze. Następnie może dokonać wstępnej oceny stanu przytomności.
Jeśli poszkodowany się porusza, krzyczy, płacze, wzywa pomocy, kieruje wzrok w naszą stronę, można z pewnością stwierdzić, że jest przytomny i oddycha. Jeśli może rozmawiać i logicznie odpowiada na pytania, osoba udzielająca pierwszej pomocy powinna przeprowadzić krótki wywiad, uzyskując najważniejsze informacje, które potem można przekazać zespołowi karetki pogotowia ratunkowego lub innym służbom ratowniczym. Jeśli poszkodowany może swobodnie oddychać, ratownik stara się go nie przemieszczać i opatrywać urazy w pozycji zastanej. Pozwala to uniknąć pogłębiania ewentualnego urazu kręgosłupa u poszkodowanego.
Wywiad SAMPLE
S – symptomy: Co się dzieje? Co boli?
A – alergie: Czy jesteś na coś uczulony? (Na jakieś leki?)
M – medykamenty: Czy przyjmujesz jakieś leki?
P – przebyte choroby: Czy chorujesz na coś?
L – lunch: Kiedy ostatnio jadłeś?
E – ewentualnie, co się stało: Czy pamiętasz wydarzenia przed wypadkiem?
Najlepiej wszystkie informacje zapisywać, ponieważ są szczególnie ważne, zwłaszcza gdy poszkodowany straci przytomność przed przybyciem służb ratunkowych.
Jeśli poszkodowany nie porusza się i nie otwiera oczu mimo odgłosów dochodzących z otoczenia, osoba udzielająca pierwszej pomocy musi szybko dokonać szczegółowej oceny stanu przytomności. Należy klęknąć przy poszkodowanym w taki sposób, aby cały czas mieć możliwość obserwowania jego twarzy. Dwa bodźce, które pozwalają ocenić stan przytomności, to głos i dotyk. Delikatnie łapiemy poszkodowanego za ramiona i potrząsamy nimi (jak na ilustracji poniżej), równocześnie wydajemy krótkie polecenia i zadajemy pytania: Czy mnie słyszysz? Co się stało? Otwórz oczy. Podnieś rękę. Daj znak, że mnie słyszysz.
Uklęknij przy poszkodowanym w taki sposób, aby móc obserwować jego twarz.
Złap poszkodowanego za ramię i delikatnie nim potrząśnij.
Zadaj poszkodowanemu krótkie pytania: Czy mnie słyszysz? Co się stało?
Wydaj poszkodowanemu jasne i proste polecenia: Otwórz oczy! Podnieś rękę!
Jakakolwiek reakcja poszkodowanego na nasze działania (zmiana mimiki twarzy, grymas, otwarcie oczu, ruch ciała itp.) świadczy o tym, że odbiera on bodźce zewnętrzne. Może się zdarzyć, że z powodu odniesionych obrażeń lub z innych przyczyn taka osoba nie będzie w stanie logicznie odpowiedzieć na zadane pytanie, lub wydane polecenie. Należy pamiętać, że każda próba reakcji (nawet nie do końca udana) świadczy o tym, że poszkodowany reaguje. Jeśli ocenimy, że poszkodowany jest przytomny, oznacza to, że oddycha, jednak już na tym etapie trzeba ocenić wstępnie wydolność oddechu, czyli zaobserwować i usłyszeć, czy oddech jest spokojny, czy słychać chrapanie, charczenie, czy przy oddychaniu pojawia się grymas bólu na twarzy.
Nigdy nie oceniaj stanu poszkodowanego:
klepiąc go po twarzy,
polewając zimną wodą,
klaskając nad uchem,
używając bodźca bólowego (np. szczypania).
Z różnych powodów może on odzyskać przytomność lub reagować na bodźce zewnętrzne, a wymienione czynności mogą spowodować u niego odruchową reakcję obronną.
