Sprawdź się
Wyjaśnij, dlaczego ufundowana przez Kazimierza Wielkiego instytucja jest znana pod nazwą Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Przeanalizuj portret królowej Jadwigi znajdujący się w Sali Senackiej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Określ, w jaki sposób jego autor podkreślił związki władczyni z krakowską uczelnią i zaznaczył rolę królowej w odnowieniu uczelni.
Przeanalizuj poniższe fragmenty i określ, do jakiego rodzaju twórczości literackiej należą.
W poniedziałek nazajutrz po św. Małgorzacie, 14 lipca, chociaż król polski postanowił przesunąć obóz wojska, pozostał jednak przez ten dzień na tym samym postoju z tego jedynie względu, żeby zebrać resztki rzeczy i żywności ukryte w piwnicach i podziemnych schowkach miasta Dąbrówna i wydać decyzje co do jeńców wziętych do niewoli w Dąbrównie. Zatrzymawszy zatem mnichów krzyżackich oraz miejscową szlachtę i ludność, wypuścił z niewoli wszystkich mieszkańców miasta, lud i chłopów, również wszystkie kobiety i dziewczęta, i wszystkie niewiasty wszelkiego stanu. Zapewnia im nadto starannie bezpieczeństwo, aby ktoś z jego wojska nie wyrządził krzywdy uwolnionym mężczyznom i kobietom, by ich nie zbezcześcił lub na nich nie napadł. Gdy dzień się miał już ku zachodowi, rozkazał zapowiedzieć pochód w dniu następnym, udać się do namiotów i wzmocnić ciała, aby jutro przed świtem były zręczniejsze do wykonania tego, co król polecił ogłosić. A następna noc upłynęła w obozie królewskim spokojnie. Zupełnie inaczej wyglądała ona w wojsku krzyżackim. Silny bowiem wiatr bijąc we wszystkie namioty powywracał je i (Krzyżacy) spędzili noc częściowo bezsennie, O wojnie sprawiedliwej
[…] Należy wiedzieć, że wymaga się pięciu rzeczy na to, aby wojna była sprawiedliwa, […] mianowicie (warunki te nazywane są) osoba, przedmiot, przyczyna, duch i upoważnienie. Osoba, mianowicie nadająca się do walczenia, to jest świecka, której wolno przelewać krew, bo duchownemu nie wolno, chyba w wypadku nieuniknionej konieczności.
Przedmiot, mianowicie aby szło o odzyskanie wolności albo o dobro ojczyzny.
Przyczyna, mianowicie jeżeli się walczy z konieczności, aby przez walkę osiągnąć pokój.
Duch, aby to nie było z nienawiści albo zemsty lub chciwości, lecz dla poprawienia i dla miłości, sprawiedliwości i posłuszeństwa gdyż wojować nie jest grzechem, ale grzechem jest wojować dla łupu.
Upoważnienie, mianowicie aby to było z upoważnienia Kościoła, gdy się walczy za wiarę, albo z upoważnienia monarchy., Biorę ty słowka Panny Naczystszej Maryjej, ktore mowi k nam, rzekąc: „Poczęłam się w żywocie matki mojej”. Ty słowka dziś biorę przed się na cześć i chwałę jej naczystszemu poczęciu. Oto założone słowka: „Poczęłam się”.
O […] namilejsza Panno, daj nam zrozumieć o twym chwalebnem i najczystszem poczęciu! Ktoremu poczęciu chwale święci się dziwują i doktorowie rozmaicie wypisują o twem, Panno, poczęciu; wszakoż uznawali się być niedostatecznymi ku wypisaniu o twym czystem poczęciu. O, a coż ja rzekę, grzeszny twoj kaznodzieja, ktory wymowić nie umiem i rozmyślając ustawam o twym przenajczystszym poczęciu! O, gdyżci doktorowie wyznawają się być niedostateczny ku wypisaniu o twym poczęciu, a tedy ja muszę milczeć głupi. A wszakoż z świętym Biernatem mowię ku Twej Świętej Miłości, aczkolim niewymowny, a wżdy milczeć nie chcę o twym naświętszym i naczystszy[m] poczęciu, wziąwszy odpuszczenie i twoje, Panno, przeżegnanie, chcę, głupi, mowić i pisać o twym najniewinniejszym i najosobniejszem i chwalebnym poczęciu. Bo czego rozum moj nie dosięże, to łaska twoja niechać napełni, bowiem bychci anjelską mowę miał i wszytki pisma przeczetł, przez twej łaski nic mi to nie jest; ale łasce twej zalecając się, biorę słowka twe na początku założone, ktore mowisz k nam: „Poczęłam się w żywocie matki mojej”.
