Sprawdź się
Uzupełnij tekst, wybierając właściwe słowa.
Cechą charakterystyczną sarmatyzmu była {kultura centrów miejskich}/{#szlachecka kultura dworkowa}. Sarmaci zajmowali się przede wszystkim {#polityką, obroną kraju, działalnością publiczną}/{handlem i rzemiosłem}. Obyczaje sarmackie {#decydowały}/{nie decydowały} o sposobie ubierania się. Menu sarmackie oparte było na {nowoczesnych}/{#staropolskich} przepisach.
Zaznacz, które zdania są prawdziwe, a które fałszywe.
| prawda | fałsz | |
| Stosunek Sarmatów do Orientu był ambiwalentny - z jednej strony ich fascynował, z drugiej nim pogardzali. | □ | □ |
| Kult szlachectwa był wartością prymarną dla Sarmatów. | □ | □ |
| Sarmatyzm był kulturą obejmującą tylko jeden stan społeczny - szlachtę. | □ | □ |
| Wizja świata w kulturze sarmackiej była oparta na kontraście pomiędzy ,,wspaniałą, dumną przeszłością” a ,,zepsutą teraźniejszością”. | □ | □ |
| Atrakcyjność kultury sarmackiej u narodów ościennych była związana przede wszystkim z jej oryginalnością. | □ | □ |
| Jedną z najbardziej charakterystycznych cech kultury sarmackiej była tolerancja religijna. | □ | □ |
| Zabawa nie mieściła się w ramach ideologii szlacheckiej, była uznawana za zaprzeczenie wartości chrześcijańskich. | □ | □ |
Określ postawę Sarmatów wobec wymienionych w tabeli kategorii. Wskaż konkretne przejawy tej postawy.
| Postawa Sarmatów | Przejawy postawy | |
|---|---|---|
| STOSUNEK DO SYSTEMU POLITYCZNEGO | ||
| STOSUNEK WOBEC KRÓLA | ||
| STOSUNEK DO ŚWIATA ZEWNĘTRZNEGO, INNYCH NARODÓW | ||
| STOSUNEK DO INNYCH KLAS I GRUP SPOŁECZNYCH | ||
| STOSUNEK DO PRZEDSTAWICIELI INNYCH WYZNAŃ | ||
| STOSUNEK DO KULTU RELIGIJNEGO |
Zapoznaj się z fragmentem utworu Jacka KaczmarskiegoJacka Kaczmarskiego Elekcja. Wymień elementy kultury sarmackiej krytykowane przez autora.
ElekcjaRamiona do nieba wzniesione wzburzeniem,
Łacina spieniona na wargach.
Żył sznury na skroniach, przekrwione spojrzenie,
Przekleństwo, modlitwa lub skarga.
Pod nos podtykane i palce, i pięści,
Na racje, oracji trwa bitwa,
Szablastą polszczyzną tnie, świszcze i chrzęści
Przekleństwo, skarga, modlitwa.
[...]
Ten Prusom gardłuje, ten Wiednia partyzant,
Ów Ruskiej się chwyta sukienki,
A troską każdego szczęśliwa ojczyzna -
Stąd modły, przekleństwa i jęki.
Polityką zwie się ów spór Panów Braci,
W kolokwiach elekta z elektem;
Schlebiają szarakom złociści magnaci
Wśród jęków, modlitw i przekleństw.
[...]
Pojedziemy do stolicy,
Wszak Warszawa to nie Rzym.
Tam rabują przedawczycy,
Poświecimy im!
[...]Źródło: Jacek Kaczmarski, Elekcja, [w:] Teksty wszystkie, Gdańsk 2014, s. 127.
Zinterpretuj ostatnią strofę utworu Jacka Kaczmarskiego Elekcja.
ElekcjaCo czub i wąsiska - to wróż i historyk,
Niezbite też ma argumenta;
Lecz Wiednie Sobieskich i Pskowy Batorych
Dziś każdy inaczej pamięta!
Więc grunt to obyczaj, obyczaj - rzecz święta,
By Rzeczpospolita zakwitła.
