Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
E-materiały do kształcenia zawodowego

Budowa płatowca statku powietrznego

Wykonywanie obsługi technicznej płatowca i jego instalacji oraz zespołu napędowego statków powietrznych — Technik mechanik lotniczy

bg‑azure

Słownik pojęć dla e‑materiału

Słownik pojęć zawiera objaśnienia pojęć związanych z tematami omawianymi w niniejszym e‑materiale. Pojęcia uporządkowano alfabetycznie.

1
aerodyna
aerodyna

statek powietrzny, który jest w stanie utrzymywać się w przestrzeni dzięki sile nośnej, która powstaje na skutek dynamicznego oddziaływania powietrza na ruchome albo nieruchome płaty nośne. Aerodyny z nieruchomymi płatami nośnymi: samoloty, szybowce, lotnie i paralotnie. Aerodyny z ruchomymi płatami nośnymi: śmigłowce i wiatrakowce wyposażone w wirujące płaty nośne oraz skrzydłowce

aerostat
aerostat

statek powietrzny napełniony gazem lżejszym niż powietrze (wodór, hel); unosi się w powietrzu dzięki sile wyporu opisanej przez prawo Archimedesa. Aerostaty: balony i sterowce

amortyzator
amortyzator

mechanizm odpowiadający za przechwycenie i rozproszenie nadmiaru energii w układzie mechanicznym; jest używany w celu zabezpieczenia urządzenia albo jego operatora przed negatywnym oddziaływaniem drgań, a także, aby zwiększyć komfort eksploatacji

azot
azot

pierwiastek chemiczny, podstawowy składnik powietrza stanowi jego objętości; w stanie wolnym występuje w postaci dwuatomowej cząsteczki ; w lotnictwie jest wykorzystywany ze względu na niepalność (gaz obojętny) brak wrażliwości na różnice temperatur

dolnopłat
dolnopłat

samolot jednopłatowy, którego płat jest umocowany u dołu kadłuba; najczęściej są to konstrukcje wolnonośne, jednak w niektórych przypadkach stosuje się zastrzały, głównie w samolotach osiągających małe prędkości

drgania typu Shimmy
drgania typu Shimmy

występujące w przedniej goleni, w skrętnym zawieszeniu samolotu samowzbudne drgania ustalone. Obejmują zwykle drgania kół wokół osi pionowej oraz obroty przedniej osi z kołami wokół osi podłużnej pojazdu; drgania Shimmy prowadzą do powstawania dużych dynamicznych obciążeń w elementach zawieszenia, które mogą skutkować utratą sterowności

dwupłat
dwupłat

układ konstrukcyjny płatowca, samolotu o dwóch płatach nośnych. Płaty te umiejscowione są jeden nad drugim. Górny płat jest zwykle umieszczony nad kadłubem na wspornikach, czy też zastrzałach. Za połączenie do z dolnym płatem odpowiadają rozpórki, natomiast za usztywnienie – napięte stalowe cięgna czy też linki. Samoloty dwupłatowe mają dużą powierzchnię nośną skrzydeł przy rozpiętości mniejszej, niż w przypadku jednopłatów o porównywalnej powierzchni nośnej, co stanowi ich zaletę; wadą natomiast jest ich znacznie większy opór aerodynamiczny, dlatego samoloty dwupłatowe miały lepszą zwrotność oraz krótszy start i lądowanie w porównaniu z jednopłatowymi jednak były od nich wolniejsze

dźwigar
dźwigar

to element konstrukcyjny o dużej wytrzymałości na zginanie i ścinanie, składający się z pasa górnego, pasa dolnego oraz ścianki. Dźwigary są elementami frezowanymi i maja zmienny przekrój, oznacza to, że w miejscach mocowań z kadłubem są grubsze, natomiast na ich końcach zmniejszają się; często stanowią punkt węzłowy skrzydła z kadłubem; są też miejscem mocowania zewnętrznych elementów ruchomych skrzydła, takich jak: klapy, sloty, lotki, hamulce aerodynamiczne oraz innych składowych części złożonych układów konstrukcyjnych poddawanych działaniu pewnych obciążeń

goleń
goleń

ukośny albo pionowy element, jego zadaniem jest przeniesienie obciążenia z płatowca na koła; golenie podwozia dzieli się na główne, pomocnicze i dodatkowe (w zależności od rozkładu przenoszonych sił). Goleń główna przenosi zasadniczą siłę powstającą podczas lądowania statku powietrznego, goleń pomocnicza i dodatkowa służą do odciążenia jej zasadniczej części i pełni rolę pomocniczą