2. Udrożnienie dróg oddechowych
Głównym zagrożeniem u osoby nieprzytomnej jest mechaniczna niedrożność dróg oddechowych spowodowana zapadaniem się języka na tylną ścianę gardła, co ilustruje grafika poniżej. Dzieje się tak dlatego, że taka osoba wiotczeje i język (który jest mięśniem) również traci swoją sprężystość i opadając, zamyka górne drogi oddechowe. Podstawowym zadaniem osoby udzielającej pierwszej pomocy jest zapewnienie drożność dróg oddechowych u osoby nieprzytomnej.
Aby udrożnić drogi oddechowe, należy ułożyć palce jednej dłoni na żuchwie a palce drugiej dłoni na czole, następnie powoli odchylić głowę maksymalnie do tyłu. Jeśli podczas odchylania głowy natkniemy się na opór, nie wolno pokonywać go na siłę
– może to doprowadzić do poważnego uszkodzenia kręgosłupa. Należy również pamiętać, aby palce układać na częściach kostnych żuchwy; ułożenie ich za nisko spowoduje przy odchylaniu głowy do tyłu dociskanie tkanek miękkich i podduszenie poszkodowanego.
Uklęknij obok ramienia poszkodowanego.
Ułóż palce jednej dłoni na żuchwie.
Drugą dłoń połóż na czole poszkodowanego.
Odchyl głowę do tyłu. Uwaga: jeśli napotkasz opór, nie pokonuj go na siłę.
Nieudrożnienie dróg oddechowych przez ratownika i śmierć poszkodowanego z tego powodu to tzw. śmierć do uniknięcia.
3. Ocena oddechu
Kolejnym etapem udzielania pierwszej pomocy osobie nieprzytomnej – po udrożnieniu dróg oddechowych – jest ocena oddechu. Przytrzymując odchyloną głowę poszkodowanego (udrożnione drogi oddechowe), należy ocenić oddech metodą widać‑słychać‑czuć.
Widać – widzę ruchy klatki piersiowej i przepony.
Słychać – słyszę własnym uchem wydychane przez poszkodowanego powietrze.
Czuć – czuję na własnym policzku oddech poszkodowanego.
* Szerszy komentarz dotyczący postępowania w czasie COVID‑19 poniżej tej ogólnej instrukcji.
Trzymając jedną dłoń na czole poszkodowanego, a drugą przytrzymując żuchwę, pochyl się i zbliż ucho oraz policzek do ust poszkodowanego (nie dotykając ich). Wskazówka: jeśli masz długie włosy, zadbaj o to, by nie przeszkadzały w ocenie oddechu, np. zepnij je z tyłu.
Nasłuchuj oddechu poszkodowanego.
Staraj się poczuć jego oddech na własnym policzku.
Obserwuj ruchy klatki piersiowej i przepony.
W związku z epidemią COVID-19, jeżeli pacjent jest zakażony bądź istnieje duże ryzyko, że tak jest, oceny oddechu dokonaj poprzez obserwację klatki piersiowej i brzucha, bez zbliżania własnych ust do ust poszkodowanego. Zadzwoń po pogotowie ratunkowe i stosuj się do wytycznych dyspozytora, najlepiej włączając opcję głośnomówiącą na telefonie. Po zakończeniu działań jak najszybciej zdezynfekuj ręce.
Aby można było prawidłowo dokonać oceny oddechu, poszkodowany musi mieć odsłoniętą klatkę piersiową. Tylko w taki sposób można dokładnie zaobserwować
jej ruchy. Ocena oddechu wymaga skupienia, dość łatwo można jej dokonać w zamkniętych pomieszczeniach, kiedy z otoczenia nie dochodzą żadne hałasy. Jednak na ulicy, kiedy wieje wiatr, jeżdżą samochody, pada deszcz, jest ciemno, osoba udzielająca pierwszej pomocy musi być bardzo skoncentrowana.
Wiesz już, jak ocenić oddech. Teraz nauczysz się interpretować wyniki.
