E‑book – Zasady sporządzania bilansu paszowego
ROL.10. Organizacja i nadzorowanie produkcji rolniczej – technik rolnik 314207
Planowanie żywienia w gospodarstwach konwencjonalnych i ekologicznych
Prowadzenie produkcji zwierzęcej w gospodarstwie wymaga podejmowania decyzji technologicznych i ekonomicznych. Aby takie decyzje były racjonalne, należy je oprzeć na konkretnych wynikach obliczeń.
Planując żywienie zwierząt w szerszej perspektywie, można posługiwać się dziennymi dawkami żywieniowymi lub korzystać z opracowań wskazujących zapotrzebowanie na poszczególne pasze np. w ciągu roku lub w określonym okresie żywieniowym.
Właściwe zbilansowanie pasz w gospodarstwie jest szczególnie ważne w przypadku gospodarstw ekologicznych, w których występują duże ograniczenia w zakupie pasz.
Jeżeli korzysta się z dziennych dawek żywieniowych, to w celu obliczenia zapotrzebowania na pasze na okres żywienia należy dzienne ilości pasz pomnożyć przez liczbę dni żywienia.
Obliczenie miesięcznego zapotrzebowania na siano dla krowy mlecznej na podstawie dawki dziennej:
4 kg siana dziennie × 30 dni żywienia = 120 kg/30 dni/krowę
Jeżeli tę dzienną dawkę wykorzystuje się dla stada 20 krów, to uzyskany wynik trzeba pomnożyć przez liczbę krów.
120 kg siana/1 krowa × 20 krów = 2400 kg/30 dni/stado
Aby obliczyć roczne zapotrzebowanie na pasze, należy podobne obliczenia wykonać dla wszystkich pasz wykorzystywanych w żywieniu zwierząt w tym gospodarstwie.
Pasze stosowane w gospodarstwie, w którym jest 20 krów: siano, zielonka (koniczyna, łubin), ziarno (jęczmień, żyto).
Jeżeli w ciągu całego roku dawka dzienna będzie taka sama, to obliczenie będzie wyglądało tak:
4 kg siana dziennie × 365 dni żywienia = 1465 kg/krowę/rok
1465 kg rocznego zapotrzebowania na siano × 20 krów = 29 200 kg/stado/rok
Siano może być wykorzystywane przez cały rok, jednak w okresie zimowym i letnim może być stosowana inna dawka. Jeżeli dawka siana będzie zróżnicowana, to obliczenie należy wykonać tak:
Letni okres żywieniowy – 160 dni.
2 kg siana dziennie × 160 dni żywienia = 320 kg/krowę/okres letni
320 kg siana × 20 krów = 6400 kg/stado/okres letni
Zimowy okres żywieniowy – 200 dni
4 kg siana × 200 dni żywienia = 800 kg/krowę/okres zimowy
800 kg × 20 krów = 16 000 kg/stado/okres zimowy
Roczne zapotrzebowanie na siano dla stada jest sumą obliczeń dla poszczególnych okresów.
Zielonkę z koniczyny wykorzystuje się tylko w letnim okresie żywieniowym (160 dni), zatem obliczenie będzie wyglądało następująco:
20 kg koniczyny × 160 dni żywienia = 3200 kg/krowę
3200 kg zapotrzebowania na koniczynę × 20 krów = 64 000 kg/stado
Wynik wskazuje roczne zapotrzebowanie na zielonkę z koniczyny.
Pasze treściwe zwykle są paszami indywidualnie dawkowanymi poszczególnym sztukom, więc do obliczenia preliminarza paszowego i bilansu paszowego trzeba przyjąć średnią wartość. Może to być np. 3 kg/sztukę przy średniej wydajności mlecznej.
3 kg jęczmienia × 365 dni żywienia = 1095 kg/krowę
1095 kg rocznego zapotrzebowania na jęczmień × 20 krów = 21 900 kg/stado/rok
Po obliczeniu zapotrzebowania na pasze trzeba ustalić rezerwę – 5% pasze treściwe, 20% pasze objętościowe.