górnopłat
górnopłat

samolot, którego skrzydła są zamocowane do górnej części kadłuba; używany jest często w samolotach myśliwsko‑bombowych, transportowych i bombowych, ze względu na łatwość załadunku oraz podwieszenia uzbrojenia

hamulec aerodynamiczny
hamulec aerodynamiczny

jest tworzony przez powierzchnie sterowe, w postaci wysuwających lub wychylających się płyt; stosuje się je w celu zwiększenia oporu powietrza, a jednocześnie zmniejszenia prędkości postępowej statku powietrznego (głównie w fazie lądowania). Podstawową ich funkcją jest zwiększenie oporu aerodynamicznego bez zmiany siły nośnej. Szczególnym rodzajem hamulca aerodynamicznego jest spadochron hamujący

honeycomb/wypełnienie ulowe
honeycomb/wypełnienie ulowe

jest to wypełnienie konstrukcji przekładkowych w płatowcach, złożone z sześciokątów; ma ono wysoki stosunek wytrzymałości do wagi, co przyczyniło się do poprawy działania urządzeń kosmicznych, lotniczych oraz innych ważnych produktów przemysłu powietrznego i obronnego

jednopłat
jednopłat

typ konstrukcji szybowca lub samolotu, wyposażony w jeden płat nośny. Cechą charakterystyczną układu jest najmniejszy opór czołowy oraz najmniejsza masa wśród pozostałych układów (dwupłat, trójpłat)

kadłub
kadłub

podstawowy zespół łączący wszystkie części statku powietrznego

kapotaż
kapotaż

jest to przewrócenie się samolotu przez nos na plecy; kadłub samolotu poruszając się siłą bezwładności obraca się wokół osi poprzecznej maszyny; do zdarzenia dochodzi, kiedy koła podwozia zostaną nagle zahamowane podczas lądowania lub startu np. o przeszkodę w postaci rowu

keson
keson

obwód wytrzymałościowy, który przenosi moment skręcający w skrzydle półskorupowym, składa się ze ścianek dźwigarów i pokrycia

klapa Fowlera
klapa Fowlera

jest to element mechanizacji skrzydła, znajdujący się w tylnej części skrzydła, pozwala on w razie zaistniałej konieczności na znaczne zwiększenie siły nośnej. Konstrukcja klapy Fowlera jest podobna do klapy krokodylowej; różnica w konstrukcji polega na przesuwaniu się zawiasu umożliwiającego wychylenie klapy w kierunku krawędzi spływu, zwiększając tym samym powierzchnię skrzydła. Wysklepienie klapy zwiększa krzywiznę linii szkieletowej profilu, a jednocześnie zwiększa współczynnik siły nośnej. W pozycji wysuniętej między noskiem klapy a profilem tworzy się szczelina, przez którą klapa jest zasilana dodatkowymi strugami powietrza

klapa krokodylowa
klapa krokodylowa

jest to element mechanizacji skrzydła, umiejscowiony w tylnej części skrzydła, pozwala w razie potrzeby znacznie zwiększyć siłę nośną; jego konstrukcja jest zbliżona do klapy zwykłej, ale ruchoma część stanowi spód profilu; ma większą efektywność od klapy zwykłej. Klapa krokodylowa powoduje przyrost siły oporu bez utraty siły nośnej, dzięki czemu może być używana jako hamulec aerodynamiczny

klapa Kruegera/Krugera
klapa Kruegera/Krugera

element mechanizacji skrzydła umiejscowiony na krawędzi natarcia skrzydła. Pozwala na lokalną modyfikację strzałki ugięcia profilu, co z kolei wpływa na opóźnienie oderwania przy dużych kątach natarcia. Tego typu klapy wyposażone są w skomplikowany mechanizm wypuszczania, dzięki czemu elementy składowe muszą być wykonane z dużą dokładnością