Dorosły człowiek w stanie spoczynku wykonuje zwykle 12–16 oddechów na minutę (niektóre źródła podają, że górna granica oddechu prawidłowego może dochodzić
do 20 oddechów na minutę). Ocena oddechu u osoby nieprzytomnej trwa 10 sekund, więc aby uznać, że poszkodowany nieprzytomny oddycha prawidłowo, trzeba w czasie 10‑sekundowej oceny zaobserwować co najmniej 2 oddechy. Brak oddechu u poszkodowanego lub stwierdzony 1 oddech w ciągu 10 sekund wiąże się z koniecznością rozpoczęcia resuscytacji krążeniowo‑oddechowej (o tym, jak ją wykonać, możesz przeczytać w innych e‑materiałach). Teraz skupimy się na osobie nieprzytomnej z oddechem prawidłowym, której pozostawienie na plecach bez drożnych dróg oddechowych doprowadzi do śmierci przez uduszenie.
Bardzo często osoba, która ocenia oddech, w myślach liczy do 10. Niestety, zwykle jest to czas znacznie krótszy niż 10 sekund. Aby uniknąć takich pomyłek, można poprosić drugą osobę, by odmierzyła 10 sekund lub sami w myślach możemy odliczać: sto‑dwadzieścia‑jeden; sto‑dwadzieścia‑dwa… Wymówienie takiej liczby trwa około sekundy, co pozwoli ustalić prawidłowy czas na ocenę oddechu.
4. Pozycja boczna
Poszkodowany nieprzytomny z oddechem prawidłowym musi mieć utrzymywaną drożność dróg oddechowych. Najlepszym rozwiązaniem jest ułożenie poszkodowanego w pozycji bocznejpozycji bocznej, którą określa się również jako pozycję kątów prostych, boczną ustaloną, czy też pozycję bezpieczną. Nie ma znaczenia, na którym boku kładziemy poszkodowanego, istotne jest, aby w razie długiego oczekiwania na służby ratunkowe obracać poszkodowanego na drugi bok co 30 minut.
Wyjątkiem są kobiety w widocznej ciąży, które zawsze układamy na boku lewym. Wynika to z budowy układu krwionośnego.
Uklęknij przy poszkodowanym, wyprostuj jego nogi, ręce ułóż wzdłuż tułowia.
Rękę znajdującą się bliżej ciebie ułóż tak, aby zachowany był kąt prosty pomiędzy tułowiem a ramieniem oraz pomiędzy ramieniem a przedramieniem (kąt prosty w łokciu). Dłoń poszkodowanego powinna być skierowana w górę.
Dalsze ramię przełóż w poprzek klatki piersiowej, a grzbiet dłoni podłóż pod policzek poszkodowanego.
Dalszą nogę poszkodowanego złap pod kolanem i pociągnij do góry, nie odrywając stopy od podłoża.
Gdy osiągniesz kąt prosty w kolanie, jedną ręką chwyć dalsze ramię poszkodowanego, drugą ręką jego dalsze udo i pociągnij do siebie tak, aby poszkodowany przewrócił się na bok.
Upewnij się, że pozycja poszkodowanego jest stabilna, i odegnij głowę lekko do tyłu, udrożniając w ten sposób drogi oddechowe.
Cechy pozycji bocznej – bezpiecznej:
jest stabilna,
zapewnia drożność dróg oddechowych,
chroni przed zachłyśnięciem.
Ułożenie nieprzytomnego poszkodowanego na boku jest bardzo ważne. Nieprzytomny człowiek ma zniesione odruchy (w tym także połykania), jednak funkcje wydzielnicze są zachowane. Pozycja boczna chroni zatem np. przed zachłyśnięciem jego własną śliną. Zawsze przed obróceniem poszkodowanego na bok należy zdjąć mu okulary (jeśli posiada), zaś co minutę trzeba kontrolować jego stan, łącznie z oceną oddechu trwającą 10 sekund. Pierwsza ocena oddechu powinna być wykonana zaraz po ułożeniu poszkodowanego w pozycji bocznej (najlepiej przyłożyć grzbiet naszej dłoni do ust poszkodowanego i w ten sposób dokonać oceny). Jeśli stwierdzimy, że oddech jest nieprawidłowy, przetaczamy poszkodowanego na plecy i rozpoczynamy RKORKO.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1Fnynng5wod2
Film prezentuje sposób układania nieprzytomnego człowieka w pozycji bocznej ustalonej.