O najchwalebniejsza Panno, nasczęśniejsze twoje poczęcie, ktore zasłużyło przywieść nam Odkupiciela świata, jako dziś wiesioło Kościoł śpiewa, rzekąc tymi słowy: „Poczęcie twoje, Rodzicielko Boża, przyniosło i objawiło wesele wszemu światu, i się z ciebie narodził Krystus, Bog nasz”. Mowi święty Anzelmus: „O jakoż chwalebne twoje poczęcie, miła Panno, ktore nam przywiodło wesele […]”., Gospodnie, da mi1 to wiedzieć,
Bych2 mogł o tem cso3 powiedzieć,
O chlebowem stole4.
Zgarnie na się wszytko pole5,
Cso w stodole i w tobole,
Csole się na niwie zwięże6,
To wszytko na stole lęże7.
Przetoć stoł wieliki świeboda8:
Staje na nim piwo i woda,
I k temu mięso i chleb,
I wiele jinych potrzeb,
Podług dostatka tego,
Ktole9 może dostać czego.
wyjaśnienie słów:
1 Gospodnie, da mi – Panie, daj mi, pozwól (apostrofa skierowana do Boga).
2 Bych – bym.
3 cso – co.
4 O chlebowem stole – o stole biesiadnym.
5 pole – tu: płody z pola.
6 Csole się na niwie zwięże – co tylko się w polu urodzi.
7 lęże – legnie, znajdzie się.
8 wieliki świeboda – hojny, szczodry pan.
9 Ktole – ktokolwiek, powieść historyczna, pieśń religijna, dramat
| Fragment | Rodzaj twórczości |
|---|---|
| W poniedziałek nazajutrz po św. Małgorzacie, 14 lipca, chociaż król polski postanowił przesunąć obóz wojska, pozostał jednak przez ten dzień na tym samym postoju z tego jedynie względu, żeby zebrać resztki rzeczy i żywności ukryte w piwnicach i podziemnych schowkach miasta Dąbrówna i wydać decyzje co do jeńców wziętych do niewoli w Dąbrównie. Zatrzymawszy zatem mnichów krzyżackich oraz miejscową szlachtę i ludność, wypuścił z niewoli wszystkich mieszkańców miasta, lud i chłopów, również wszystkie kobiety i dziewczęta, i wszystkie niewiasty wszelkiego stanu. Zapewnia im nadto starannie bezpieczeństwo, aby ktoś z jego wojska nie wyrządził krzywdy uwolnionym mężczyznom i kobietom, by ich nie zbezcześcił lub na nich nie napadł. Gdy dzień się miał już ku zachodowi, rozkazał zapowiedzieć pochód w dniu następnym, udać się do namiotów i wzmocnić ciała, aby jutro przed świtem były zręczniejsze do wykonania tego, co król polecił ogłosić. A następna noc upłynęła w obozie królewskim spokojnie. Zupełnie inaczej wyglądała ona w wojsku krzyżackim. Silny bowiem wiatr bijąc we wszystkie namioty powywracał je i (Krzyżacy) spędzili noc częściowo bezsennie | |
|
O wojnie sprawiedliwej […] Należy wiedzieć, że wymaga się pięciu rzeczy na to, aby wojna była sprawiedliwa, […] mianowicie (warunki te nazywane są) osoba, przedmiot, przyczyna, duch i upoważnienie. Osoba, mianowicie nadająca się do walczenia, to jest świecka, której wolno przelewać krew, bo duchownemu nie wolno, chyba w wypadku nieuniknionej konieczności. Przedmiot, mianowicie aby szło o odzyskanie wolności albo o dobro ojczyzny. Przyczyna, mianowicie jeżeli się walczy z konieczności, aby przez walkę osiągnąć pokój. Duch, aby to nie było z nienawiści albo zemsty lub chciwości, lecz dla poprawienia i dla miłości, sprawiedliwości i posłuszeństwa gdyż wojować nie jest grzechem, ale grzechem jest wojować dla łupu. Upoważnienie, mianowicie aby to było z upoważnienia Kościoła, gdy się walczy za wiarę, albo z upoważnienia monarchy. |
|
|