klapa szczelinowa
klapa szczelinowa

jest to element mechanizacji skrzydła, umiejscowiony w tylnej części skrzydła, pozwala w razie potrzeby znacznie zwiększyć siłę nośną. Klapa w czasie otwierania obraca się w dół i jednocześnie przesuwa się do tyłu. Ruch klapy zatrzymuje się wtedy, kiedy pomiędzy noskiem klapy a częścią nieruchomą skrzydła powstanie szczelina. Ze względu na różnicę ciśnień pomiędzy dolną a górną powierzchnią skrzydła następuje przepływ powietrza przez szczelinę; powietrze dostarcza dodatkową energię kinetyczną do warstwy przyściennej na górnej powierzchni klapy i w ten sposób dochodzi do zminimalizowania odrywania się strug powietrza od górnej powierzchni. Wysunięcie klapy zwiększa także powierzchnię skrzydła. Podziału klap szczelinowych dokonuje się ze względu na ilość szczelin: jednoszczelinowa, dwuszczelinowa, trójszczelinowa

klapa zwykła
klapa zwykła

element mechanizacji skrzydła, znajdujący się w tylnej części skrzydła, pozwala w razie konieczności znacznie zwiększyć siłę nośną; konstrukcja klapy zwykłej nie jest skomplikowana, polega na zamocowaniu tylnej sekcji profilu skrzydła na zawiasie

klapka Gurney'a
klapka Gurney'a

mechanizacja skrzydła znajdująca się na krawędzi spływu. Bardzo proste i tanie urządzenie w postaci niewielkiej, zagiętej pod kątem prostym, blaszki pozwalające na zwiększenie siły nośnej

kompensacja (wyważenie)
kompensacja (wyważenie)

takie ukształtowanie steru i umieszczenie jego osi obrotu, aby powierzchnia steru wysunięta przed oś obrotu wytwarzała moment równoważący, działający w kierunku przeciwnym do momentu zawiasowego

kompensacja osiowa
kompensacja osiowa

kompensacja momentu zawiasowego za pomocą przesunięcia osi obrotu steru

kompensacja rogowa
kompensacja rogowa

kompensacja momentu zawiasowego za pomocą dodania powierzchni wyważającej na końcówce skrzydła

konstrukcja integralna
konstrukcja integralna

część wykonana z jednego kawałka materiału, która w rozwiązaniu klasycznym składa się z pewnej liczby połączonych ze sobą części

konstrukcja przekładkowa
konstrukcja przekładkowa

wielowarstwowa konstrukcja składająca się z dwóch zewnętrznych płyt (okładzin), między którymi znajduje się wypełniacz. Jako wypełniacz stosuje się lekkie materiały o konstrukcji komórkowej, porowatej lub blachę falistą

lądowanie
lądowanie

lądowanie samolotu to jego ruch począwszy od prędkości lotu szybowego na wysokości  nad poziomem drogi startowej do całkowitego zmniejszenia prędkości postępowej (wyhamowania) po wylądowaniu (zakończeniu dobiegu)

lot balistyczny
lot balistyczny

lot pocisku lub rakiety po nadaniu im pewnej prędkości początkowej, przy wyłączonym silniku, podczas którego działają na nie tylko siła ciężkości

lotka
lotka

to powierzchnia sterowa samolotu, która odpowiada za przechylenie; znajduje się na krawędzi spływu skrzydła w okolicy jego końcówki

łożysko
łożysko

część maszyny, urządzenia lub mechanizmu, która podtrzymuje (łożyskuje) jego inną część (łożyskowaną) w sposób umożliwiający jej ruch obrotowy

mechanizacja skrzydła
mechanizacja skrzydła

zespół wszystkich urządzeń, których zadaniem jest:

  • zwiększenie nośności skrzydła przy utrzymaniu stałej prędkości ruchu,

  • zmniejszenie prędkości minimalnej samolotu przy identycznym ciężarze startowym,

  • poprawa poprzecznej sterowności i stateczności na dużych kątach natarcia lub przy dużych prędkościach lotu,

  • zwiększenie oporu samolotu.

opór indukowany
opór indukowany

powstaje w wyniku różnicy ciśnienia nad i pod skrzydłem. Do wyrównywania owych ciśnień dochodzi na końcówkach skrzydła, co powoduje powstanie wirów. Opór indukowany można obniżyć poprzez zastosowanie wingletów

opór interferencyjny
opór interferencyjny

element składowy oporu aerodynamicznego, który jest efektem zaburzeń przepływu, które wynikają ze styku skrzydła i kadłuba oraz usterzenia i kadłuba

pneumatyk
pneumatyk

ogumienie koła samolotu wykorzystujące sprężone powietrze wewnątrz

podłużnica
podłużnica

element belkowy, którego rolą jest przyjęcie obciążeń z powierzchni skrzydła na żebra i dźwigary oraz usztywnienie konstrukcji samolotu