5. Obracanie poszkodowanego z brzucha na plecy
Szczególnym przypadkiem jest sytuacja, w której zastajemy poszkodowanego leżącego na brzuchu i musimy przystąpić do oceny oddechu. Jeśli z powodu ułożenia jego ciała nie można dokonać tego w sposób pewny i skuteczny, trzeba go obrócić na plecy. Osoba udzielająca pierwszej pomocy musi pamiętać, aby podczas obracania poszkodowanego nie przetoczyć go przez twarz i nie spowodować tym samym dodatkowych obrażeń (trzeba pamiętać także o zdjęciu okularów). Zaprezentowana technika pozwala obrócić na plecy osobę znacznie większą i cięższą od nas samych.
Uklęknij przy poszkodowanym, wyprostuj jego nogi, ręce ułóż wzdłuż tułowia.
Dalszą rękę poszkodowanego umieść pod jego biodrem.
Jedną ręką podnieś bliższą nogę i drugą rękę włóż pomiędzy nogi, łapiąc dalsze udo poszkodowanego.
Drugą rękę poszkodowanego zegnij i umieść na jego plecach, swoją rękę wsuń pod łokieć poszkodowanego, złap za jego dłoń i spleć palce.
Pewnym ruchem obróć poszkodowanego na plecy.
6. Podsumowanie
Ocena oddechu metodą widać‑słychać‑czuć trwa 10 sekund.
Oddech prawidłowy to minimum dwa oddechy na 10 sekund. W razie oddechu nieprawidłowego konieczne jest rozpoczęcie RKO.
Po stwierdzeniu oddechu prawidłowego u osoby nieprzytomnej należy ją ułożyć w pozycji bocznej. Jeśli poszkodowany ma okulary, trzeba pamiętać, by je zdjąć.
Kobiety w ciąży zawsze układamy na lewym boku.
Z poszkodowaną osobą przytomną należy (jeśli jest taka możliwość) przeprowadzić wywiad SAMPLE.
Krótkotrwałą utratę przytomności, trwającą od kilku do kilkudziesięciu sekund, nazywamy omdleniem. Najczęstszą jego przyczyną jest chwilowe niedotlenie mózgu i stan ten w większości przypadków nie wymaga wzywania służb ratunkowych, ale trzeba otoczyć taką osobę opieką, bacznie ją obserwować i nie zostawiać samej. Pierwsza pomoc polega na dostarczeniu poszkodowanemu jak najwięcej tlenu (zaleca się otworzyć okno, wyprowadzić z dusznego pomieszczenia itp.).
Przedłużająca się utrata przytomności – brak świadomości – jest stanem bezpośrednio zagrażającym życiu. Osoba nieprzytomna traci kontakt ze światem zewnętrznym, przestaje reagować na bodźce głosowe, dotyk, ból, co powoduje,
że staje się całkowicie bezbronna.Największym zagrożeniem dla osoby nieprzytomnej jest uduszenie się przez opadający na tylną ścianę gardła język oraz zadławienie własną śliną lub wymiocinami.
Pierwszą czynnością, jaką należy wykonać po stwierdzeniu, że osoba jest nieprzytomna, jest zbadanie oddechu. W przypadku gdy jest on zachowany, należy ułożyć osobę poszkodowaną w pozycji bocznej bezpiecznej.
Ułożenie osoby nieprzytomnej na boku jest dla niej najbezpieczniejsze, ponieważ w pozycji tej poszkodowany nie zadławi się własną śliną/wymiocinami, pozycja jest stabilna, a język nie zatyka górnych dróg oddechowych.
Wzywając pomoc, pamiętaj o numerach alarmowychnumerach alarmowych.