Rezerwa siana: 22 400 kg × 20% = 4480 kg
Zapotrzebowanie na siano razem z rezerwą: 22 400 kg + 4480 kg = 26 880 kg
Rezerwa zielonki z koniczyny: 64 000 kg × 20% = 12 800 kg
Zapotrzebowanie na zielonkę z koniczyny razem z rezerwą:
64 000 kg + 12 800 kg = 76 800 kg
Rezerwa ziarna jęczmienia: 21 900 kg × 5% = 1095 kg
Zapotrzebowanie na ziarno jęczmienia razem z rezerwą:
21 900 kg + 1095 kg = 22 995 kg
Kolejnym krokiem w planowaniu żywienia zwierząt w gospodarstwie jest ocena możliwości zaspokojenia tego zapotrzebowania. Pasze mogą pochodzić z własnej produkcji lub zakupu.
W pierwszej kolejności należy oszacować możliwości gospodarstwa w zakresie produkcji pasz. Wymaga to określenia areału produkcyjnego poszczególnych pasz, a więc wielkości łąk i pastwisk, produkcji zbóż i innych roślin paszowych. Powierzchnie poszczególnych pasz należy pomnożyć przez przewidywane średnie plony. W ten sposób oszacujemy ilość pasz z gospodarstwa.
Plon siana łąkowego: 30 dt/ha. W gospodarstwie utrzymywanych jest 5 ha łąk, z których zbierane jest siano:
3000 kg × 5 = 15 000 kg = 15 t
Plon koniczyny czerwonej – zielonka wynosi 20–40 dt/ha, średnio 30 dt/ha. W gospodarstwie uprawia się 6 ha koniczyny czerwonej na zielonkę:
3000 kg × 6 = 18 000 kg = 18 t
Plon ziarna jęczmienia jarego ogólnoużytkowego: 30–60 dt/ha. Do obliczeń przyjęto przeciętny plon 40 dt/ha. W gospodarstwie uprawia się 10 ha jęczmienia jarego ogólnoużytkowego:
4000 kg × 10 = 40 000 kg = 40 t
Przykładowe zestawienie w tabeli:
ile, które i w jakich ilościach pasze zapewni zwierzętom samo gospodarstwo,
ile, które i w jakich ilościach pasze wymagają pozyskania spoza gospodarstwa.
Pasze, których gospodarstwo nie produkuje, mogą zostać zakupione albo wymienione na inne.
Rodzaj paszy | Średni plon z hektara upraw własnych | Areał upraw własnych | Wysokość zbioru z upraw własnych | Zakup pasz spoza gospodarstwa | Wymiana |
|---|---|---|---|---|---|
Siano | 3000 kg | 5 ha | 15 000 kg | brak | brak |
Koniczyna | 3000 kg | 6 ha | 18 000 kg | brak | brak |
Jęczmień jary | 4000 kg | 10 ha | 40 000 kg | brak | brak |
Mieszanka | brak | brak | brak | 880 kg | brak |
Indeks dolny Produkcja z upraw własnych. Indeks dolny koniecProdukcja z upraw własnych.
Następnie należy ustalić różnice pomiędzy zapotrzebowaniem na pasze a produkcją pasz z gospodarstwa. Ta różnica wskaże ilości pasz, które trzeba będzie zakupić.
Może się okazać, że w gospodarstwie produkuje się nadmiar określonych pasz. Wtedy mogą one być przeznaczone na sprzedaż.
Pasza | Zapotrzebowanie na pasze | Produkcja paszy | Różnica | Decyzja |
|---|---|---|---|---|
Siano łąkowe | 26 880 kg | 15 000 kg | -11 880 kg | Trzeba dokupić |
Koniczyna czerwona (zielonka) | 76 800 kg | 18 000 kg | -58 000 kg | Można zastąpić innym rodzajem zielonki |
Jęczmień jary ogólnoużytkowy (ziarno) | 22 995 kg | 40 000 kg | 17 005 kg | Sprzedaż |
Sporządzając bilans paszowy w gospodarstwie, należy pamiętać o przewidzeniu rezerwy w odniesieniu do zapotrzebowania na pasze i do produkcji. Wielkość rezerwy powinna się kształtować na poziomie około 5–10% zapotrzebowania.
