Sprawdź się
Na podstawie informacji z bloku tekstowego wybierz ilustrację, która Twoim zdaniem najlepiej ukazuje związek twórczości Eugeniusza Tkaczyszyna‑Dyckiego z poezją epoki baroku.
Zapoznaj się z wypowiedzią krytycznoliteracką dotyczącą liryki Eugeniusza Tkaczyszyna‑Dyckiego. Następnie wskaż najważniejsze cechy sylwy. Uzupełnij mapę myśli.
Barok, fuga, śmierćTkaczyszyn‑Dycki konstruuje swoje tomiki z fragmentów, jakichś zdarzeń ważnych i błahych, o których niby mówi, lecz które w rzeczywistości szyfruje. Fragmenty te (obrazy, strzępy, opowiadania) mają w gruncie rzeczy epicki charakter, są symultanicznie narracyjne i gdyby nie owe zabiegi liryczne, polegające na cięciach, inwersjach, refreniczności, wersach, które autor mota ze sobą, składni, którą co rusz to burzy i na nowo skleja – fragmenty te można by zamknąć w krótkim zdaniu. I wtedy mogłyby się okazać, że poszczególny tomik Dyckiego to swoista sylwa, silva rerum, rodzaj dworkowej księgi, w której zapisywało się ważniejsze zdarzenia z życia mieszkańców dworku, swoista Muza domowa, w której każdy wiesz pisany był na jakąś okoliczność z życia. Taki jest więc barok autora Peregrynarza, taki jego sarmatyzm. Prywatny, intymny, egzystencjalny.
Źródło: Marian Kisiel, Barok, fuga, śmierć, [w:] tegoż, Świadectwa, znaki, Katowice 1998, s. 109–110.
Teksty do ćwiczeń 4 i 5
Sonet III. Do Naświętszej PannyPanno bezrówna, stanu człowieczego
Wtóra ozdobo, nie psowała w której
Pokora serca ni godność pokory,
Przedziwna matko stworzyciela swego!Ty, głowę starwszy smoka okrutnego,
Którego jadem świat był wszystek chory,
Wziętaś jest w niebo nad wysokie chory;
Chwalebna, szczęścia używasz szczyrego.Tyś jest dusz naszych jak księżyc prawdziwy,
W którym wiecznego baczymy promienie
Miłosierdzia, gdy na nas grzech straszliwy
Przywodzi smutnej nocy ciężkie cienie!Ale [Ty] zarzą już nam nastań raną,
Pokaż Twego słońca światłość żądaną.Źródło: Mikołaj Sęp Szarzyński, Sonet III. Do Naświętszej Panny, [w:] tegoż, Rytmy polskie, wybór J. Koryl, Warszawa–Rzeszów 2004.
X. (moja matka kościół osobny)1.
moja matka kościół osobny
moja matka kościół osobny w którym się narodziłem
na podobieństwo Jego niepodobny
i nałożyłem twarz na podobieństwo Jego niebacznymoja matka kościół zbyteczny
moja matka kościół ludzkości zbyteczny
tylko dla Niego znaczny
wielki jest kościół Dyckiej w której małe życie zbudował Długowieczny2.
moja matka kościół innowierczy
niech będzie pochwalony Jezus Chrystus który cierpi
innowierców a nie zsyła na nich śmierci
innowiercą jest kto matczyne opuścił sercemoja matka kościół bluźnierczy
bluźniercą nie jest kto imienia Pana nie znajduje
lecz który się chełpi że posiadł
imię nowe i że się zowie nowonarodzonyniech będzie pochwalony Jezus Chrystus który cierpi
bluźnierców a nie zsyła na nich śmierciŹródło: Eugeniusz Tkaczyszyn-Dycki, X. (moja matka kościół osobny), [w:] tegoż, Poezja jako miejsce na ziemi 1988–2003, Wrocław 2006, s. 15.
Zinterpretuj wiersz Mikołaja Sępa‑Szarzyńskiego Sonet III. Do Naświętszej Panny. W tym celu:
a) sformułuj problem podejmowany w utworze;
b) określ, kim jest podmiot liryczny, rozpoznaj sytuację liryczną;
c) wyjaśnij, jaką funkcję w wierszu pełnią środki artystyczne;
d) zamknij interpretację wnioskami, sformułuj tezę interpretacyjną.
Zinterpretuj wiersz Eugeniusza Tkaczyszyna‑Dyckiego X. (moja matka kościół osobny). W tym celu:
a) sformułuj problem podejmowany w utworze;
b) określ, kim jest podmiot liryczny, rozpoznaj sytuację liryczną;
c) wyjaśnij, jaką funkcję w wierszu pełnią środki artystyczne;
d) zamknij interpretację wnioskami, sformułuj tezę interpretacyjną.
Zapoznaj się z rozpowszechnionym w dobie baroku gatunkiem malarstwa okolicznościowego – portretem trumiennym. Wskaż, co ma wspólnego liryka Eugeniusza Tkaczyszyna‑Dyckiego z tego typu obrazami.
W odniesieniu do zacytowanych w lekcji utworów Eugeniusza Tkaczyszyna‑Dyckiego zinterpretuj twierdzenie, że sarmatyzm poety jest „prywatny, intymny, egzystencjalny”. Posłuż się cytatami.