Obejrzyj film i przypomnij sobie, w jaki sposób obrócić poszkodowanego z brzucha na plecy.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1bOZK9t0cT1H
Film instruktażowy. Plansza początkowa z napisami: „Edukacja dla bezpieczeństwa. Obracanie poszkodowanego z brzucha na plecy”. Na kocu leży odwrócona tyłem dziewczyna. Druga dziewczyna pochyla się nad nią i udziela pomocy zgodnie z instrukcjami podawanymi przez lektora.
Obejrzyj animację i przypomnij sobie postępowanie w czasie udrożniania dróg oddechowych.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1FHetFad2Ih8
Animacja. Plansza początkowa z napisami: „Edukacja dla bezpieczeństwa. Udrożnienie dróg oddechowych”. Narysowana twarz ludzka z elementami układu oddechowego.
7. Praca domowa
W domu spróbuj przećwiczyć pozycję boczną bezpieczną. Jeżeli masz taką możliwość, spróbuj ułożyć dwie osoby: cięższą i lżejszą od ciebie, sprawdzając, jak dużo siły trzeba użyć w obu przypadkach.
8. Słownik
osoba niereagująca na bodźce zewnętrzne
ułożenie poszkodowanego na boku, stabilizujące jego ciało oraz umożliwiające zachowanie drożności dróg oddechowych i chroniące przed zachłyśnięciem
utrata świadomości i kontaktu ze światem zewnętrznym, spowodowana np.
urazem głowy,
niedotlenieniem,
zatruciem,
udarem mózgu,
działaniem prądu elektrycznego,
ogólnym wyczerpaniem organizmu.
9. Zadania
Uzupełnij luki, wpisując odpowiednie słowa.
Głównym zagrożeniem u osoby nieprzytomnej jest mechaniczna ............................ górnych dróg ...................... spowodowana zapadaniem się .............. na tylną ścianę ...............
Zaznacz cechy pozycji bocznej bezpiecznej (bocznej ustalonej).
- Jest stabilna.
- Ułatwia zbadanie tętna.
- Zabezpiecza przed utratą przytomności.
- Zapewnia drożność dróg oddechowych.
- Zabezpiecza przed zachłyśnięciem.
Rozwiąż krzyżówkę.
- Podstawowe zagrożenie dla osoby nieprzytomnej.
- Miejsca, w które przykładasz dłonie podczas udrożniania górnych dróg oddechowych, to czoło i…
- Nie ma jej osoba nieprzytomna.
- Może być pierwsza lub kwalifikowana.
- Przed ułożeniem poszkodowanego w pozycji bocznej bezpiecznej należy je zdjąć.
- Nie reaguje na nie osoba nieprzytomna.
| 1 | |||||||||||||
| 2 | |||||||||||||
| 3 | |||||||||||||
| 4 | |||||||||||||
| 5 | |||||||||||||
| 6 |
Wskaż, które zdania są prawdziwe, a które – fałszywe.
| Prawda | Fałsz | |
| Wywiad SAMPLE zawiera pytanie o przyjmowane leki. | □ | □ |
| Oddech prawidłowy u osoby nieprzytomnej wynosi co najmniej 2 oddechy na 10 sekund. | □ | □ |
| Ocenę stanu przytomności możemy wykonać, klepiąc poszkodowanego po twarzy. | □ | □ |
| Osobę nieprzytomną układamy tylko na prawym boku. | □ | □ |
| Osoba nieprzytomna to taka, która nie reaguje na bodźce zewnętrzne. | □ | □ |
| Aby udrożnić drogi oddechowe, należy odchylić głowę poszkodowanego do tyłu. | □ | □ |
| Podczas wywiadu z przytomnym poszkodowanym nie wolno go dotykać. | □ | □ |
Ile oddechów powinien wykonać nieprzytomny dorosły, aby można było uznać, że oddech jest prawidłowy?
- 12–16 w ciągu minuty.
- 12–16 w ciągu 5 minut.
- 30–40 w ciągu godziny.
- 4–6 w ciągu minuty.