Prażę się w słońcu, gałgan stary... Leżę, wyciągam się i ziewam. Stary ja jestem, ale jary: Jak tęgi łyk pociągnę z czary, To śpiewam.
Słońce mi grzeje stare gnaty I mądry, siwy łeb kudłaty, A w mądrym łbie, jak wiosną las, Szumi i szumi mędrsze wino, A wieczne myśli płyną, płyną, Jak czas... Czego się gapisz, Cyrbeusie? Co myślisz? Leży stary kiep, Już do gadania słów mu brak, Już się wygadał? A tak, tak... Idź, piecz swój chleb. Z zaułka śmieją się uczniowie, Że się mistrzowi kręci w głowie, Że się Sokrates spił... Idź, Cyrbeusie, uczniom powiedz, Że już trafiłem w samo sedno: Że cnotą jest – zlizywać pył Z ateńskich ulic! Lub im powiedz, Że cnotą jest w pęcherze dąć! Że cnotą jest – lać wodę w dzbany! Albo wylewać! Wszystko jedno... A jeśli chcesz – to przy mnie siądź, Nie piecz swych bułek i rogali, Będziemy sobie popijali! No, trąć się ze mną, trąć!
Cóż ci to? Przykro, Cyrbeusie, Że mi się język trochę plącze? Że się tak śmieję, Cyrbeinku? Że w biały dzień w Atenach, w rynku, Jak żebrak leżę, wino sączę? Mędrcowi, mówisz, nie przystoi, Gdy złym przykładem uczniom świeci? Że stary broi Jak dzieci? Że tłumu uczni nie gromadzę, Że drogi prawd im nie wskazuję, Nie radzę, Nie filozofuję? A tak... a tak...
Zło! Dobro! – prawda ? – Ludzie, bogi, Cnota i wieczność, czyn i słowo, I od początku – znów, na nowo, Bogi i ludzie, dobro, zło, Rzeczpospolita, słowa, czyny, Piękno – to, tamto, znowu to! – – – Mój drogi – kpiny!
Słyszeliście od Herifona, Żem jest najmędrszy... Tak orzekła Wyrocznia, w całej Grecji czczona, Blask chwały czoło moje zdobi! Więc patrzcie, co najmędrszy robi: O! Bo cóż jest słowem, a co czynem, Bo cóż jest dobro, a co zło, Kiedym się złotym upił winem, A mam kosmatą głowę psa I w głowie zamęt obłąkańczy?! Wy patrzcie, jak filozof tańczy: I hopsa‑sa i hopsa‑sa! I hopsa, hopsa, hopsa‑sa! Wy patrzcie, jak najmędrszy tańczy! Jak mu skaczą stare nogi, Cnota, prawda, wieczna Mojra, Hopsa, hopsa, idzie ojra: Raz na prawo – hopsa‑sa! Raz na lewo – hopsa‑sa! Rypcium pipcium, chodź, Ksantypciu! A muzyka gra!! Chodź tu także, Cyrbeinku, Wokoluśko tak, po rynku, Mędrzec tańczy, dalej z drogi Cnota, prawda, piękno, bogi, Patrzcie, ludzie, patrzcie, gapie, Od Ksantypci wały złapię, Że tak we mnie wszystko drga, A ja sobie hopsa‑sa! Tak bez końca, tak do śmierci Niech się jasne niebo wierci, Tak – do góry, a tu kopsa, I znów boczkiem hopsa, hopsa! Nie żałować starych nóg! Niech się cieszy wielki Bóg, Że Sokrates prawdę zna, Że już wie! że wszystko ma! Że już poszedł hen, na kraniec, On – najmędrszy, on – wybraniec, Gałgan z brzydką mordą psa Poznał taniec, poznał taniec, Hopsa, hopsa, hopsa‑sa!!!
(Sokrates tańczący, 1920)
sok Źródło: Julian Tuwim, Sokrates tańczący.
1
Pokaż ćwiczenia:
11
Ćwiczenie 1
Zredaguj notatkę na temat kontekstu macierzystego liryku i tomu, z którego pochodzi tytułowy wiersz. Pozyskane informacje wykorzystaj w interpretacji utworu.
RTJrmvmpL7Ip5
(Uzupełnij).
Kontekst macierzysty to rodzaj kontekstu sytuacyjnego, całokształt uwarunkowań, które mają zasadniczy wpływ na sposób wykonania dzieła.
Odszukaj informacje o grupie poetyckiej Skamander i zapisz krótkimi zdaniami te, które uznajesz za najistotniejsze dla kontekstu macierzystego wiersza.
Skamander – grupa poetycka uformowana w 1919 roku przez artystów związanych z pismem literackim „Pro Arte et Studio” i kawiarnią literacką Pod Picadorem, działała do lat 30. XX wieku; jej członkowie postulowali zachowanie ścisłego związku pomiędzy poezją a teraźniejszością, zmniejszenie dystansu pomiędzy poetą a społeczeństwem (uprawiano tzw. poetyką codzienności, wyrażającą się w tematyce i języku wierszy) oraz pokazywanie różnorodności i bujności biologicznej życia.