Biorę ty słowka Panny Naczystszej Maryjej, ktore mowi k nam, rzekąc: „Poczęłam się w żywocie matki mojej”. Ty słowka dziś biorę przed się na cześć i chwałę jej naczystszemu poczęciu. Oto założone słowka: „Poczęłam się”. O […] namilejsza Panno, daj nam zrozumieć o twym chwalebnem i najczystszem poczęciu! Ktoremu poczęciu chwale święci się dziwują i doktorowie rozmaicie wypisują o twem, Panno, poczęciu; wszakoż uznawali się być niedostatecznymi ku wypisaniu o twym czystem poczęciu. O, a coż ja rzekę, grzeszny twoj kaznodzieja, ktory wymowić nie umiem i rozmyślając ustawam o twym przenajczystszym poczęciu! O, gdyżci doktorowie wyznawają się być niedostateczny ku wypisaniu o twym poczęciu, a tedy ja muszę milczeć głupi. A wszakoż z świętym Biernatem mowię ku Twej Świętej Miłości, aczkolim niewymowny, a wżdy milczeć nie chcę o twym naświętszym i naczystszy[m] poczęciu, wziąwszy odpuszczenie i twoje, Panno, przeżegnanie, chcę, głupi, mowić i pisać o twym najniewinniejszym i najosobniejszem i chwalebnym poczęciu. Bo czego rozum moj nie dosięże, to łaska twoja niechać napełni, bowiem bychci anjelską mowę miał i wszytki pisma przeczetł, przez twej łaski nic mi to nie jest; ale łasce twej zalecając się, biorę słowka twe na początku założone, ktore mowisz k nam: „Poczęłam się w żywocie matki mojej”. O najchwalebniejsza Panno, nasczęśniejsze twoje poczęcie, ktore zasłużyło przywieść nam Odkupiciela świata, jako dziś wiesioło Kościoł śpiewa, rzekąc tymi słowy: „Poczęcie twoje, Rodzicielko Boża, przyniosło i objawiło wesele wszemu światu, i się z ciebie narodził Krystus, Bog nasz”. Mowi święty Anzelmus: „O jakoż chwalebne twoje poczęcie, miła Panno, ktore nam przywiodło wesele […]”. |
|
|
Gospodnie, da mi1 to wiedzieć, Bych2 mogł o tem cso3 powiedzieć, O chlebowem stole4. Zgarnie na się wszytko pole5, Cso w stodole i w tobole, Csole się na niwie zwięże6, To wszytko na stole lęże7. Przetoć stoł wieliki świeboda8: Staje na nim piwo i woda, I k temu mięso i chleb, I wiele jinych potrzeb, Podług dostatka tego, Ktole9 może dostać czego. wyjaśnienie słów: 1 Gospodnie, da mi – Panie, daj mi, pozwól (apostrofa skierowana do Boga). 2 Bych – bym. 3 cso – co. 4 O chlebowem stole – o stole biesiadnym. 5 pole – tu: płody z pola. 6 Csole się na niwie zwięże – co tylko się w polu urodzi. 7 lęże – legnie, znajdzie się. 8 wieliki świeboda – hojny, szczodry pan. 9 Ktole – ktokolwiek |
Zapoznaj się z dokumentem i podaj, kto jest jego wystawcą. Uzasadnij odpowiedź.
Nie wątpiąc, że to poddanym rzeczonego Królestwa i ziem naszych zbawienny pożytek przyniesie, za zgodą, wolą, wiedzą i zezwoleniem najświętszego w Chrystusie pana naszego, pana Bonifacego z Bożej opatrzności papieża IX, najświętszego rzymskiego i powszechnego Kościoła najwyższego biskupa, łaskawie zatwierdzającego ją wydaniem bull swoich, postanowiliśmy w mieście naszym Krakowie miejsce, na którym by Studium Powszechne w każdym dozwolonym wydziale kwitnęło, mianowicie teologii, to jest w Piśmie Świętym, w prawie kanonicznym i rzymskim, w fizyce, sztukach wyzwolonych wyznaczyć, obrać, ustanowić, określić, urządzić i założyć, a mocą niniejszego przywileju utrwalamy je na wieczne czasy
Cytat za: K. Baczkowski, Wielka historia Polski, t. 3, Dzieje Polski późnośredniowiecznej (1370–1506), Kraków 1999, s. 81.
