Mikołaj Rej Żywot człowieka poczciwego

Abowiem patrzaj, jako cnota, rozum a fortuna daleko różnemi gościńcygościńcygościńcy od siebie ciągną, także im też różnego starania i różnych gospód potrzeba. Bo fortuny trzeba żeglarzowi, oraczowi, furmanowi, także i każdemu rzemięśnikowirzemięśnikrzemięśnikowi, kto się ją para albo kto jej szuka. Ale człowiek umysłu wielkiego, który sobie przypadki tytyty fortuny lekce waży, bo ty za cnotą a za rozumem skakać muszą, jedno iż puści na rzeczy rozważne, na rzeczy sobie na potem i ojczyźnie swej potrzebne, a z czasem przypadłez czasem przypadłez czasem przypadłe, a z daleka jako orzeł z góry wszytko, co się ku czemu ściągaco się ku czemu ściągaco się ku czemu ściąga, przepatruje, już on mało sobie tych drobnych wypadków od świata i od fortuny waży, a mało się na to rozmyśla. Już się jednojednojedno o to stara, jakoby nie jedno sobie, ale wszytkim wedle stanu każdego godnym a potrzebnym mógł być. [...]

Bo już takiemu, kto już tak statecznie umysł swój zafarbuje, wszytko mu za jedno: szczęście i nieszczęście: tak mu się między różami ukłaść i usnąć, jako i między pokrzywami albo piołunem. Obudzi się, ano myśl ona wspaniała, jako orzeł ku górze, wszytko bujaćbujaćbujać chce, a żadnej inej rzeczy więcej na pieczy nie ma, jedno to napilniej, coby cnotę a rozum ucieszyło. [...]

Także mądry a roztropny człowiek, gdy co rozważnego a statecznego zacząć ma, pirwej ma uważać sobie cel, do którego celu on się jego zaczęty umysł pociągać ma, aby darmo a na wiatr nie strzelił, albo iżby leda czego w swym poważnym umyśle darmo nie malował.

4 Źródło: Mikołaj Rej, Żywot człowieka poczciwego, t. 1, Warszawa 1903, s. 77–79.

Mikołaj Rej Wizerunk własny żywota człowieka poczciwego

Albowiem tak Fortuna swe koła obraca,
Ni sama wzwiewzwiewzwie, bo ślepa, gdzie kogo namaca,
Że ony zacne domy tak jako mgła schodzą,
A zasię podłe stanypodłe stanypodłe stany k zacnościam przychodzą.

5 Źródło: Mikołaj Rej, Wizerunk własny żywota człowieka poczciwego, oprac. W. Kuraszkiewicz, H. Kapełuś, Wrocław 1971, s. 442.

Mikołaj Rej Źwierciadło

Fortuna zawżdy na kole się toczy,
A z tym na zdradzie, z kim napiękniej w oczy.
Fortuna prędko rada się odmieni:
Uźrzysz go w szarzyszarzyszarzy, co chodził w zieleni.

6 Źródło: Mikołaj Rej, Źwierciadło, t. 2, Kraków 1914, s. 260.

Jan Kochanowski Na Fortunę (Fraszka I 86)

W tym się Fortuny radzić nie potrzeba,
Chowaj swe dobrze, coć Bóg życzyłżyczyćżyczył z nieba.
A kiedy będziesz miał pogodępogodapogodę na co,
Łapaj jej z przodkuz przodkuz przodku, z tyłu nie masz za co.

fras2 Źródło: Jan Kochanowski, Na Fortunę (Fraszka I 86), [w:] tegoż, Fraszki, Wrocław 2008.

Jan Kochanowski Do fraszek (Fraszka III 29)

Fraszki nieprzepłacone, wdzięczne fraszki moje,
W które ja wszytki kładę tajemnice swoje;
Bądź łaskawie Fortuna ze mną postępuje,
Bądź inaczej, czego snadź więcej się najduje.
[…]

do Źródło: Jan Kochanowski, Do fraszek (Fraszka III 29), [w:] tegoż, Fraszki, Wrocław 2008, s. 134.

Jan Kochanowski Pieśń II 3

Nie wierz Fortunie, co siedzisz wysokosiedzieć wysokosiedzisz wysoko,
Miej na pośledniepośledniepoślednie koła pilne oko:
Bo to niestała pani z przyrodzeniaz przyrodzeniaprzyrodzenia,
Często więc rada sprawy swe odmieniaczęsto [...] odmieniaCzęsto więc rada sprawy swe odmienia.

Nie dufaj w złoto i w żadne pokładypokładypokłady,
Każdej godziny obawiaj sie zdrady;
Fortuna, co da, to zasię wziąć może,
A u niej żadna dawnośćdawnośćdawność nie pomoże.

A ci, co z tobą teraz przestawają,
Twej się fortunie, nie tobie kłaniają;
Skoro ta zniknie, tył każdy podawatył [...] podawatył każdy podawa,
Jako cień, kiedy słońca mu nie zstawa.

Lecz jako sama oczy zasłoniła,
Tak swym pochlebstwem ludzi pobłaźniłapobłaźnićpobłaźniła,
Że drugi wyższejwyższejwyższej nosa gębę nosi,
A wszystki insze oczyma przenosioczyma przenosićoczyma przenosi.

Ty pomni, że twój skarb u Szczęścia w mocybyć w czyjejś mocyw mocy,
A taka takA tak się staraj o takiej pomocy,
Aby wżdy z tobą twego co zostało,
Jesli zaś będzie Szczęście swego chciało.

Cnota – skarb wieczny, cnota – klenotklenotklenot drogi;
Tegoć nie wydrze nieprzyjaciel srogi,
Nie spali ogień, nie zabierze woda;
Nad wszystkim inszym panuje PrzygodaPrzygodaPrzygoda.

pie Źródło: Jan Kochanowski, Pieśń II 3, [w:] tegoż, Pieśni, Wrocław 2008, s. 67–68.