Ograniczenie kosztów żywienia – stosowane zamienniki
W czasie żywienia może się zdarzyć, że gospodarstwo znajdzie się w trudnej sytuacji finansowej. W zależności od tego, jakie są prognozowania, można przyjąć różne strategie co do ograniczenia kosztów żywienia zwierząt.
Najprostszym rozwiązaniem jest wyprzedaż sztuk o najniższym potencjale produkcyjnym. Jednocześnie należy pamiętać o pozostawieniu sobie możliwości odtworzenia stada.
Poza tym można stosować następujące zamienniki w żywieniu zwierząt:
uzupełnieniem brakujących pasz dla bydła mogą być produkty uboczne przemysłu rolno‑spożywczego (młóto, śruty poekstrakcyjne, otręby, wysłodki buraczane i inne),
niedobory kiszonek można zastąpić ziemniakami, które mają zbliżoną zawartość składników pokarmowych,
niedobór pasz objętościowych można uzupełniać słomą, która daje uczucie sytości, długo zalega w przedżołądku, utrzymuje odruch przeżuwania i dzięki mikroorganizmom żwacza pozwoli bydłu przetrwać, przy czym należy zapewnić dostęp do wody i soli (lizawki),
niedobór białka w śrutach zbożowych można uzupełniać dodatkiem śruty rzepakowej.
W trakcie żywienia zwierząt mogą pojawić się niedojady, nazywane też niewyjadami. Są to resztki paszy zostawione przez zwierzęta w podajniku, korycie lub na pastwisku. Ich prawidłowa ilość to około 3–4% podanej paszy.
Niedojady na łące lub na pastwisku należy regularnie wykaszać. To podstawowy zabieg pielęgnacyjny pastwiska.
Ważne jest również, aby nie dopuszczać do utraty wartości odżywczej pasz. Najwięcej strat przynosi nieprawidłowe przygotowanie paszy oraz przechowywanie w nieodpowiednich warunkach.
Prawidłowo przeprowadzone suszenie obniża poziom zawartości wody w zielonce do 15%. Przy takiej wilgotności zanikają wszelkie procesy biologiczne w suszu lub sianie, dzięki czemu nie pojawiają się pleśń ani inne związki, które mogą zepsuć paszę suchą.
Przy produkcji kiszonek należy pamiętać, aby przerwać procesy utleniania (krótki czas zbioru, dokładne ugniecenie masy do kiszenia), sterylizować lub zakwaszać masę, stosować dodatki, które będą wspierać właściwe procesy fermentacyjne.
Typowe błędy popełniane podczas przygotowywania kiszonki, które obniżają jej wartość odżywczą, to:
źle wybrany termin zbioru,
niestaranne rozdrobnienie,
zakiszanie pasz o zbyt wysokiej wilgotności,
zanieczyszczenie paszy ziemią,
pominięcie dodatków do zakiszania,
niestaranne ugniecenie,
zbyt długi czas kiszenia,
nieszczelne przykrycie masy folią.
Aby pasza zachowała swoje walory odżywcze, należy przestrzegać kilku zasad:
utrzymywać odpowiednią dla danej paszy wilgotność, temperaturę oraz przepływ powietrza,
chronić opakowania tak, by ograniczyć ryzyko skażenia grzybami i pleśnią,
utrzymywać paszę poza zasięgiem owadów, gryzoni i innych szkodników.
Więcej informacji o tym zagadnieniu znajduje się w programie ćwiczeniowym do projektowania przez dobieranie Dobór pasz dla poszczególnych grup zwierząt.programie ćwiczeniowym do projektowania przez dobieranie Dobór pasz dla poszczególnych grup zwierząt.