1
Ćwiczenie 2
Wyjaśnij sens tytułu tekstu. Uzupełnij tekst, wybierając z listy odpowiednie sformułowania.
Wyjaśnij sens tytułu tekstu. Uzupełnij tekst, wybierając z listy odpowiednie sformułowania.
Wyjaśnij sens tytułu tekstu. Uzupełnij tekst, wybierając z listy odpowiednie sformułowania.
Wyjaśnij sens tytułu tekstu. Uzupełnij tekst, przeciągając w luki odpowiednie sformułowania.
R1ZirHtf20bQd
Tytuł 1. zapowiada, 2. nazwiska antycznego myśliciela, 3. „tańczący”, 4. nieskrępowanego poddania się treść wiersza. Zestawienie 1. zapowiada, 2. nazwiska antycznego myśliciela, 3. „tańczący”, 4. nieskrępowanego poddania się, mistrza
w zadawaniu pytań, z przymiotnikiem 1. zapowiada, 2. nazwiska antycznego myśliciela, 3. „tańczący”, 4. nieskrępowanego poddania się sprawia, że tekst dotyczy zabawy, uciech,
beztroskiego i 1. zapowiada, 2. nazwiska antycznego myśliciela, 3. „tańczący”, 4. nieskrępowanego poddania się pięknu i magii chwili.
Tytuł 1. zapowiada, 2. nazwiska antycznego myśliciela, 3. „tańczący”, 4. nieskrępowanego poddania się treść wiersza. Zestawienie 1. zapowiada, 2. nazwiska antycznego myśliciela, 3. „tańczący”, 4. nieskrępowanego poddania się, mistrza
w zadawaniu pytań, z przymiotnikiem 1. zapowiada, 2. nazwiska antycznego myśliciela, 3. „tańczący”, 4. nieskrępowanego poddania się sprawia, że tekst dotyczy zabawy, uciech,
beztroskiego i 1. zapowiada, 2. nazwiska antycznego myśliciela, 3. „tańczący”, 4. nieskrępowanego poddania się pięknu i magii chwili.
11
Ćwiczenie 3
Zanalizuj budowę kompozycyjną wiersza (konstrukcję wypowiedzi).
RvTav2wbq6s9m
(Uzupełnij).
Odpowiedz na pytanie o typ liryki, do którego należy wiersz. Zanalizuj rozmowę i sposób jej prowadzenia w tekście.
liryka zwrotu do adresata: Sokratesa i Cyrbeusa,
jest to rozmowa jednostronna – adresat nie zabiera głosu, jednak jego obecność silnie wpływa na mówiącego – uwzględnia on jego repliki, np. • „Cóż ci to ? przykro Cyrbeusie, Że mi się język trochę plącze?” • „Mędrcowi, mówisz, nie przystoi /Gdy złym przykładem uczniom świeci?” • „Chodź tu także, Cyrbeinku, Wokoluśku tak, po rynku”
sytuacja liryczna kształtowana jest na wzór potocznej rozmowy.
11
Ćwiczenie 4
Scharakteryzuj bohatera, analizując jego język i styl wypowiadania się.
RakSqoL35AOUQ
(Uzupełnij).
Rozpoznaj w tekście i nazwij wszystkie zabiegi językowe zastosowane w wierszu Sokrates tańczący Juliana Tuwima. Podaj ich przykłady. Jaką funkcję pełnią?
posługiwanie się mową potoczną, („rypcium pipcium”, „hopsasa”), - stosowanie określeń dosadnych i kolokwialnych („gałgan”, „łeb kudłaty”), - zabarwienie humorystyczne, - zastosowanie intonacji wykrzyknikowej, ujawniającej emocje mówiącego, żywiołowość
- odrzucenie poważnej problematyki przez Sokratesa, - przewrotne odwrócenie poglądów filozofa dotyczących cnoty, - postać wykreowana w utworze nie ma związku z historycznym Sokratesem, - jest to bohater – prostaczek, na co wskazuje jego język i zachowanie.
2
Ćwiczenie 5
Zidentyfikuj cechy charakterystyczne dla poezji skamandryckiej w wierszu Tuwima. Zaznacz poprawne stwierdzenia.
R1NZA1bmLUwzP
Możliwe odpowiedzi: 1. radość z życia w jego zwyczajnych przejawach, 2. optymizm: afirmacja życia przez taniec, witalizm, 3. dionizyjskość: wyrażenie zachwytu życiem, 4. wzorce osobowe do naśladowania, 5. patos i egzaltacja w retoryce, 6. wprowadzenie mowy potocznej, kolokwializmów, 7. zasygnalizowanie nowej problematyki: wyrażanie radości z codzienności, 8. odrzucenie rozważań filozoficznych i estetycznych (na temat prawdy, dobra, zła, piękna), 9. hołdowanie tradycji
21
Ćwiczenie 6
Do poniższych wniosków interpretacyjnych dopisz cytaty, za pomocą których udowodnisz ich trafność.