podwozie
podwozie

zespół płatowca, który umożliwia postój na podłożu. Dzięki niemu możliwe jest także przejście ze stanu spoczynku do lotu w powietrzu i na odwrót. Podwozie daje możliwość postoju płatowca zarówno na ziemi, wodzie jak i  konstrukcji (np. pokładzie okrętu). Umożliwia jego przemieszczanie po podłożu (kołowanie), start i lądowanie (lub wodowanie)

poszycie, pokrycie
poszycie, pokrycie

zapewnia powłokę skrzydła (oraz kadłuba) oraz jego szczelność. Poszycie zwiększa wytrzymałość wzdłużnej oraz wytwarza siły nośnej

skrzydło, płat nośny
skrzydło, płat nośny

jeden z podzespołów płatowca służący do wytworzenia siły nośnej oraz zapewnienia stateczności i sterowności samolotu. Na krawędzi skrzydła umieszczone są lotki i urządzenia do zwiększenia siły nośnej. Skrzydło tworzy zespół konstrukcyjny, w skład którego mogą wchodzić gondole silnikowe, podwozie oraz zbiorniki paliwa

slot
slot

to element mechanizacji skrzydła samolotu umieszczony wzdłuż krawędzi natarcia samolotu; zadaniem slotów jest poprawa własności aerodynamicznych statku powietrznego przy locie z małymi prędkościami i na dużych kątach natarcia poprzez opóźnienie oderwania się strug. Zastosowanie skrzeli skraca drogę startu i lądowania samolotu, zwiększa siłę nośną, zmniejsza ryzyko wpadnięcia w korkociąg, polepsza pracę lotek, współgrając z klapami umożliwia lot z niską prędkością oraz zmniejsza ryzyko przeciągnięcia. Działanie slotów polega na opóźnieniu oderwania warstwy przyściennej dzięki zwiększeniu jej energii kinetycznej na górnej powierzchni skrzydła poprzez zasilenie jej elementami powietrza pochodzącymi z powierzchni dolnej. Stosuje się sloty automatyczne lub stałe. Zastosowanie slotów automatycznych wiąże się z komplikacją konstrukcji skrzydła i wzrostem jego masy

spojler
spojler

inaczej nazywany przerywaczem lub interceptorem; jest elementem mechanizacji skrzydła, stosowanym zwłaszcza w dużych samolotach. Najczęściej spojlery to płyty na górnej powierzchni skrzydła, które można wysunąć w górę do strumienia powietrza, aby „zepsuć” opływowy przepływ. W ten sposób spoiler tworzy kontrolowane przeciągnięcie nad częścią skrzydła za nim, znacznie zmniejszając siłę nośną tej części skrzydła. Wychylenie spojlerów symetrycznie na obu skrzydłach powoduje oderwanie opływu i zmniejszanie przy danym kącie natarcia siły nośnej. Niesymetryczne wychylanie spoilerów powoduje powstawanie momentu przechylającego i może w niektórych sytuacjach i niektórych samolotach zastępować lub wspomagać działanie lotek

start
start

ruch przyspieszony samolotu, od prędkości równej zero w chwili rozpoczęcia startu do minimalnej prędkości wznoszenia, którą uzyskuje on na wysokości  nad poziomem drogi startowej. Uchodzi obok lądowania za jeden z najtrudniejszych elementów pilotażu

stałopłat
stałopłat

jest to aerodyna, która ma nieruchome powierzchnie nośne. W ich skład wchodzą wszystkie statki latające, które są cięższe od powietrza, oraz utrzymują się w powietrzu za sprawą siły nośnej wytworzonej przez nieruchome powierzchnie nośne, w tym spadochrony; podstawowe typy stałopłatów to: latawiec; samolot; szybowiec

statek latający
statek latający

urządzenie mające zdolność poruszania się w atmosferze albo przestrzeni kosmicznej, dzięki przekazaniu energii na zewnątrz lub oddziaływaniu na otaczające medium. Statki latające dzielone są na statki powietrzne i statki przestrzeni

statek powietrzny
statek powietrzny

urządzenie unoszące się w atmosferze jako następstwo statycznego lub aerodynamicznego oddziaływania powietrza. Dwa podstawowe typy statków powietrznych to aerodyny i aerostaty

statek przestrzeni
statek przestrzeni

statek latający wykonujący lot balistyczny, posiadający możliwość poruszania się poza atmosferą Ziemi

ster kierunku
ster kierunku

wychylny fragment statecznika pionowego. Oddziałuje na obrót samolotu względem osi pionowej i jednocześnie z prawidłowo synchronizowanym wychyleniem lotek przeznaczony jest do poprawnego wykonania zakrętu

ster wysokości
ster wysokości

wychylne fragmenty statecznika poziomego, odpowiadające za obrót samolotu względem osi poprzecznej, czyli jego pochylanie