Niech rządzi kto bądź - byle wolnych nie pęta,
W przekleństwach, skargach, modlitwach!Źródło: Jacek Kaczmarski, Elekcja, [w:] Teksty wszystkie, Gdańsk 2014, s. 127.
Wskaż dwa teksty, których bohaterowie noszą cechy szlachciców‑Sarmatów. Omów ich zachowanie i wskaż na te cechy, które wiążą się z ideami sarmatyzmu. Zwróć uwagę na konsekwencje działań omawianych postaci.
Zapoznaj się z fragmentem wypowiedzi profesora Wawrzyńca Rymkiewicza, pochodzącym z wywiadu Darii Chibner, odnoszącym się do sarmatyzmu. Ustal, co jest esencją polskości i w czym się ona przejawia. Ustosunkuj się do twierdzenia Wawrzyńca Rymkiewicza.
Musimy nadać sarmatyzmowi kształt ponowoczesnyFilozofowie polscy XIX wieku, krytykując Hegla, mówią zgodnym głosem, że istotą polskości jest indywidualizm. Dla Niemców najważniejsze jest prawo, dla Polaków – osobowość. Bez względu na to, jakie są przyczyny tego stanu rzeczy [...], to niewątpliwie kultura sarmacka jest jedną z najbardziej dobitnych jego manifestacji. Weźmy przykład z historii sztuki: portret trumienny. Jest to, uważam, najważniejszy polski wkład do dziejów sztuki światowej. Oryginalna forma polska, niesłychanie frapująca filozoficznie. Portret trumienny znajduje się bowiem gdzieś pomiędzy prawosławną ikoną a portretem psychologicznym. Tą są namalowane post mortem ikony osobowości. Portrety duchów. Widzimy na nich postacie wyraziste, szczególne, wyjątkowe, oddane z niezwykłym realizmem, który należałoby nazwać realizmem metafizycznym.
I to samo – indywidualistyczna natura Polaków – objawia się w porządku politycznym w wolności szlacheckiej i liberum veto. Uważam, że jest to sama esencja polskości. Nie ma Polski bez liberum veto [...].Źródło: Daria Chibner, Musimy nadać sarmatyzmowi kształt ponowoczesny, „Klub Jagielloński”, dostępny w internecie: https://klubjagiellonski.pl/2019/11/21/musimy-nadac-sarmatyzmowi-ksztalt-ponowoczesny/.
Zapoznaj się z fragmentem rozprawy Janusza Pelca Różni Sarmaci i nie‑Sarmaci. Wskaż tezę, którą formułuje autor. Wyjaśnij, w jaki sposób sytuuje się ona na tle poglądów Janusza Maciejewskiego i Janusza Tazbira dotyczących sarmatyzmu.
Różni Sarmaci i nie-SarmaciTrzeba [...] podkreślić, iż Polski schyłku XVI i początków XVII wieku, Polski połowy XVII wieku i nawet czasów późniejszych nie zaludniał wyłącznie tłum ciemnych, zaściankowych rębajłów szlacheckich i garść kosmopolitów wyobcowanych z narodowego poczucia, narodowych sentymentów i nawyków. Przeciwnie, w Polsce schyłku XVI i XVII wieku sarmackość i europejskość przejawiały się na ogół nie w postaci postaw ekstremistycznych, krańcowych, lecz w swoistej koegzystencji. Sarmaci bywali Europejczykami, Europejczycy Sarmatami. Chodziło raczej o pewną równowagę tych dwu czynników współokreślających postawę mieszkańców Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Dopiero potem, zwłaszcza u schyłku epoki staropolskiej, postawy ekstremistyczne przejawiają się częściej i zyskują przewagę, zwłaszcza postawa zaściankowo‑sarmacka.
Źródło: Janusz Pelc, Różni Sarmaci i nie-Sarmaci, [w:] Barok - epoka przeciwieństw, Warszawa 1993, s. 224.
Wskaż dwa elementy kultury sarmackiej, które w twojej opinii warto kultywować współcześnie. Uzasadnij swoją odpowiedź.