W wierszu Sokrates tańczący Julian Tuwim ukazuje:
postawę pełną witalności,
radość płynącą z życia,
hedonizm,
dynamizm (ruch, taniec)
R1UTkSXt7wx9R
(Uzupełnij).
Zwróć uwagę na określenia w wierszu, które mogą świadczyć o radości i witalności.
Świadczą o tym takie sformułowania, jak „śpiewam”, „słońce mi grzeje”, a także onomatopeje: „I hopsa, hopsa, hopsa‑sa!/ I hopsa‑sa i hopsa‑sa!”. Dynamizują utwór, wskazują na optymistyczny wydźwięk.
311
Ćwiczenie 7
Jakim człowiekiem jest w wierszu Juliana Tuwima Sokrates? Na mapie myśli umieść jego charakterystykę.
RmZlip2N5akbf
Mapa myśli. Lista elementów:
Nazwa kategorii: Sokrates w wierszu Juliana Tuwima
Elementy należące do kategorii Sokrates w wierszu Juliana Tuwima
Nazwa kategorii:
Nazwa kategorii:
Nazwa kategorii:
Nazwa kategorii:
Nazwa kategorii:
Koniec elementów należących do kategorii Sokrates w wierszu Juliana Tuwima
Mapa myśli. Lista elementów:
Nazwa kategorii: Sokrates w wierszu Juliana Tuwima
Elementy należące do kategorii Sokrates w wierszu Juliana Tuwima
Nazwa kategorii:
Nazwa kategorii:
Nazwa kategorii:
Nazwa kategorii:
Nazwa kategorii:
Koniec elementów należących do kategorii Sokrates w wierszu Juliana Tuwima
R11HqDn3Ln3nD
(Uzupełnij).
Przypomnij sobie zasady pisania charakterystyki: przedstaw postać, opisz jej wygląd, zachowanie, relacje do innych oraz oceń bohatera.
Sokrates
wie, że jego zachowanie wywołuje powszechne oburzenie i nieprzychylność otoczenia.
odrzuca normy i konwenanse nakazujące staremu człowiekowi siedzieć bezczynnie w fotelu.
bawi się i śpiewa sobie beztrosko.
Filozof przedstawiony przez Tuwima chce tańczyć, bawić się, śpiewać i ucztować. Do towarzyszenia mu podczas zabawy namawia innych.
Julian Tuwim pokazuje czytelnikowi nieznany wizerunek Sokratesa – wybitnego filozofa, według którego cnota jest najwyższą wartością.
W ujęciu Juliana Tuwima antyczny myśliciel nie jest filozofem, erudytą, lecz człowiekiem afirmującym życie.
31
Ćwiczenie 8
Zinterpretuj sens fragmentu wiersza i na jego podstawie ustal najistotniejsze wartości człowieka.
Zło! Dobro! – prawda? – Ludzie, bogi, Cnota i wieczność, czyn i słowo, I od początku – znów, na nowo, Bogi i ludzie, dobro, zło, Rzeczpospolita, słowa, czyny, Piękno – to, tamto, znowu to! – – – Mój drogi – kpiny!
R1W2KRrKQmhaC
(Uzupełnij).
O jakich ideach, wartościach, kategoriach mowa w tym fragmencie?
W filozofii życia, propagowanej przez Juliana Tuwima, zostają podkreślone: - radość, - cieszenie się życiem, - afirmowanie codzienność, - oddawanie się hedonistycznym uciechom.
Wielkie idee i kategorie, takie jak dobro, zło, słowa, czyny, wreszcie Bóg – zostają określone jako „kpiny”, potraktowane kontrastowo wobec chwilowości życia.
31
Ćwiczenie 9
Uzasadnij, że wiersz jest utrzymany w konwencji kabaretowej kpiny i gagu.
R18n8PwXLqLv1
(Uzupełnij).
Odpowiedz na pytanie: Co to jest
kabaret?
kpina, która nie obraża?
gag?
Sokrates tańczący to utwór ekspresyjny, o czym świadczą liczne ironiczne wykrzyknienia. Przerysowany podmiot liryczny podkreśla wymowę wiersza, absurd sytuacji lirycznej. Kontrastowe zestawienie bohatera‑prostaczka z sokratejską filozofią wpisuje się w konwencję gagu i kpiny.
Praca domowa
Mądrość nie zapewnia szczęścia, polega na uświadomieniu sobie, że aby być szczęśliwym, trzeba szukać w życiu przyjemności i radości. Napisz rozprawkę, w której rozważysz sens tej wypowiedzi.