Zapoznaj się z fragmentami wywiadu przeprowadzonego z prof. Krzysztofem Stopką, dyrektorem Muzeum Uniwersytetu Collegium Maius, i ułóż je w odpowiedniej kolejności. Wskaż fragment, który nie tworzy z pozostałymi logicznej całości (umieść go na końcu), i uzasadnij swój wybór.
- Zachęcali go do tego kroku doradcy, duchowni i świeccy, ale także mieszczanie. Powstanie uniwersytetu uruchamiało bowiem koniunkturę gospodarczą, rodziło zapotrzebowanie na mieszkania, żywność, odzież i inne produkty wytwórczości miejskiej. Nie można wykluczyć, że król był także pod wrażeniem rozwoju uniwersytetu w Pradze, który w tym czasie wyrastał na jeden z czołowych ośrodków intelektualnych w Europie, podnosząc prestiż i sławę stolicy Królestwa Czeskiego, a jednocześnie całego cesarstwa. Niewątpliwie uniwersytet miał podnieść prestiż Kazimierza Wielkiego, który stał się monarchą rozległego państwa i arbitrem w sporach między cesarzem a innymi władcami. Jan Długosz pisał, że król chciał „swoje królestwo na wzór innych krajów studium generalnym podnieść i przyozdobić”.
- Szkoły w tym czasie przestały być instytucjami kształcącymi wyłącznie duchownych z rodów możnowładczych – edukowały także synów mieszczańskich, aspirujących do godności kościelnych i państwowych. W warunkach rozwoju gospodarczego znajomość pisma była koniecznością, gdyż coraz więcej transakcji i aktów prawnych utrwalano w formie dokumentu. W związku z rozwojem ruchu uniwersyteckiego na zachodzie Europy stare szkoły stale podnosiły poziom nauczania. Obok gramatyki łacińskiej w ich programach znalazły się traktaty logiczne, a także kompendia z zakresu arystotelesowskiej filozofii natury. Szkoły te lepiej przygotowywały kandydatów do stanu duchownego, ale też ułatwiały podjęcie studiów na obcych uniwersytetach. Nowe, rozszerzone programy nauczania wymagały zatrudnienia w szkołach miejskich absolwentów uniwersytetów ze stopniami magistrów, a przynajmniej bakałarzy sztuk wyzwolonych. Miasta potrzebowały także medyków, w związku z częstymi epidemiami.
- Król zapewnił studentom zwolnienie z opłat drogowych i ceł od przewożonych towarów. Podejmował też zobowiązania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa przejazdu. Zapewne wcześniej w wybranych domach mieszczańskich wyznaczone zostały mieszkania „przyzwoite” – hospicja – dla studentów i innych członków uniwersytetu. Studenci uzyskali w stosunku do nich prawo pierwszeństwa, to znaczy, że wolno je było wynająć innym osobom dopiero wobec braku chętnych. Czynsz z tych mieszkań miał być ustalany przez komisję mieszaną i nie mógł być samowolnie podnoszony, a właściciele zobowiązani zostali do ich remontowania.
- Długoletnie procesy o beneficja toczyły się przed sądami kościelnymi według prawa kanonicznego. Prawo to wkraczało w rozległe sfery życia świeckich, jak choćby w prawo małżeńskie. Kolonizacja nowych terenów wywoływała często zatargi z duchowieństwem o powinności na rzecz Kościoła. Przed sądy kościelne pozywano często ludzi świeckich, którzy potrzebowali reprezentantów obeznanych z zasadami i procedurami prawa kanonicznego. Prawnicy służyli ponadto Kościołowi nie tylko w administracji i sądownictwie, ale także w duszpasterstwie, udzielając rad spowiednikom. Prawnicy potrzebni byli też w sądownictwie świeckim. Sam król Kazimierz Wielki stwierdzał, że „nic nie znaczą ustawy, jeśli się ich jak najusilniej nie przestrzega”. Wprowadzenie prawa spisanego, zarówno królewskiego – statutów, jak i miejskiego – niemieckiego, wymagało odpowiednich interpretacji prawniczych.