średniopłat
średniopłat

samolot jednopłatowy, którego płat zamontowany jest na wysokości osi podłużnej kadłuba; układ ten jest lepszy dolnopłata pod kątem interferencji skrzydeł i kadłuba, jednak charakteryzuje się gorszymi właściwościami nośnymi. Generalnie spotykany jest w samolotach myśliwskich

turbulizator
turbulizator

urządzenie należące do mechanizacji skrzydła służące do poprawy opływu. Poprzez generacje wiru w warstwie przyściennej zapobiega lub opóźnia jej oderwanie. Umieszczony jest zwykle na górnej powierzchni skrzydła przed lotkami celem zapewnienia sprawności ich działania

trymer
trymer

inaczej nazywany klapką wyważającą. Jest to wychylna część steru (wysokości lub kierunku) lub lotki znajdująca się na jego krawędzi spływu. Element ustawiany jest w locie pod odpowiednim kątem, wychylany w przeciwnym kierunku niż ster i służy do zrównoważenia samolotu bez konieczności odchylania steru na którym się znajduje. Odpowiednie ustawienie trymera w czasie lotu umożliwia utrzymanie stałego toru lotu samolotu w neutralnej pozycji drążka sterowego lub wolantu

układ klasyczny
układ klasyczny

szeroko stosowany układ konstrukcyjny samolotu, w którym usterzenie znajduje się w tylnej części kadłuba, na ogonie. Charakteryzuje się prostotą konstrukcji, łatwością w zapewnieniu sterowności oraz statecznością statyczną i dynamiczną. Wadą układu jest skłonność do występowania zacienienia aerodynamicznego usterzenia poziomego

układ typu delta
układ typu delta

bardzo rzadko stosowany układ konstrukcyjny, w którym płat nośny ma kształt trójkąta, a część jego krawędzi spływu wykorzystywana jest jako powierzchnie sterowe

układ typu kaczka
układ typu kaczka

układ konstrukcyjny samolotu, w którym ster wysokości znajduje się w części dziobowej, przed skrzydłami

układ typu latające skrzydło
układ typu latające skrzydło

układ konstrukcyjny samolotu o układzie bezogonowym bez wyodrębnionego kadłuba oraz usterzenia. Charakteryzuje się niewielką powierzchnią odbicia fal radiolokacyjnych i małą przestrzenią wewnątrz samolotu

usterzenie płytowe
usterzenie płytowe

typ usterzenia samolotu, który nie posiada podziału na statecznik i ster; cała, jednolita powierzchnia jest ruchoma; jest ono wykorzystywane w samolotach naddźwiękowych i poruszających się z prędkościami tożsamymi do prędkości dźwięku

winglet, rozpraszacz wirów brzegowych
winglet, rozpraszacz wirów brzegowych

skrzydełko aerodynamiczne ustawione pod kątem na końcu skrzydła samolotu, wpływa na obniżenie oporu indukowanego powstającego na skutek przepływu na końcówce skrzydła powietrza o ciśnieniu wyższym, które znajduje się pod płatem, nad płat, gdzie ciśnienie jest niższe

wiropłat
wiropłat

aerodyna mogąca latać dzięki istnieniu siły nośnej na wirujących płatach nośnych. Rodzaje wiropłatów: śmigłowiec, wiatrakowiec, wiroszybowiec, cyklokopter

wręga
wręga

element konstrukcyjny kadłuba samolotu nadający mu kształt i usztywniające w przekroju poprzecznym

zastrzał
zastrzał

element konstrukcyjny samolotu; łączący on płat, podwozie lub statecznik poziomy z kadłubem, jest stosowany głównie w starszych konstrukcjach dwupłatów i górnopłatów. Zadaniem zastrzałów jest zwiększenie zdolności zespołów płatowca do przenoszenia obciążeń zewnętrznych, dzięki temu całość konstrukcji może być lżejsza

żeberko
żeberko

element poprzeczny w konstrukcji skrzydła i usterzenia, jego głównym zadaniem jest utrzymanie kształtu profilu oraz wzmocnienie konstrukcji