- W XIV wieku, po przezwyciężeniu rozbicia politycznego, znacznie postąpiła w Polsce urbanizacja, która wszędzie była dźwignią kultury. W związku z tym rozwijała się gospodarka towarowo-pieniężna, powstawały nowe miasta, wsie i parafie, a wraz z nimi gęstniała sieć szkolna. Rozwój ekonomiczny i kulturalny rodził zapotrzebowanie na ludzi wykształconych w różnych dziedzinach życia społecznego. W tym czasie państwo i Kościół rozbudowywały struktury administracyjne i sądowe. W związku z tym istniało duże zapotrzebowanie na prawników, które tylko do pewnego stopnia mogły zaspokoić zagraniczne uniwersytety.
Przeanalizuj dwa fragmenty dotyczące fundacji krakowskiej akademii, jeden stanowi fragment wystawiony przez Kazimierza Wielkiego, drugi przez Władysława Jagiełłę.
Tekst A
Przeto My Kazimierz […] postanowiliśmy w mieście naszym Krakowie, wyznaczyć, obrać, ustanowić i urządzić miejsce, na którym by szkoła powszechna w każdym dowolnym wydziale kwitnęła, a dla przyszłości na wieczne czasy tym pismem jej istnienie zapewnić chcemy. Niechże więc tam będzie nauk przemożnych perła, aby wydawała męże dojrzałością rady znakomite, ozdobą cnót świetne i w różnych umiejętnościach biegłe, niechaj otworzy się orzeźwiające źródło, a z jego pełności niech czerpią wszyscy naukami napoić się pragnący. Do tego miasta Krakowa niech zjeżdżają się swobodnie i bezpiecznie wszyscy mieszkańcy, nie tylko królestwa naszego i krajów przyległych, ale i inni, z różnych części świata, którzy pragną nabyć tę przesławną perłę wiedzy.
Cytat za: Wiek V–XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, PWN, Warszawa 1997, s. 269.
Tekst B
Przedsięwzięcia nasze kierujemy (ku temu), aby mieszkańców i poddanych naszych litewskich […] na synów światła nawrócić, z pomocą i współdziałaniem tych, których umysły mądrości i nauki pełnia ozdobiła […].
Słodkim dźwiękiem brzmiała w uszach naszych pamięć tych pobożnych monarchów, którzy w krajach swoich nauk zakładali siedliska […]. Widzimy bowiem, jak Paryż zgromadzeniem uczonych Francję opromienia i szanowną czyni, jak Bolonia i Padwa Włochy wzmacnia i zdobi, jak Praga Czechy oświeca i wynosi.
[…] dostąpiliśmy panowania i Królestwa Polskiego, otrzymaliśmy koronę, abyśmy je blaskiem uczonych osób oświecili, ich naukami jego niedostatki usunęli i z innymi krajami je zrównali […]. Nie wątpiąc, że to poddanym naszego Królestwa [...] zbawienny pożytek przyniesie, za zgodą, wolą, wiedzą i zezwoleniem […] papieża postanowiliśmy w mieście naszym Krakowie wyznaczyć i urządzić […] miejsce, w którym by szkoła powszechna w każdym dozwolonym wydziale kwitnęła […]. Niech więc tam będzie nauk przemożnych kwitnęła […]. Niech więc tam będzie nauk przemożnych perła, aby wydawała męże dojrzałością rady znakomite, ozdobą cnót świetne i w różnych umiejętnościach biegłe. Niechaj otworzy się orzeźwiające źródło nauk, z którego pełności niechaj czerpią wszyscy, naukami napoić się pragnący.
Cytat za: Stanisław Krzyżanowski, Poselstwo Kazimierza Wielkiego do Awinionu, „Rocznik Krakowski”, 1900, R. 4, s. 50.
Wspomniane w nich motywy fundacji podziel na odpowiednie kategorie.
nawrócenie ludzi, prestiż władzy, rywalizacja z innymi państwami, rozwój państwa, podniesienie poziomu wykształcenia i umiejętności, wyrównanie poziomu wykształcenia między Polakami a Litwinami
| Motywy religijne | |
|---|---|
| Motywy polityczne | |
| Motywy naukowe / społeczne |
Przeanalizuj poniższy obraz, a następnie wykonaj polecenia.
Przeanalizuj poniższą pamiątkową monetę i wykonaj polecenia.
